Claudia Rodriguez eta Julen Leuza: “Oreka zail bezain ederra lortu dugu”

Euskara eta gaztelania. Patxarana eta rona. Saltsa eta larrain dantza. Horiek guztiak uztartzen dituzte Goxua’n Salsa taldean. Saltsa tradizionala egiten dute, orkestra handi batekin eta euskaraz. Hamabost taldekide dira: Kolonbian jaiotako sei eta bazterrotan munduraturiko bederatzi. Lehen diskoa plazaratu berri dute, Oso Polita diskoetxearen eskutik. Kontzertuetan saltsa eder bezain ezohikoa sortzen dute: euskal jendea eta komunitate latinoa, batera, dantzan.

Goxua’n Salsa googleatu eta berehala azaltzen zaizu honako aurkezpen hau: Mundu osoan saltsa euskaraz egiten duen lehen taldea. Ados?
Julen Leuza: Baieztapen komertzial bat da eta, gainera, guk asmatu ez duguna. Diskoetxearen bulegoetan asmatu dute. Gezurra da eta errespetu falta bat izan diren aurrekari guztientzat. Bestalde, egia dena da orain arte ez dela egin saltsa euskaraz modu honetan; hau da, saltsa tradizional zaharra formazio handi batekin. Bere garaian, saltsa modu komertzialean asmatu zen, eta orain, baieztapen hau ere modu komertzialean asmatu da.
Claudia Rodriguez: Egia esanda, niri nahiko ahoberokeria iruditzen zait. Baieztapen komertzial bat da, saltzeko egin zena, jendeari atentzioa ematen diona.

Aditu batek, Iruñeko Arrotxapea auzoko La Mega irrati latinoko esatariak, elkarrizketa egin zizuenean esan zuen bazterrotan saltsa talde asko ikusi dituela berehala desegin direnak, baina zuenari seriotasun handiagoa ikusten diola. Serio ari al zarete?
J.L.: Printzipioz, bai, serio goaz, ezta?
C.R.: Seriotasuna badago, pentsamoldean, teorian, proiektuan. Gero, besterik da ekintzetan, egunerokotasunean zer egiten dugun, hor seriotasun hori falta baitzaigu.J.L.: Proiektu honetan leku batekoak eta bestekoak elkartu gara, eta esku artean garatzeko interesgarria den zerbait ikusteak eman digu seriotasuna.

Claudia, Skabidean taldetik zatoz. Nola iritsi zara saltsara?

C.R.: Nik neuk ez dakit nola iritsi naizen. Skabidean utzi nuen, Julenek proiektu honetan sartzea proposatu zidan, saltsa eta saltsa gustatzen zitzaidan eta erran nuen: “Aurrera!”.
J.L.: Lehenago gurekin kolaboratu zenuen, Media Lunako [Iruñeko Media Luna parkeko] kontzertuan…C.R.: Arrazoi! Julenek eta biok elkar ezagutzen genuen. Haiekin kantatzeko proposatu zidan. Kanta bat, bertsio bat prestatu genuen, egun ere jotzen duguna, eta horrela hasi zen dena. Gero, Skabidean utzi nuenean, Julenen proposamena natural-natural iritsi zen.

Hori da Iruñerriko eszenaren egungo loraldiko ezaugarrietako bat: oso estilo ezberdinak jorratzen badituzue ere, denok elkar ezagutzen duzue eta asko eta asko lagunak zarete.

C.R.: Eta hori oso polita da.

J.L.: Hori mugimendu honen gauzarik politena da, agian. Taldeak konektaturik daude musikatik kanpoko arrazoiengatik, eta sortzen ari den mugimendu honetako ezaugarririk behinena, agian, hori da. Talde guztien artean badaude konexioak, badaude lagunak, baina ez daude bi talde musikalki antzekoak direnak. Horrek oso interesgarri egiten du dena.

Claudia, ska abestetik saltsa kantatzera pasa zara. Zer moduz salto hori?

C.R.: Hasieran, zaila egin zitzaidan. Kantatzeko era, eszenatokian egoteko modua, presentzia, dena aldatzen da. Hiru kolonbiarrekin abestu behar nuen, eta, gainera, dantza egin behar nuen. Julenek esaten zidan: “Zuk dantzatu behar duzu”. Arrazoi zuen, baina kantatzea eta dantzatzea aldi berean… Zaila da. Erronka izan zen, baina polita.

Julen, zu Duguna dantza taldetik zatoz. Nola iritsi zara saltsara?

J.L.: Horixe bera galdetzen diot nik neure buruari. Dantza eta musika tradizionalaren munduan sartuta egon naiz txikitatik. Gero, hainbat estilo ezberdin entzun izan ditut. Kontua da egun Goxua’n Salsa taldeko kide diren zenbait lagun lehendik ezagutzen nituela. Gure taldeko aitzindariak saltsa egiten haiek dira. Besteak beste, Euskal Herrira kontzertuak eskaintzera orkestrarik gabe zetozen abeslarientzat jotzen zuten. Kontzertu horietan laguntzeko eskatzen hasi zitzaizkidan eta hala ezagutu nuen musika hau, hala murgildu nintzen mundu honetan.

Metal talde bat ere baduzu, Xoriñoak Kiolan, eta oraintxe etorri zait gogora aspaldi napar-mex talde bat ere izan zenutela, Vidrio eta Ochoa, besteak beste Dantzan.eus webgune gomendagarrian dabilen Aritz Ibañezekin.
J.L.: Hori bai egin genuen Duguna dantza taldeko kideekin. Aritz frontman-a zen, abeslaria. Kojon Prieto y los Huajolotes taldeak zabaldutako napar-mexaren bideari jarraitu genion. Hala heldu nintzen Zopilotes Txirriaos taldera. Eta hortxe segitzen dut oraindik.

Claudia Rodriguez: “Oraindik gizon gehiegi dago oholtzetan; emakumeak salbuespena gara”

Euskalautonomiaerkidegotarren bat jada pentsatzen ariko da: bai astunak nafarrak, lehendabizi napar-mexarekin kaka eman ziguten eta orain nafar-saltsaren kalakarekin datoz.
J.L.: Esanen nuke ez dutela zerikusirik. Mexiko, Puerto Rico eta Kuba gertu daude, baina Mexikok beste modu batean garatu izan du bere musika tradizionala, beste bide batzuetatik. Ez du hainbesteko harremanik Afrikako erritmoekin.

Ongi ulertu badut, Amerikatik saltsa abeslari zenbait orkestrarik gabe datoz, gurean badira musikariak haientzako behin-behineko orkestrak osatzen dituztenak, eta hor bada giro, ekosistema, eszenatxo berezi bat…
J.L.: Saltsa abeslari gehienak orkestrarik gabe etortzen dira Ameriketatik. A klaseko hiruzpalau kantarik soilik egiten dute bira osoa orkestra propioarekin. Orduan, orkestra hemen sortzen da. Badira foku batzuk, penintsulan, Frantzian, Alemanian, Italian… Zaragozan, Iruñean, Gasteizen, Bilbon eta Donostian beti orkestra berak jotzen du eta orkestra hori antolatzen duena Goxua’n Salsako kidea bat da, perkusionista, Cristian Hernandez, kolonbiarra baina aspaldidanik Iruñean bizi dena. Duela hamabost urte, David Lotero, Goxua’n Salsako beste perkusionista bat, haiekin jotzen hasi zen. Guk Lotero txarangen mundutik ezagutzen genuen, txarangetan elkarrekin jo izan genuelako. Haren eskutik sartu ginen gu, pixkanaka-pixkanaka, txarangen munduan. Hor deskubritu genuen gutako gehienok mundu hau. Halako batean, neure buruari galdetu nion: “Zergatik ez dugu egiten talde serio bat musika hau guk nahi dugun moduan lantzeko?”. Izan ere, beti oso baldintza kaskarretan aritzen ginen, bi aste lehenago jakinda zein zen errepertorioa, beti presaka, gozatzeko aukerarik gabe. Eszena hartatik sortu zen ideia eta proiektua.

Jatorri kolonbiarreko eta Nafarroan jaiotako iruindarrek osatzen duzue taldea. Zenbat zarete?

C.R.: Osotara, hamabost gara: sei jatorri kolonbiarrekoak eta bederatzi euskaldunak. Nahiko orekaturik gaude.

Nahita bilatu al duzue oreka hori ala berez sortu da?
C.R.: Intentzio hori, berez, ez zegoen, baina orekaturik dago, eta oreka hori lortzea zaila izan da. Oreka horri eustea ere bai. Kultura ezberdinetatik gatoz, pentsamolde ezberdinak ditugu, musika ikusteko modu oso ezberdinak. Hor sekulako erronka dugu. Zaila da.

Julen, zuri entzun izan dizut taldeko kide euskaldun gehienak kontserbatoriotik zatoztela; aldiz, jatorri kolonbiarreko taldekideek zainetan dutela saltsa, eta hor talka bat sortzen dela.
J.L.: Erronka bat da, ikasketa prozesu bat guztiontzat. Guk gauzak ikasteko modu zorrotz eta zehatz bat dugu, oso akademikoa, oso zuria, zentzu gutxieslean. Haiek saltsa beste modu batean sentitzen dute. Baina dena ez da zuria edo beltza. Beste gauza batzuk askoz azkarrago harrapatzen dituzte kontserbatoriotik datozenek. Hamaika adibide eta salbuespen egon daitezke. Baina hori kuriosoa da, eta interesgarria: batzuek nola sentitzen duten eta dakiten honek horrela izan behar duela, azaltzen ez dakizkiten arrazoiengatik. Guk, berriz, arrazoi hori jakin behar izaten dugu. Hori proiektuaren gauzarik interesgarrienetako bat da.

Claudia, zu beste talde handi batetik zatoz, Skabideanetik. Antolakuntza aldetik, parekagarriak al dira?
C.R.: Diferentzia handia dago bi taldeen artean. Skabidean taldean ordena oso markatua dago. Lan egiteko ohituretan oso talde antolatua da eta Goxua’n-en hori falta zaigu. Skabidean taldean entseguak egiteko egunak markatuta zeuden eta ez zegoen besterik, horiek bete behar ziren. Horrek dena errazten du taldeak aurrera egin dezan. Goxua’n-en, berriz, ikaragarri kostatzen zaigu entseguetarako egunak finkatzea.

J.L.: Antolakuntza arazo handiak ditugu, bai, baina tira…

Beraz, taldea osatu zenuten eta erabaki zenuten saltsa klasikoa egitea.
J.L.: Laburbilduz, gerora saltsa deituko zena New Yorken sortu zen, komunitate latinoak garatu zuen; bereziki, Puerto Ricon. Gero, hori Latinoamerika osoan zabaldu zen; bereziki, Puerto Ricon eta Kolonbian. Guri heltzen zaiguna horren guztiaren nahasketa bat da, eta gehien gustatzen zaizkigun erreferentziekin egin dugu aurrera. Bertsioak eginez hasi ginen eta errepertorioan asko mantentzen ditugu.

Zeintzuk dira erreferentzia horiek?

C.R.: Grupo Niche, zalantza izpirik gabe.

J.L.: Bai, Grupo Niche talde kolonbiarra 80ko hamarkada ezkero dago hor eta gustatzen zaigu. Atzera egiten baduzu, Fania diskoetxean egon zen mugimendu guztia dago: Willie Colon, Ruben Blades, Hector Lavoe eta horiek guztiak. Horiek dira saltsaren erreferenteak.

Har dezagun zuen diskoa, hori ere erreferente bihurtuko baita, doike.
J.L.: Seguru.

Julen Leuza: “Erronka ederra da musika egiteko euskal eta kolonbiar moldeak uztartzea eta orekatzea”

Berriozarren grabatu duzue, Josu Erbitiren estudioan. TTAPeko azken elkarrizketa Olaia Inziarteri egin nion eta hark ere Erbitirekin grabatu zuen. Claudia, txikitatik ezagutzen ei duzue elkar.
C.R.: Haren ama eta nire ama kuadrilla berekoak ziren, biak Oronozkoak baitziren. Txikitan askotan joaten nintzen Oronozera eta elkarrekin egoten ginen beti. Gero, galdu egin genuen harremana, eta orain berreskuratu dugu, biok musikaren munduan gabiltzala eta.

Iruñerriko, Nafarroako musikaren loraldi honetan, gero eta gehiago zarete frontwoman-ak: Olaia, zu zeu, Ibil Bediko Amets Aranguren, Burutikeko Luar Alberdi…

C.R.: Hori guztia egia da, baina nik segitzen dut pentsatzen eszenatokia gizonena dela. Pozten nau horrenbeste emakume egoteak, baina oraindik gizon asko dago eszenatokietan…

J.L.: Gehiegi.
C.R.: Iruñerriko eszenan egia da emakume asko gaudela eta estilo ezberdinetan mugitzen garela, baina oholtza gizonena da.

Oholtzan sekulako indarra duzu. Horra iristeko bidea gogorra izan da? Izaten ari da?
C.R.: Frontwoman-ak aipatu dituzu. Normalean, emakumeak beti abeslariak gara, beti kantatzen aritzen gara; salbuespena gara. Osotasuna gizonena da. Denak gizonak dira eta emakume kantari bat dago…

Goxua’n Salsako kide guztien artean, zu zara emakume bakarra.

C.R.: Hori da, eta hala da aipatzen ari garen talde guztietan, Ibil Bedin izan ezik. Oraindik gizon asko daude.

Diskoan, bost kanta euskaraz eta lau gaztelaniaz. Oreka, berriro. Bilatutakoa?
C.R.: Pixka bat pentsatutakoa da, bai.
J.L.: Bai. Diskoa egin aurretik mahaigaineratu genuen euskarazko kantuak egiteko ideia. Polita izan zen, modu naturalean suertatu zelako eta kolonbiarrek oso ongi hartu zutelako ideia. Badakigu hemen euskarari zein nolako konnotazio politikoak ematen zaizkion. Haiekin ez zen hala izan. Haiek oso modu naturalean esan zuten: “Hara, hemen beste hizkuntza bat hitz egiten da? Bada, arazorik ez, abes dezagun hizkuntza horretan”. Bertsio batzuk proposatu genituen. Hori nahita egin genuen, bertsioak saltsan oso ohikoak direlako. Saltsako kanta famatu asko balada erromantikotik edo pop zaharretik datozen bertsioak dira. Beraz, hasteko, euskal pop rock errepertorioko kantuak bertsioneatu genituen, eta gero, propioak sortu genituen.

Bertsioei dagokienez, Gatiburen bat, Gozategiren bat eta Berri Txarrak taldearen Bueltatzen kantuaren bertsio puska sartu dituzue diskoan. Claudia, Goxua’n-ekin entzun nizun lehen kantua da eta txunditurik utzi ninduzun.
C.R.: Musikalki niri ere kanta hori oso indartsua iruditzen zait. Hasiera batean, Robinsonek abesten zuen. Azkenean, gure abeslarien arteko oreka lortzeko, diskoan nik abestea erabaki genuen.

Dena dela, Kolonbian jaiotako abeslariek ere abesten dituzte euskarazko kantuak.

J.L.: Claudiarekin lau abeslari dira. Beste hirurak kolonbiarrak dira, eta euskarazko kanta bat abesten dute diskoan.
C.R.: Hori bai izan zela erronka, haiekin euskaraz grabatzea. Ahoskera kontuekin denbora asko eman genuen.

Diskoan oso ongi geratu da.

J.L.: Diskoan bai, baina zuzenekoetan… Ahal dutena egiten dute.
Gaztelaniazko kantuen artean batek, Guaguanco al txilindron izenburudunak, ederki laburbiltzen du zuen taldearen filosofia: euskara eta gaztelania, patxarana eta rona, larrain dantza eta saltsa…
J.L.: Ibai ondoan bazkaltzen ari ginen batean sortu zen ideia. Gitarrarekin gauzak asmatzen hasi ginen. Badakit istorio topikoa dirudiela, baina hala sortu zen. Taldea utzi duen piano-jotzaile kubatar bati, Yosmeli, bururatu zitzaion “Y a mi cuadrilla no vas a entrar” (Ez zara nire kuadrillan sartuko) leloa. David Loterok sortu zuen musika eta Ion Celestinok biribildu zuen letra.

Iruñerriko eszenako ezein talderekin elkarrizketa eginda, beti azaltzen da Celestino.

C.R.: Ion Ion da. Kantaren koska niretzako, hain justu, letra da. Oso ongi garatua dago. Bai abesti horretan baita hark idatzi duen Del puente para allá kantuan ere.

Del puente para allá esta Iruñea, del puente para acá Txantrea. Iruñeko Txantrea auzoaren ereserki berria. Ionek esan zidan amorratuta dagoela, inoiz idatzi duen letrarik ederrena gaztelaniazkoa delako.
C.R.: Sekulako letra ederra da.
J.L.: Errua gurea da. Ion gaztelaniazko bi letra egiteko deitu baitugu. Grupo Niche taldearen bertsio bat da. Leku-izenak aldatu ditugu eta amaieran beste gauza batzuk sartu.

Zuen kontzertu batean izana naiz. Oso giro berezia sortzen da: komunitate latinoa, euskal jendea…
C.R.: Ederki esan duzu: oso giro berezia eta ezberdina sortzen da. Nik ez dut halakorik ikusi, hemen, behinik behin: euskal jendea, latinoa eta saltsa akademietakoak, denak batera dantzan. Oso bitxia, ezberdina, polita da. Eszenatokitik harrigarria egiten da nahasketa hori ikustea.

Proiektu hori xede horrekin sortuz gero, ez dakit horren ongi aterako zen.

J.L.: Ez zen helburua, baina hala suertatu da. Guretzat oso polita izan da. Geure burua ikusten dugu funtzio bat betetzen, multikulturala edo dena delakoa.

Aingeru Epaltzak TTAPeko beste elkarrizketa batean zioen Iruñea jada ez dela hain zuria eta hain heterosexuala.
J.L.: Hor asko daukagu hitz egiteko, autokritikatzeko, lantzeko gure aldetik, euskaldun zuri heterosexual bezala.
Pentsatzekoa da taldean errealitate sozioekonomikoak ez direla guztiak berdinak izanen. Horrek baldintzatzen al du taldearen jarduera?

J.L.: Zaila da, baina hori beti dugu buruan. Kolonbiarren errealitatea ez da gurea. Dilema handiak ditugu honekin. Gu biok pertsonalki prest egonen ginateke leku askotan musu-truk jotzeko, baina errealitatea da hemen badirela Kolonbiako etorkin batzuk Amerikatik lan bila etorri direnak, eta, agian, ez dugu eskubiderik haiek derrigortzeko ez dakit non ez dakit zenbat aldiz jotzeko Euskal Herria oso polita delako.

C.R.: Taldean hori oso eztabaida handia da.

J.L.: Nire ustez, dilema hori edukitzea oso interesgarria da.
D eredura erakarri nahi izaten ditugu euskara salba dezaten, aurretik haien bizi baldintzak salbatzeaz arduratu gabe.
C.R.: Ez zara horretaz konturatzen halako proiektu bat partekatzen duzun arte. Eztabaidak baditugu honen kontura. Aukerak baditugu hainbat txosna-gunetan jotzeko, baina hamabost lagun gara oso egoera ezberdinetan gaudenak.