Nerea Erbiti: “Mikel Laboa beltza da”

Nerea Erbiti (Leitza, Nafarroa, 1980). Trikitilaria izan zen, lehendabizi. Jazz abeslaria, gero. Egun, abesten duen indar eta dirdira berarekin azaltzen du aitzina egiteko antzina begiratu beharra dagoela. Hain justu, abangoardia eta tradizioa uztartzen dihardu, Eskola Ergatiboa proiektu berrian.

JUAN KRUZ LAKASTA: Musikaren arkeologoa zarela diozu, musikari geruzak erauzten dizkiozula.

NEREA ERBITI: Arkeologoaren irudi hori asko gustatzen zait. Baina umiltasun guztiarekin esaten dut. Niretzako joko bat da, eta bilaketa bat. Beti atzera begiratu behar da, zein garen jakiteko: tradizioa, gure erroak…

Topatu al duzu hori guztia?

Bai, baina tradizioa beti bizirik dagoen zerbait da, eta transformatzen joaten da beti. Horregatik mantentzen da, bestela hil egingo zen. Atzera begiratu behar da ulertu ahal izateko orain dauzkagun gauza asko.

Musikalki mundu tradizionaletik zatoz: umetan, Leitzan, trikitilaria zinen, eta txalaparta ere jotzen zenuen.

Esaiozu [Joseba] Tapiari hori tradizionala dela [barrez]. Bera tradizio hori berritzen eta mantentzen joaten dela.

Ups. Barka.

Baina egia da gaur egun trikitia ikusten dugula zerbait tradizionala bezala.

Kontserbatoriora iritsi zinenean, ordea, trikitia, panderoa, zenuen kantatzeko modua bazterrean utzi zenituen. Zergatik?

Ni beti autodidakta izan nintzen. Trikiti irakasleak izan nituen, baina dena aurrez aurre egiten genuen eta ez zegoen ez solfeorik ez deus. Banuen autodidakta diren musikari askorengan ikusten dudana: konplexua. Kontserbatorioan sartu nintzen jazza ikasteko, musika bat jakintza asko hartzea eskatzen zidana, eta beste hura herriko zerbait bezala ikusten nuen. Lotsarik ez nuen, baina konplexu hori banuen. Pena da kontserbatorioan nintzela hori dena ez aprobetxatu izana.

Kontserbatorioan jazza abesten ez ezik pianoa eta perkusioa jotzen ere ikasi zenuen.

Dena batera egin nuen, pianoa, kantua… Baina ni jazzean espezializatua nago, ahotsean, ez besteetan.

Kantuan voice craft sistema darabilzu. Zertan datza?

Jo Estill izeneko emakume batek asmatu zuen. Abeslaria zen, eta bere ahotsak nola funtzionatzen zuen ez zekien, eta zenbait gauza nola egin ere ez zekien. Horrek trauma, antsietate eszenikoa eragin zion, eta kantatzeari utzi zion. Orduan, ikertzen hasi zen, bere ahotsean zer gertatzen zen ikusteko. Eta hortik sortu zuen sistema bat, ahotsa zatika aztertzen duena: matrailezurra nola duzun, laringea goian edo behean edukita zein efektu eragiten duzun… Dena aztertu zuen, baina gauza bakoitza separatuz. Eta gero, abesteko era bakoitza sailkatu zuen: opera nola abesten den, edo musikala, edo hitz egiterakoan zer egiten den, aztertuz gihar eta kartilago bakoitza non dagoen une bakoitzean.

“Euskal tradizioa beltza da, jazza da: badu inprobisazioa, jolasa eta ikaskuntza bat“

Jazzaren munduan bidea egin duzu Iruñean, Nafarroan, Euskal Herrian. Nolakoa da jazzaren mundu hori gurean?

Jazza oso hitz zabala da. Nik ikasi nuen estandarrak abesten eta formatu jazzistiko batean asko ibilia naiz. Badago mundu hori. Beti dago jendea estilo horretan dabilena. Egia esan, gero eta zailagoa da kontzertuak lortzea, jazz estilokoa dela diozunean jendea ikaratu egiten delako. Baina orain, jazz hitz horretatik nahiko kanpora ikusten dut neure burua.

Hori da kontua: jazzaren munduan bidea egin eta gero, gelditu zarela, eta atzera begira hasi zarela. Zergatik?

Taberna batean jotzen ari ginen Teresa Zabaltza eta biok, eta Gaztelupeko Hotsak diskoetxekoek esan zidaten: “Asko gustatu zaigu, disko bat grabatu behar duzu”. Eta niri mundua erori zitzaidan. Nik hori egiten nuenean ez nuen pentsatzen disko bat grabatzea, zerbait propioa egitea. Ikasten ari nintzen eta ongi pasatzen nuen. Baina zerbait grabatua uzteko eta ni nor naizen esateko, zalantza asko sortu zitzaizkidan: “Ingelesez abestu behar dut? Eta jazz estiloan abestu behar dut? Horretarako badaude ingelesez jazza egiten dutenak, ezta? Scatta, inprobisazioa, dena ingelesez da. Oso urrunekoa da. Beste batzuen musika eginez grabatu behar dut?”. Hor sortu zitzaidan kezka bat. Momentu hartan ez nuen grabatu, baina orduan hasi zen nire bilaketa.

Eta esan izan duzu topatu duzun euskal tradizioa nahikoa beltza dela.

Ederra bota nuen [barrez]. Jazza zer den definitzea jada bide luzea da, beste batzuen musika da, baina azter dezagun zein ezaugarri dituen: badaude arau batzuk, eta horren gainean inprobisazioa, jolasa eta ikaskuntza bat. Eta hori euskal musikan begiratzen baduzu hor dago. Euskal musika jazza da. Mikel Laboak jazza egiten zuen. Beste adibide bat jarriko dizut: txalaparta. Arau batzuk daude, eta bi pertsonak horien gainean inprobisatzen dute. Hori dena ikuspuntu horrekin begiratzen hasiz gero, bat-batean dena aldatzen hasten zaizu. Mikel Laboa beltza dela esatea beste leku batetik heldu da…

Titular horren bila nenbilen.

Oso beltza da. Ez al duzu horrela ikusten?

Bai. Nik oso beltza ikusten dut. Eta atzerriko musikatik ere asko edan zuen.

Bai. Baina ez da beltza horregatik. Broken Brothers taldearekin hasi nintzenean kolaboratzen, Dee Dee Bridgewateren kontzertu bat ikusi genuen, eta esan nuen: “Nik hori egin nahi dut”. Baina euskaldun baten moduan, ni naizen moduan. Bidgewaterengandik gauza asko ikas dezakezu: ahotsetik, inprobisaziotik… Baina abesten hasi nintzenean, hemen, La Naben [elkarrizketa egin zen aretoan], Ioni esan nion: “Mikrofonoarekin nagoen une honetan egia esan beharra dut”. Eta hori da beltza izatea. Arau batzuk daude, baina nik egia esan nahi dut, nire identitatea mantenduz. Hori oso beltza da. Ez baikara atrebitzen gu izatera. Kanpoko musika bat hartzen dugunean, imitatzen saiatzen gara, estiloa: “Nik rock banda bat daukat, eta rocka egiten duten taldeak imitatzen ditut”. Niretzako beltza izatea da identitatea mantentzea, eta komunitatea, eta hor dagoen guztia.

“Tradizioa beti bizirik dago, eta transformatzen joaten da. Atzera begiratu behar da orain ulertu ahal izateko”

Esan izan duzu erantzun nahi duzun galdera dela ea nola zatekeen euskal musika, euskal tradizioak garapen beltz hori eduki izan balu.

Hori da, hori izan zen jazzeko ikasketak bukatu eta egin nuen planteamendua. Aditzen duzunean Erykah Badu aditzen duzu tradizioa, eta aditzen duzu bere identitate hori. Eta aldi berean oso garaikidea da egiten duena, oso gaur egungoa. Egungo gizartearekin bat egiten du, baina aurrekoa galdu gabe. Eta ez du jazza abesten, bere bidetik heldu da. Horrek zer pentsa ematen dizu. Oso ongi dago dena, oso ongi egon daiteke bertsio talde bat edukitzea, eta bakoitzak bere funtzioa bilatzen dio musikari, baina pentsatu nuen: “Eta nik trikitia baztertu izan ez banu, konplexurik izan ez banu, eta egiatan mantendu izan banitu afinazioa, erritmoa…?”.

Hortik afinazio ez tenperatura iritsi zarete. Ez jakitunoi oso deigarria egiten zaigu. Balirudike desafinatzen ari zaretela…

Hori oso puntu arriskatu bat izan zen. Asko pentsatu dugu horretan, eta asko ikasi dugu. Adibidez, bluesa Euskal Herrian asmatu zen [barrez]. 

No!

Beste titular bat duzu hor, bai. Bluesean nota batzuk aldatzen dira: hirugarrena la minor bihurtzen da tonu maior batean, baina nota hori desafinatua dago eta beste nota bat bihurtzen da. Eta zazpigarrena ere bemola da. Eta hori ere desafinatua dago. Eta hor bat egiten dute guk aldatzen ditugun notekin. Ez da kointzidentzia bat. Ez da hor eta euskal tradizioan soilik dagoen gauza bat. Naturan dagoen gauza bat da afinazio ez tenperatua. [Rupert] Cobbettek abesten zuen abesti bera herri erara edo eliz erara. Eliz erara zen gaur egungo afinazio tenperatuarekin. Eta herri era naturala zen, beste afinazio horrekin. Eta horren bila hasi ginen eroen modura.

Scatta ere aipatu duzu. Scatta eta irrintzia lehengusuak izan daitezke?

Scatta ingelesez da: dubidubida… Nik horrela ez nuke inoiz hitz egingo, ez dira nire silabak. Hori ingelesez da. Baina badago inprobisazio bat. Eta irrintzian ere bai. Irrintziaren erdian hitzak sar ditzakezu, eta afinazioa jaitsi eta igo dezakezu, segun zein irrintzi mota egin nahi duzun…

Aizu, eta bilaketa hori egin gabe, besterik gabe rocka euskaraz abestuz, euskal musika egiten al da?

Hizkuntzak bai ekartzen du musika. Testua nola esaten duzun. Eta hortik ateratzen da abesteko era bat. Ingelesez abesten hasten zarenean ahots kolokazioa, dena ezberdina da.

Orduan, zer da zure ustez euskal musika?

Euskal musika definitzea oso zaila iruditzen zait. Gure musika da. Transformatzen joaten den zerbait. Ez dut egia absolutua eta ezin da eduki. Mocedades euskal musika da? Mikel Laboa bere garaian euskal musikatzat hartzen zen, edo zerbait oso berri eta oso arraroa zen? Kontua da tresna berriak hartzea eta zure erara, zure espresatzeko modura ekartzea.

Gogoeta hauetan guztietan Ion Celestino duzu bidelagun. Eskola Ergatiboa proiektua sortu berri duzue. Zergatik ergatiboa?

Eskola ergatiboa ikaskuntza bat da, bilaketa bat. Eta ergatiboa lantalde bat da. Euskarak k horrekin markatzen du zeinek egiten duen. Egilea. Hortik Eskola Ergatiboa.

Txikikeria bat da, baina zergatik darabilzue sare sozialetan Euskadiko Ezkerraren logotipoa? Sekulako grazia egiten dit.

Horiek Ionen kontuak dira. Inizialak berberak ziren. Grazia egin zion.

Hor nonbait irakurri dut Eskola Ergatiboarekin neo-soula, musika elektronikoa eta euskal tradizioa uztartzen duzuela. Seguru zuk askoz hobeki azaltzen duzuela zertan ari zareten…

Dena nahasten ari gara, baina ez nolanahi. Gure bilaketa hori da garrantzitsuena. Eskola Ergatiboa. Eta gero zein tresna erabiltzen ditugun? Bada gaur egungo tresnak: neo-soula, jazza, zergatik ez?

Euskadin neo-soulak ez du inoiz dirurik emanen?

Ez.

Eskolak ematera kondenaturik zaudete orduan?

Bai.

Kondena da musika eskolak ematea?

Beti gauza bera irakasten baduzu eta modu berean, ataskatzen bazara, bai. Bestela ez. Norbaiti irakastea ikasketa bat da, pertsona irekia bada, eta gauzak nondik atera esaten badiozu…

Goi Kontserbatorioan ematen dituzu eskolak, baina Antzina eta Aitzina Hots Mintegia ere sortu duzue, akademia moduko bat.

Gure klaseak ematen ditugu, beste ikuspuntu batetik, ez egungo akademizazio horretatik, modu irekiagoan, bilaketa horretan…

Berriro antzina eta aitzina. Zerk ematen dizu gehiago?

Biek. Batak ez du zentzurik bestea gabe.

Eskola Ergatiboa martxan jarri eta berehala, konfinamendua etorri zen.

Bi kontzertu besterik ez genuen egin. Ongi ateratzen ari ziren gauzak. Udarako beste kontzertu pare bat egin eta bideo bat grabatu behar genuen, eta oso ilusionatuta geunden. Baina hau gertatu zen, eta ezin duzu proiektu berri bat mugitu egoera honetan.

Akaso, proiektua mugitzeko modu bat izan daiteke hemen eta orain zuen pieza eder horietako bat eskaintzea…