Odile Kruzeta: “Gizartea aldatu egin da, eta erantzun bat eman behar diogu”

Bizitza osoa darama Euskadi Irratian lanean; gehienetan, zuzendaritza postuetan. EITBko irratietako zuzendaria da eta erretiroa hartzear dago. Pasioz hitz egiten du irratiaz; ez, ordea, irratiz: mikrofonoaren aurreko lana onenei utzi behar zaiela dio.

Miramonen gaude, Euskadi Irratiko estudioetako batean. Zenbat ordu eman dituzun eraikin honetan, baina zein gutxi mikrofonoaren aurrean.

Bai, baina irratiko lana halakoxea da: mikrofonoaren aurreko lana behar du, eta mikrofono atzekoa. Eta mikrofono aurrekoa laga behar zaie onenak direnei.

Damurik ez duzu mikrofonoaren aurrean ez duzulako gehiago gozatu?

Batere ez.

Batzuetan, ez dakit kudeatzaile bat irabazten dugun edo kazetari bat galtzen. Nik sufritu egiten nuen Mikel Reparaz edo Aritz Agirre albistegi buru ikusita.

Bai, baina, aldi berean, eurek hartzen zituzten erabakiak ere gero saioetan eta albistegietan igarri egiten ziren. Gauza guztietan zerbait irabazten duzu eta zerbait galtzen duzu. Ikusi egin behar balantzea zein den.

Jone Larrañaga datorkit gogora, edo egun EITBko irratietako zuzendariordea den eta ikus-entzuleok jada gozatzen ez dugun Urko Aristi…

Bai, baina kudeatzaileok ikaragarri gozatzen dugu, pertsona jantzia izateaz gain, talde-laneko gizona delako. Erraza da berarekin lan egitea. Badaki nola erakarri ikuspegi konpartitu bat izatera eta elkarrekin lan egitera, eta hori kudeatzaile batentzat benetan balio handi bat da.

Kontatu didatenez, zuzendari izanda, esatari lanetan ez zara aritu, baina gidoigile lanetan bai, larunbat arratsaldeko musika saio batean.

Zuzendaritzan izan naizen bitartean idatzi ditut beste gauza batzuk ere, eta oso gustura, gainera. Ez hori bakarrik: audioak editatzea egokitu zaidanean ere asko gozatu dut. Hori jolas bat da, neurri baten barruan, eta jolas horrekin momentu onak pasa ditut.

Logikoa da soinuak editatuz gozatzea, musikaria zarela aintzat hartuz.

Musika asko gustatzen zait. Musikaria naizen…

Izan zinen, Izukaitz taldean…

Bai, talde batean ibili nintzen.

Zer egiten zenuten?

Folk-rock deitzen den hori. Orain, ez dago modan; garai hartan ere, ez gehiegi. Bazen sustraietatik abiatuta beste gauza batzuk egitea.

Hortik iritsi zinen Euskadi Irratira: Izukaitzen zenbiltzalako ezagutzen zintuen Joxe Mari Oterminek, eta hark deitu zintuen irratira.

Hori da.

Noiz izan zen, 82an? 83an?

Uste dut 83a zela. Hasiera batean, deitu ninduen musika saio bat egiteko, baina bi ordu ziren egunean, nik irratigintzaz ez nekien ezer eta esan nion ez nintzela ausartzen. Handik bizpahiru hilabetera, albistegietarako taldea osatu nahi zuten, eta berriro deitu ninduen. Galdetu nion: “Ofizioa norbaitek ezagutzen du hor?”. Baietz esan zidaten, eta joan nintzen.

86rako albistegietako burua zinen.

Bai, baina beste garai batzuk ziren. Irratia lehenengo urratsak egiten ari zen.

Zuek albistegietan, Jaime Otamendik eta Arantza Iturbek saioetan, Iñaki Elorzak kiroletan, euskal irratigintzako kanona sortu zenuten…

Baina egungo kazetariek erronka berbera dute. Orain, transformazio digitalaren mundu horretan gaude, eta agerikoa da bekadun gisa etortzen zaizkigunek badutela irudiaren ezaguera bat, eta irudiaren hizkuntza bat, guri, kazetari zaharragoak garenoi, falta zaiguna. Adibidez, Gaztea-n gauza pilo bat egiten ari dira. Eta Euskadi Irratian kiroletan ari diren bekadunak eta praktika kontratudunak ere bai.

Haiek badute abantaila bat: serietik dakartela zuek sorturiko kanona. Julen Telleria datorkit gogora. Zuk diozun irudiaren kultura dauka, baina zuen kanona ere bai. Oso ona da.

Bai, baina guk Herri Irratia geneukan aurretik. Eta horren aurretik, nik, behintzat, Herri Irratia Loiola entzuten nuen umea nintzela. Arrate Irratia ere bai. Eta hor eredu batzuk baziren. Joxe Mari Iriondo, guretzat, esatari prestigiozkoa eta erreferentziazkoa zen. Joxe Mari Otermin ondoren ezagutu nuen, baina oso kazetari egina zen baita ere. Bazegoen nora begiratu. Nik uste dut irratiak zorte handi hori izan duela: bazegoen nora begiratu, tradizioaren hari bat bagenuen, eta horri jarraitzea zen kontua, bere erronka guztiekin.

Azpimarratu izan den Euskadi Irratiaren beste indargune bat, hasieratik euskaraz pentsaturiko hedabidea izan dela.

Bai. Eta ez hori bakarrik. Joxe Mari Oterminek hiru ideia, behintzat, bazituen buruan. Lehena, irrati estandar bat egin behar genuela. Ez bereziki progresista bat. Zer gustatzen zaio irrati entzuleari? Bada, horrelakoxea.

Bigarrena, hizkuntza da lan-tresna nagusia. Hizkuntza ondo menderatzen duen jendea behar dugu. Haiei erakutsiko diegu ofizioa, alderantzizkoa askoz ere zailagoa baita.

Eta hirugarrena Oterminen bertute bat da: ez dakit nola, baina badaki euskal gizartearen nahiekin konektatzen. Intuizio komunikatibo handia du.

Zutaz hori bera esan dit zugandik oso gertu lan egindako batek. Gaineratu dit gizartea zertan den aztertzeko tresna moduan autobus bidaiak erabiltzen dituzula, eta euskal hiriburuen arteko bidaia guztiak autobusez egiten dituzula.

Bai. Azkenean, komunikazioa zer da? Bizitza, bizitzaren emaria. Hor gaude, eta, batez ere, taupada horrekin konektatzea da konturatzea zure gizartea nolakoa den.

Ni arratsaldero Bilbotik hona natorrenean, gure autobusa, azken bospasei hilabeteetan, erdia baino gehiago Sahara azpiko afrikarrez beteta dago. Eta ez dira Donostian geratzen. Irun aldera jarraitzen dute. Orduan, askotan albistegietan entzuten dugun hori errealitate bat da. Askotan pentsatzen dut: zure aldamenean eseri den pertsona hori nondik ote dator? Zein bidaia egin ote du? Nondik irten zen duela… bi urte? Hiru urte? Nora doa?

Autobusena bezala, trenez zoazenean. Donostiatik Beasainera bitartean larunbat goiz batean bagoi berean zazpi hizkuntza entzuten dituzunean, esaten duzu: hau ez da nire umetako gizartea, beste gizarte bat da. Guk honi irekita egon behar dugu. Eta honi erantzun bat eman behar diogu. Hauek dira gure bizilagun berriak.

Irratia entzule euskaldunaren neurrira egin nahi izan duzue. Hori ez ote den abantaila izan, EITBko gaztelaniazko hedabideetan gauzak ez ote diren konplikatuagoak izan.

Ez. Azken finean, zer da? Informatuta egon nahi dugu, ezta? Bai. Zer eratako informazioa nahi dugu? Nolakoa da gure gizartea? Guk non ikusten ditugu gaiak? Zerk kezkatzen gaitu? Batzuetan asmatuko dugu eta besteetan ez dugu asmatuko, baina gure kezka hasiera-hasieratik izan zen geure zilborrari begira ez egotea.

Gorka Etxebeste Nikaraguako hauteskundeetara joan zen Violeta Chamorrok irabazi zituenean [1990ean]. Berlingo harresia erori zenean, handik urtebetera saio bat egin genuen han, eta Errusian lehen hauteskundeak egin zituztenean.

Lehen urteetan tokiko informazioa landu zenuten, nagusiki, baina egia da berehala ireki zinetela.

Guk argi geneukan glokalak ginela…

Esamoldea oraindik asmatzeko zegoelarik…

Bai, baina guk bagenekien hemengo enpresaburuak hara eta hona ibiltzen direla behin eta berriro; eta arrantzaleak ere bai; mundu zabal batean bizi garela; eta han gertatzen denak eragina duela gugan.

Helburuetako bat ere bazen hanka azpietatik simaurra kentzea. Ez da baserritarrak ez garelako. Baina kaletarrak ere bagara, munduko hiritar ere bagara, eta hori ere hasiera-hasieratik eduki dugu argi.

Euskal gizartea asko aldatu dela diozu. Kike Amonarrizek, Legebiltzarrean, EITB zaharberritzeko lantaldean, nabarmendu du EITB sortu zelarik EAEn haurren %26 soilik zirela euskaldunak, eta egun, aldiz, %6 soilik direla euskara ez dakitenak. ETB errealitate soziolinguistiko horretatik abiaturik zaharberritu beharko litzatekeela dio.

Nik uste dut oso produktu ezberdinak direla irratia eta telebista. Gaztea-k asmatu du, irratirik entzunena da, eta gazteei zuzenduta dago. Baina errazagoa da produktua. Telebistako produktua oso garestia da. Oso zaila da lehiatzea. Benetan erraldoiekin lehiatzen ari zara. Netflix batekin lehiatzen ari zara.

Hainbatek diote ETB1en herrena dela betidanik ETB2rekin lotuta joan dela, beti bigarren mailako katea izan dela, ez dela euskaraz pentsatu.

Beharbada, ETBk balitu duela 10 urte zeuzkan 50 milioiak eta egun ez dauzkanak… Erraz esaten da, baina egun 50 milioi euro balitu, beharbada, edukiko luke Goenkale bezalako tira bat egunero. Ez dut esaten Goenkale izan beharko litzatekeenik. Ez dakit Goazen izan beharko litzatekeen. Ez dakit beste zerbait izan beharko litzatekeen. Baina hor badago gabezia bat dirurik gabe nekez konponduko dena.

Eta finantzazio hori publikoa izan behar da ala autofinantzazioa da bidea?

Egun, finantzazioa mistoa da. Unibertsitatean zer gertatzen da? Unibertsitate finantzatuak direnek oso ikerketa zuzendua egiten dute, dirigitua. Eta ikerketa basikoa oinarrizkoa zientzian oso garrantzitsua da.

Hedabide publikoen kasuan ere, dirua nork ematen dizun eta nola lortu behar duzun, morrontza horretatik libre egoteak ere aukera eman behar dizu gauza batzuk egiteko.

Baina RTVEk egin duen bezala, ez berak hala nahi zuelako baizik eta agindu egin diotelako, uko egitea diru iturri bati… Horrek lehiakortasuna kendu egiten dizu; azkenean, lehen zenituenak baino baliabide gutxiago dituzulako. Eta telebistaren munduan zer edo zer behar baldin bada dirua da; ez hori bakarrik, baina dirua, behintzat, behar da.

Euskadi Irratiko zuzendaritzara iritsi zinenean, EITBko goi postuetan zebiltzan Joxe Mari Otermin, Joxe Ramon Beloki, Andoni Ortuzar, Bingen Zupiria, Iñaki Camino, Iñaki Elortza… Hura Euskal Señoroen  Irrati Telebista zen. Zer moduz lurrartu zenuen han?

Ondo. Erraz. Ordurako diskriminazio positiboa egiten ari ginen bekadunen azterketetan gizonezkoen alde, gure erredakzioa feminizatzen hasia baitzen. Egia da emakumezkoak ardura postuetara iristea ez dela hain erraza izan, batez ere, emakumezkook garrantzi handia ematen diogulako etxeko zaintzari eta seme-alaben zaintzari. Eta iruditzen zait gizarteak, ez bakarrik emakumezkoek, gurasoek hori aintzat hartzea oso inportantea dela. Baina denbora behar da hori guztiori asentatzen joateko. Gaur-gaurkoz, gero eta handiagoa da emakumeen presentzia.

“Hobe litzateke gizartearen ordezkaritzak pisu handiagoa edukitzea EITB-ren kontrol organoetan”

Aurreko galderan aipatu dizkizudan izenetako askok, egun, lotura zuzena dute politikarekin. Nork kontrolatu behar ditu hedabide publikoak? Politikariek? Legebiltzarrak? Nork?

Egun, badago Administrazio Kontseilu bat, eta kontseilu horretan daude Legebiltzarreko kideak, batez ere, eta gero, gizarteko hainbat esparrutako ordezkariak. Nire gusturako, hobea litzateke gizarteko ordezkaritzak pisu handiagoa balu.

Erresuma Batuan badute halako eredu bat. Aditu independenteek kontrolatzen dute BBC.

Gurean badago Administrazio Kontseilua, Legebiltzarreko Kontrol Batzordea, Gobernuak kontratu programaren bidez egiten duena, eta gero, diru kontuetarako badago Euskal Diru Kontuen Epaitegia. Ez dakit horrek izan behar duen kontrol sistema. Kontrolerako sistemaren bat egon behar dela, bai, baina horrekin batera kudeaketarako eremu zabala, hedabideetan gauzak di-da erabaki behar baitira.

Presio politikoak handiak izaten al dira? EITBko irratietako zuzendariak dei asko jasotzen al ditu?

Irratiaren munduan ez hainbeste, telebistaren munduan askoz ere handiagoak. Gaztelerazko irratietan handiagoak, eta euskarazkoetan gutxiago. Badaude, eta, momentu batzuetan, nahiko bortitzak.

Indarkeria handiko urteetan, berunezko urteetan izan zara Euskadi Irratiko zuzendaria.

Hor ez da erraza. Bi parteak oso minduta daude. Biak. Eta orduan, logikak eta arrazoiak ez dute balio. Sentimenduak hain gori-gorian daudenez, hor ez dago ezer egiterik. Askotan, halako manifestazio baten berri eman duzu, eta bukatu duzunean goizeko ordu bietako buletinean horren berri ematen, hiruretakoan dei bat daukazu: “Hau eta hau gertatu da, zergatik ez duzue horren berri eman?”. Eta beste aldekoak esaten ari dira ahotsa ematen diozula ez dakit nori…

Nik entzuleen deiak baino gehiago, agintarien deiak nituen gogoan…

Bai, baina entzule horiek ez ziren entzule arruntak.

Barka, ez dut ongi ulertu.

Denetarik dago. Eta, hein batean, ulertzen duzu: gizartea asaldatuta baldin badago, gu horren notarioak gara.

Badira hedabide publikoak eta herri ekimenekoak…

Herri ekimenarekin zer esan nahi duzu?

Nik Euskalerria Irratian egiten dut lan eta herri ekimeneko komunikabidea dela esanen nuke. Berria, Argia…

Baina hori zer da, irabazi asmorik gabekoa, enpresa arrunta, kooperatiba? Herri ekimena zertan gauzatzen da?

Tira, euskarazko komunikazioaren munduan inor gutxi sartzen da dirua irabazteko xedearekin.

Orduan, muga irabazi asmoan jarriko genuke?

Ofizialki edukita zein ez.

Bueno.

Behin kontzeptua argituta, harremana nolakoa, Odile?

Nik uste dut euskararen alde lan egiten ari den esparruan kolaborazio bat egon behar dela.

Euskal esparru komunikatiboa, animalia mitologiko hori.

Hor ere ez ginateke ados jarriko. Batzuek esango lukete: euskal horrekin zer esan nahi da, euskarazkoak…

Nire kasuan, bai.

Eta esango lukete: esparrua zer da, mundu digital honetan dena aldatu denean?

Egia.

Baina izena duen guztiak izana omen du; orduan, zer edo zer badago. Ez dakit animalia mitologikoa den, entelekia den edo zer den.

Mikel Irizarrek, Tokikomeko burua zelarik, eraikinaren analogia zerabilen: igogailua martxan jarri behar genuela lokaletik nazionalera igotzeko, eta handik ere lokalera jaisteko. Eta pasabideak horizontalean ere baliatu…

Oso ideia politak dira. Eta ez politak bakarrik: garapena merezi dute. Gertatzen dena da errealitateak ere oso desberdinak direla. Seguruenera, Goiena bezalako proiektu bat indartsuagoa da beste zenbait baino, bai baliabide aldetik, eta baita beste egonkortasun bat dutelako ere. Ez da oso homogeneoa herri ekimenaren ondorioz datorrena. Batzuetan esaten da, osa dezagun sare bat ez dakit noraino iristeko. Bai, baina denak ez daude egoera bertsuan. Baina kolaborazioaren bidea? Dudarik ez.

Aurreko elkarrizketa batean Gorka Urbizuk zioen ETAren desagerpenaren ondotik euskal gizartea ajeak jota sumatzen duela. Eta beste batean, Mikel Pagadik, hedabideetan umore gehiago behar dugula. Aldaketa behar dugu edukietan? Hiper-informaturik bizi izan gara. Informazioa baztertu gabe, ez al dugu entretenimendu gehiago behar?

Entretenimendua diktadura batean ere behar duzu, umoreak aukera ematen baitizu bestela ezin esan dituzun hainbat gauza esateko. Hori beti behar da. Hiper-informatuta? Ez, korapiloari buelta eta buelta ibili gara, eta, horrez gain, beste hainbat gai daude. Horrek gaiak bideratzen zituen. Eta lan-molde batzuk ezarri zituen. Errealitate hori joan da. Eta galdera da: orain zer egin behar dugu kazetariok? Horri erantzuten ari gara, baina ez dakit behar bezala egiten ari garen.

Edukiei, formatuei doakienez, Kataluniara begiratu izan duzue inspirazio bila.

Iruditu zaigu beti oso eredu modernoak eta interesgarriak erabili dituztela, bai korporazio katalanekoek, baina baita RACek ere. Oso gauza interesgarriak egiten dituzte. Eta hor bai informazioa eta umorea uztartzen dituzte, ardatzak dira.

Bideoak ez zuen hil irratiko izarra, irratiak hobeki darama iraultza digitala paperak baino, baina gauzak teknologikoki asko aldatzen ari dira. Zeintzuk dira gakoak irratiaren etorkizunari begira?

Oraindik ere irratia egiten jarraitu behar dugu. Gauza gehiago egin behar ditugu, baina horri ezin diogu uko egin. Nola egin dezakegu hau eta gauza gehiago? Egin beharko duguna izango da erabaki: egiten ditugun gauzen artean zeri eutsiko diogun, eta zer gehiago egingo dugun.

Egun, baditugu saio batzuk oso espezializatuak direnak. Adibidez, poesiari buruz eskaintzen dugun Lizardiren baratza. Nire ustez, saio zoragarria da, baina zalearentzat. Horrek bai merezi du podcast politika bat. Zergatik? Zaleek hor txoko polit bat eduki dezaketelako.

Edo magazin nagusietan baditugu zenbait atal kolaboratzaile interesgarriek osatzen dituztenak, eta hor gure nitxoko hainbat gai landu ditzakegu. Bada, horiek podcast politika bat merezi dute. Baina den-dena filmatu behar dugu, den-dena streaming bidez eman? Ez. Erabaki behar dena da kasu bakoitzean zer daukazun zure ustez beste modu batean ere eskaini behar duzuna. Eta gero errealitateak erakutsiko dizu asmatzen ari zaren edo ez.

Orain, jendea beste plaza batzuetan dago, eta horietara iristeko ahalegin bat egin behar dugu. 

Oraindik ez dugu aipatu gairik arantzatsuenetako bat: EITBko irratietako azken oposizioetan euskara eskatu zenieten kazetari guztiei, eta kritika latzak jaso zenituzten horregatik.

Uste dut ulertzen zaila dela euskal hedabide publiko batzuetan hizkuntza biak menperatzen ez dituen profesionalak edukitzea. Horrekin ez dut esan nahi postu klabeetan, komunikatzaile postuetan ez direnik behar profil berezi batzuk. Espainiako hedabideetan Iñaki Gabilondo bakarra egon da. Edo Luis Del Olmo bakarra egon da.

Edo Federico Jimenez Los Santos bakarra, zorionez.

Gustatuko zaizkizu edo ez, baina izen propio bereziak dira.

Jimenez Los Santos oso ona da egiten duena egiten. Hori gustatzen zaidan edo ez besterik da.

Baina horiek komunikatzaile apartak dira. Eta hori ez duzu inprobisatzen. Irrati batek ez du funtzionatuko horrelako batzuk ez badituzu. Batzuetan, zorte handia duzu eta horiek azterketa baten bidez sartzen zaizkizu, baina beste batzuetan, ez, eta orduan, bila joan behar duzu. Baina lantaldeak bai jakin behar du bi hizkuntzetan lan egiten.

Lankide ohiengandik kritika latzak jaso zenituen prozesu horren kontura. Bestela ere, adibidez, zenbait lankide gauez lanean jarri behar izan dituzu urtetan. Eta horrek ere haserreak ekarriko zituen. Nola eraman duzu kudeaketaren alde hori?

Alde horretatik, zuzendari izatea hobea da, gaueko albistegiak nork egingo dituen albistegietako buruak erabakitzen baitu.

Egia.

Benetan, albistegietako buru edo programazio buru izatea alde horretatik askoz gogorragoa da, erredakzioarekin aurrez aurreko harremana duzulako.

Ulertzen duzu, zuri egokitu zaizulako gauez lan egitea. Niri egokitu zait Gabon gauean afaldu eta esatea: “Orain, lanera noa”. Eta goizeko lau eta erdietan hona etortzea. Gauza horiek gertatu egiten dira. Badakizu, zoritxarrez, gure prime time-a irratian goizeko zazpietan hasten dela, eta ordurako lana eginda egon behar dela, baina ez dira gauza gozoak.

Eta hortik aurrera, alzheimer pixka bat.

Goizeko ordu bietatik zortzietara albistegietan lan egindako norbaitek esan dit arrisku handiko lanpostua dela, akatsen bat eginez gero berehala datorrelako zure ohartarazpena. Hiri kondairak dio gau osoa irratia entzuten ematen duzula.

Batez ere, hori da, hiri kondaira. Ez egunero, baina aldian behin bai esnatzen naiz. Batzuetan, almoadari buelta eman eta lo. Baina beste batzuetan, luzerako dela ikusten badut, almoada azpiko irrati txikia pizten dut.

Erretiratzen zarelarik, zein da asmoa, eguneko 24 orduan irratia entzuten ematea?

Ez, euskaldunentzat oso dotorea den titulu bat hartuko dut: etxekoandre. Ni, titulu horrekin, oso gustura.

Goza dezazula.

Eskerrik asko.