Patxo Telleria eta Mikel Martinez: “Hasieratik erabaki genuen euskaraz egitea antzerkia; non eta Bilbon”

Euskaldunan batu ditu TTAP aldizkariak Patxo Telleria eta Mikel Martinez aktore bilbotarrak. Ghero antzezlanarekin Euskal Herria alderik alde zeharkatzen ari dira, baina, horrez gain, haien ibilbidearen eta antzerkigintzaren inguruan ere hitz egin dute Jon Gomez Garairekin.

Kaixo mutilak. A zer nolako tokian gauden… Izan zarete hemen inoiz, lanean edo?

Uste dut behin bakarrik ezta?

Bai! Iñurrategiren fundaziorako.

Egin genuen sketch bat mendigoizaleei buruzkoa. 8.000 aldiz metro bateko agertokira igotzen diren lehenengo aktoreak. Egun horretarako egin zuen Patxok sketch-a, munstro bat da, eta ni bere gainera igotzen nintzen… Egia esan, uste dut Bilboko agertoki guztietan egon garela, baina Euskaldunan egun horretan bakarrik.

Eta leku dotorea dela esan dugu, baina norbait hemen dotorea bada aktore munduan zuek zarete. Baina egon da leku hain dotorerik edo ez hain dotoreik urduri jarri zaituztena?

Normalean lekua lotuta dago ze jende mota dagoen hor, eta agian horrek jartzen zaitu urduriago…

Niri horrelako toki erraldoiek ez didate beldur edo ikara berezirik sortzen. Ni, batez ere, urduri jartzen naiz oso jende gutxi dagoenean. Esate baterako, horrelako ekitaldi batean, kongresu edo aurkezpen batean, beti ekitaldia hasi baino lehenago probak egiten dira, eta patioa hutsik dago eta lau katu egoten dira begira. Hor zure sketch-a egin behar duzunean urduri eta barregarri gelditzen zara inork ez duelako barrerik egiten, denak daudelako lanean. Hor bai pentsatzen duzula ze tontakeria nabilen esaten eta zer nolako lotsa pasatzen ari naizen.

Zenbat eta jende gehiago, inpertsonalagoa da. Zenbat eta jende gehiago errazagoa da. Jende gutxiago dagoenean gehiago nabaritzen duzu jende horren nortasuna eta begirada.

Beldur eszenikoa duen bati zelan azaldu esaten ari zaretena? Ze aholku emango zeniokete?

Ez dedikatzea ofizio honetara, kar, kar, kar… Sufritzeko? Guk, adibidez, badugu lagun bat orain gurekin dabilena zuzendari eta aktore moduan ere ibili zen. Horrela, egun baten erabaki zuen ez zuela gehiago jardungo aktore moduan sufritzen zuelako eta urduriegi jartzen zelako. Beraz zertarako jarraitu agertokian gehiago sufritzeko? Agertokiaren beste aldea jarri zen, beraz, beldur horregatik.

Hori gertazen den gauza bat da.

Hori bizitzan gertatzen ari zaizun zerbaitekin lotua dago. Askotan, saxofoi-joleei gertatzen zaie, bada sindrome bat, mingainarekin soinua ateratzeko modua, automatikoki irteten zaiena, bat-batean galdu egiten dute. Dohai hori galdu egiten dute eta psikologoarengana eta terapia berezi batzuk egitera joaten dira. Zergatik gertatzen da? Hori antzerkian ere gertatuko da ziur aski. Une zehatz batean horrelako fobia bat ateratzea.

Zuk, Patxo, fobia ez dakit, baina onartu izan duzu lotsatia zarela, eta aktore lana baino nahiago duzula gidoilari lana, adibidez…

Baina ez lotsatia naizelako. Aktore asko dira lotsatiak. Lotsatia izateak ez du kentzen agertokira irtetzen zarean paper baten barruan lotsa barik ibiltzea. Ez du zer ikusirik.

Gauza bat da zu zeu nolakoa zaren, hau da Mikel nolakoa den, eta bestea Mikel egiten ari den pertsonaia hor agertzea. Eta pertsonaia pertsonaia da. Lotsagarria izan daitekeena da, Mikel pertsonaia egiten lotsatuta sentitzea. Bestela zure pertsonaiarekin babestuta zaudela uste dut. Normalean, gauzak ondo dihoazenean, eta ondo menperatuta edo entsaiatuta duzulako istorioan sartzen zarenean ez duzu astirik lotsa pasatzeko. Batzuetan, bai, arreta galtzen duzu guztiz, eta oso grafikoa izaten da zure burua ikusten hasten zarelako. Hor, bai, gaizki pasatu ahal duzu. Eta zuzendariak ere txarto pasatzen du. Ez dagoelako agertokian, baina hala ere, guztiz inplikatuta dagoelako.

Antzezlan bateko zuzendariak aktoreek baino okerrago pasatzen du beraz?

Futbolean bezala. Entrenatzaileak nerbio gehiago pasatzen ditu zelaian dagoen jokalariak baino.

Gainera norberaren esku ez dagoenak ere urduri jarri behar zaitu…

Bai, ezin duzulako ezer egin eta ikusten duzulako pentsatuta zenituen gauzak ez dihoazelako zuk uste zenuen moduan. Eta barruan dagoenak ez du astirik urduri jartzeko.

Egia da, Mikelek esan duen gauza baten harira, duelako hilabete batzuk Eneko Sagardoy elkarrizketatu genuen TTAP aldizkarian, eta gogoratzen dut berak lotsatia zela esan zuela eta lotsa horri aurre egiteko baliatzen zuela antzerkia.

Ez da nire kasua. Ni ez nintzen sartu antzerkian nire lotsak gainditzeko teraspia baten bila, baizik eta gustatzen zitzaidalako. Baina oso ona da, bai, psikologikoki uste dut oso ona dela antzerkia egitea era profesionalean edo era amateurrean.

Hala ere zuk zer duzu nahiago gidoilari moduan aritzea?

Nahiago dut idaztea baina ez lotsatia naizelako. Uste dut gehiago ematen dudala idazten antzezten baino. Ez dut esango aktore txarra naizenik, baina aktore asko ikusten ditu oso onak direla, nik onartzen du asko daudela ni baino hobeak. Gidoigintzan burua tente moduan agertzen dut. “Hori ondo dago” esan dezaket, baina nik horren beste egin dezaket ere, kar, kar, kar…

Hori bera irakurri nizun duela hamar bat urte egin zizuten elkarrizketa baten. Oraindik ez zenuela ikusi zure gidoilari muga. Hamar urte igaro dira. Oraindik ez duzu zure muga hori ikusi?

Espero dut ezetz. Agian eman dut onena, baina ilusioa da hurrengo beti hobea izatea. Baina antzezle bezala ez dut ezta grin hori ezta esperantza hori.

Dramaturgo bezala orain arte, orain Ghero egiten ari gara, aurretik Ez Dok Hiru, oso gauza ezberdinak, Pankreas ere aurretik, Tabernaria monologoa… Oso gauza onak. Eta orain guztiz ezberdina den gauza berri bat prestatzen ari da, beraz, aktore moduan ez dakit, baina dramaturgo moduan badu bidea.

Oso gauza ezberdinak, baina askotan hitzarekin jolas egitea bilatzen duzue. Hitzak du garrantzi handiagoa gorputzaren adierazkortasunak baino.

Gure kasuan hitzak irudi fisikoa eta gorputz espresioa baino garrantzi handiago du. Gainera eskola horretatik gatoz. Ez gara Grotowskianoak jatorriz, eta zer ikusia izango du euskara izan dela batez ere gure tresna, eta euskara erabili dugula. Zentzu horretan hitza da nagusi. Normalean, esaten da, zinea dela irudiaren esparrua eta antzerkia hitzaren esparrua. Ez da beti betetzen, gero eta antzerki molde ezberdinagoak daudelako, eta antzezlan batzuetan hitzak garrantzi gutxiago duelako. Gu beste eskola batekoak gara.

“Gure kasuan, hitza gorputz espresioa baino garrantzitsuagoa da”

Euskara izaten duzue ardatz nagusi eta orain Gherorekin zabiltzate. Azken euskaldunaren istorioa… Zer aurkituko du hor publikoak?

Euskararen aldeko kantu bat eta ez bakarrik euskara, neurri handi batean hizkuntza aniztasunaren inguruan eta hizkuntzen inguruan hitz egiten delako. Euskara da inporta zaiguna, jakina, baina esperantza eta ilusio kantu bat da. Kontua da planteamendua hemendik mila urtera eginikoa dela.

Ez dok hiru antzezlanean kuadrilla majo bat elkartzen zineten, musikariak tarteko, Tabernarian zu bakarri ibili zinen Mikel Patxok eginiko obran, baina euskaraz, elkarrekin eta oso formatu txikietan ibili zarete. Zuen ibilbidea ikusita, zelan azken urteetan esperientzia ezberdin hauekin?

Hasieran, Maskaradako antzezlanetan normala zen 6 edo 7 aktore egotea. Obra haietan taldean 6 edo 7 aktore ginenez denok parte hartzen genuen antzezlan guztietan. Hori ekonomikoki eramangarria zen enpresa bezala. Iritsi zen momentu bat torlojuak gero eta gehiago estutzen zirela, eta ezinezkoa zen planteatzea antzezlan bat hiru edo lau aktore baino gehiagorekin. Artea egiteaz gain, artea egiten dugu enpresa baten bitartez nahi eta nahi ez. Ez dugu enpresari izan nahi, baina enpresari izan behar dugu derrigorrez, eta enpresa horrek baditu morrontza batzuk. Orduan, garai baten, euskal antzerkia katakunbetara pasatu zen. Formatu txikia erabili genuen alde batetik gure kasuan bikote artistikoa ginelako, baina beste alde batetik beste abenturarik planteatzeko ezinezkoa zelako. Azken urte hauetan pixka bat muturra agertzen hasi gara. Pankreas hiru aktorerekin egin genuen, eta Ez Dok Hirun bost eta orain Gheron beste bost. Alde batetik, beraz, industria kulturala orekatu dela izan liteke, edo enpresa bezala sendotu garela eta horrelako apustuak egin ahal ditugula.

Baina irizpide ekonomikoaz gain, badago arrazoi artistiko sentimental bat. Gu oso gustura sentitu gara bikote formula horrekin, eta antzerki formatu hori egiten. Orain ere, bost edo sei aktore garenean oso gustura sentitzen gara eta oso aberasgarria da gauza ezberdinak egiteko eta baita jende ezberdina ezagutzeko aukera ematen dizulako.

Baliabide ekonomikoak kulturalki badakigu zeintzuk diren, beraz, posible denean talde handiago batean lan egitea azkenean gehiago ikasten duzu. Ziur nago Patxori errazago egingo zaiola gidoi bat egitea Mikelentzat, hainbeste ezagutzen ez duen beste pertsona batentzat baino, ezta?

Bai, ezagutzen ditudalako bere errekurtsoak, bere esateko moduak… Jakina. Batez ere biontzako istorioak idazten ditudanean ondo dakit zeinek esango duen zer. Gure nortasun artistikoa definitiuta dago.

Hizkuntza zalea naiz, eta nik, adibidez, flipatu egin nuen zelan jolasten zenuten euskararekin Euskarazetamol antzezlanean…

Euskarazko eta erdarazko hitzak nahastuz rap bat egin genuen ere. Beti bilatu izan dugu euskaldunok harritzea eta euskara horregatik maitatzea. Euskaldun izateaz harro egotea.

Eta zelan egiten duzue? Bikote artistikoa zarete, bai, baina badago trukoren bat? Niri, behin aktore batek esan zidan kotxea jartzen zituela bestearen atalak grabatuta eta norberaqri egokitzen zitzaionean hitz egitea gidoian, orduan, unean, kotxean grabatzen zuela. Nola ikasten dituzue gidoiak?

Errepikatu, errepikatu eta errepikatu. Azken finean ikasi egiten da.

Arazo bat dugu berak gidoiak oso azkar ikasten dituelako, eta niri nahiko kostatzen zaidalako. Beraz, nik bakarkako lan hori gehiago egin behar izaten dut.

Norberaren eskutik irten denean gidoia errazagoa izango da…

Askotan miresten da memoria kontu hori… Eta guri oso deigarria egiten zaigu. Egon dira aktoreak beldur eszenikoagatik utzi egin dutenak, baina entzun diozu norbaiti esaten nik memoria ona ez nuelako utzi behar izan nuen? Hori ez da gertatu inoiz. Gure aiton-amonek eta bururik ez zuenak ere bazekien otoitz egiten buruz ikasten zituztelako, Ave Maria, Gure Aita eta guzti horiek. Azkarrenetik hasi eta tontoenera arte denek ikasten zuten, errepikatzen zutelako. Beraz, memoriarik eskasena duen aktoreak ere ez du oztopo hori izango sekula.

Euskal antzerkigintza ze egoeratan dagoen galdetzean ez dakit oso fidagarria izango litzatekeen zuen diagnostikoa. Zelan ikusten duzue?

Ez naiz gai diagnostiko on bat emateko, baina sentsazioa dut oso ondo dagoela. Sentsazioa dut lan pila bat egiten direla eta publikoa dagoela. Egia da duela 30 urte erraztasun gehiago genituela antzezlan batekin ehun emanaldi egiteko. Orain 30 emanaldi egiteko zailagoa da konpetentzia gehiago dagoelako eta talde pila bat daudelako. Baina nik uste dut gauza pila bat egiten direla, gauza onak gainera. Ziur aski horiek ez dira erdaraz egiten direnak bezain beste ezagutzen. Baina hori beti gertatuko zaigu, eta mingarria da. Ez dakit ados zauden Patxo?

Guztiz. Horren inguruan hitz egiteko agian txarrenak gara. Basoaz hitz egiteko basotik kanpo egon behar duzu. Hala ere, baditugu elementu horiek. Askoz ere konpetentzia gehiago dago. Duela 30 urte euskarazko antzezlan bat egiten zenuen eta nola edo hala toki askotara joaten zinen. Sortzaileentzako zailagoa da, beraz, baina publikoarentzat ona, eskaintza dagoelako eta kalitatea nabarmen igo dela esango nuke, gainera. Euskara hutsea sortu eta erakusten diren lanak ere geero eta gehiago dira. Lehen, gu ginen bakarrenetarikoak.

Zuek Maskaradarekin hasi zineten. Nortzuk hasi zineten? Aitor Mazo ere egon zela badakit…

Aitor Mazo, Carlos Panera zuzendaria, Imanol Agirre, Pello Gutierrez, Marife Berrojalbiz, Inaxio Tolosa…

Enpresa izan gabe, komuna antzeko bat ginen talde horretan, egunero antzerkiaren alde lan egiten genuena. Gaur egun hori ezinezkoa litzateke. Orain taldeak enpresak dira, normalean txikiagoak.

Esan daiteke zuek izan zinetela euskarazko antzerkiaren sortzaile, bultzatzaile edo harrobi lanak egin zenituztenak ezta?

Gu Bizkaian aritu ginen, baina Donostian ere mugitzen ari ziren. Pixka bat beranduago taldeak sortzen joan ziren. Gu baino lehenago egon ziren ere, baina beharbada esparru amateurrean. Euskarazko lehenengo antzerki talde profesionala Maskarada izan zen.

Gainera deigarri zen Bilbokoak ginela. Donostian bazeuden beste talde batzuk, eta Donostiakoak ez bezala lehenego unetik erabaki genuen euskaraz bakarrik egingo genuela antzerkia. Non eta Bilbon.

Eta denak ginen euskaldun berriak eta garai hartan, batzuetan euskara makarroniko samarrarekin.

Eta geroztik elkarrekin zaudete? Edo non ezagutu ziren Mikel eta Patxo?

Ba handik, bai. Urte guzti hauetan sasoi batzuetan bakoitza bere kontutik ere ibili da. Nik Maskarada bera baino lehenago utzi nuen, baina gero berriro ere elkartu ginen.