Mikel Reparaz: “Trumpek kaosa behar du irabazteko”

Obamaland-etik Trumpistan-erako bidaia egun du, EITBko berriemaile, Ameriketako Estatu Batuetako 50 estatuetan zehar. Las grietas de América (Ameriketako arrailak) liburua plazaratu du, zeharkaldiaren berri emanez. Berak kazetari militantea dela dio. Besteok, kazetari handia dela.

JUAN KRUZ LAKASTA: Komunikazioaren munduan gauza asko egin dituzu. Besteak beste, speaker lanak Uharte Arakilgo artzain txakurren lehiaketan.

MIKEL REPARAZ: Bai, urteetan, eta oso ongi pasatzen nuen, gainera. Goizean egiten genuen gazta txapelketa, eta arratsaldean artzain txakurrena.

Zu sakandarra baitzara, arbizuarra. Horregatik egiten ari gara elkarrizketa Beriain mendiaren magalean.

Ferdai deitzen da leku hau. Nire aitonak hemen orduak eta orduak eman zituen lanean, baratzean eta bere zuhaitzekin. Oso leku berezia da niretzako.

Ferdain elkartu gara zure liburu argitaratu berriaz mintzatzeko: Las grietas de América. Euskaraz, nola litzateke, Amerikako arrakalak?

Arrakalak, arrailak, pitzadurak…

Ameriketako Estatu Batuei buruzko beste liburu bat datorkit gogora: Manu Leginetxeren Recordad Manhattan (Oroitu Manhattan). Horretan Leginetxek kontatzen du Afganistango gerraren segimendua Pakistandik egin zuela, eta bere urtebetetze egunean whiski bila ibili zela hotelez hotel euskal kazetari gazte batekin: Mikel Reparazekin, hain zuzen ere.

Bai. 60 urte betetzen zituen egun hartan Manu Leginetxek, eta Peshawar hirian geunden, Afganistango mugan. Eta ospatu egin nahi zuen. Beste kazetari batzuekin elkartu ginen, eta gaua hotel bateko solairu sekretu batean amaitu genuen, alkohola zerbitzatzen zuten leku bakarrean.

Oroitzen naiz liburua irakurri nuelarik deitu nizula, eta oraindik ez zenekiela aipatzen zintuenik.

Zuk eman zenidan horren berri, bai. Banekien liburua argitaratua zuela, baina ez nuen irakurria oraindik.

Bistan da eskola zaharreko gerra kazetariak ezagutu dituzuela: talibanen artean whiskia hotelez hotel bilatzen dutenak. Asko aldatu da gerra kazetarien mundu hori? Egungoak bestelakoak zarete?

Nik, lehenik eta behin, esanen nuke gero eta gerra kazetari gutxiago dagoela. Eta hori aldatu egin da. Lehen, hedabide handi guztiek zituzten korrespontsalak gerra zonetan. Orain, hori aldatu egin da, eta profila ere bai. Beste modu bateko kazetaritza bat egiten da. Manu Leginetxe, batez ere, bidaiaria zen. Bidaia handiak egin izan zituen mundu osoan zehar, beste modu eta patxada batez kontatzen zituen istorioak. Sare sozialen garai hauetan, istorioak bestelakoak dira, askoz ere azkarragoak.

Zure lagun Mikel Aiestaranek aurrekoan halako elkarrizketa batean esan zidan historia Twitterren zuzenean kontatzen ari dela.

Etengabe, gainera.

Manu Leginetxe euskal gerra kazetaririk behinena izan da. Gazte garai haietan, handitan Leginetxe izan nahi zenuen?

Ez dakit Manu Leginetxe zen izan nahi nuen kazetaria. Beste erreferente batzuk izan nituen. Oso gertukoak; besteak beste, zu zeu, bere garaian elkarrekin aritu ginenean Euskaldunon egunkaria-n eta Euskalerria Irratian. 

Bai, zera.

Bai, egia da. Eta Euskadi Irratian hasi nintzenean ere hor baziren erreferente inportanteak…

Jaime Otamendiren eta Arantxa Iturberen garaiak izanen ziren.

Bai, garai haiek ziren. Nire erreferentziak horiek ziren, tokiko informazioa egiten zutenak. Gerora, egia da beti izan dudala bidaiatzeko interesa, eta nazioartearekiko interes hori, eta horregatik hasi nintzela bestelako kazetaritza ezagutzen.

Ikasketak amaitu aurretik, Balkanetako gerrara joan zineten, freelance.

Bai. Han egon ginen Koldo Azkune lagunarekin.

Bidaia iniziatikoa.

Zentzu guztietan, gainera. Han piztu zitzaidan har hori. Izugarrizko gatazka bat zen, txikitatik ezagutzen genuena. 1995ean joan ginen, Srebrenicako sarraskia gertatu zen urtean, gerraren azken uneak ziren.

Mikel Aiestaran aipatu dugu. Oriente Próximo, Oriente roto (Ekialde Hurbila, Ekialde hautsia) liburuan kontatzen du bere lehen gerra zauria zuk eragin zeniola, ia.

Hego Osetiako gerran, 2008an, bertan izan ginen. Ni Georgian nintzen, lagun batzuekin…

Oporretan, ezta?

Bai, bidaiatzen.

Eta gerra hasi zenean, oporrak utzi eta gerrara joan zinen.

Bai, hasieran, mendebaldeko kazetari bakarra nintzen han. BBCtik deitu zidaten, kronika bat egiteko.

Eta egin zenuen?

Bai.

BBCn aritua zara, beraz.

Bai, baina berehala iritsi ziren beste kazetariak, tartean Mikel Aiestaran; bera ere etorri zen, eta orduan hasi ginen elkarrekin lan egiten.

Behinola, Stalinen jaioterria, Gori, bisitatzera joan zineten, gerra horraino iritsiko ez zelakoan, baina iritsi zen…

Tanke errusiarrak iritsi ziren, ikusi genituen sartzen, eta sartzen ari zirelarik haietako batek, ofizial bat zen batek, kalaxnikova hartu eta oinetara tiro egin zigun.

Liburuan ez da argi geratzen zuk bultzatuta edo nola egin zuen bihurritua txankletak jantzita zihoan Aiestaranek.

Hori izan zen hanka sartzerik handiena, txankletak eramatearena. Tiroak entzun genituenean, auto baten atzera jauzi egin genuen, bera nire gainera erori zen, eta orduan hartu zuen min.

Zenbatetan egin dizute tiro, zenbatetan egin dute bonbek eztanda zure inguruan?

Bonbardaketak bizi izan nituen han bertan, Osetiako gerran, eta tiroketak ere bai, baina bitan izan zen soilik.

ETBn ikusi izan ditut zure irudi batzuk, kronika pasatzen, tiroak entzuten diren bitartean. Beldurrik ez?

Beldurra ez duzu sentitzen horrelako egoera batean. Horrelako egoera muturreko batean, barruan duzun animalia hori pizten zaizu. Egia esan, hau esatea oso gaizki dago, baina horrelako egoera batean, gerora, gauean, garagardo batzuen inguruan, pentsatu izan dut ongi pasa dudala, komatxo artean, eta oso egoera larriak izan dira batzuetan…

“Kapitalismoak pobrezia behar du, eta Ameriketako Estatu Batuetan pobreziak kolore jakin bat dauka: beltza”

Adrenalina hori gustatzen zaizu, beraz.

Edo gustatzen zitzaidan, ez dakit. Orain ez nuke horrelakorik egingo.

Orduan ez zenituen bi seme jator.

Lehena bai, banuen, baina gauzak aldatu egin dira, bai.

Kazetari militantea zarela diozu. Azaldu kontzeptua.

Kazetaritza, niretzako, egitatearen xerka da. Kazetari moduan badugu lan bat, gizartearekiko erantzukizun handi bat dugu. Edonork informazioa helarazi eta jaso dezakeen garai hauetan, badirudi kazetaritza lauso horrek bere misioa galdu duela, baina nik uste dut gure lana dela egia bilatzea. Eta, batzuetan, ezinezkoa da. Baina guk lan hori egin beharra daukagu. Eta militantzia horretan lan egin behar dugula bestelako militantziak albo batera utzita. Horrek ez du esan nahi kazetari batek ideologia bat eduki behar ez duenik. Are gehiago, iruditzen zait beharrezkoa dela printzipio batzuk eta balio batzuk edukitzea. 

Objektibotasuna ez denez existitzen, zintzotasuna izan daiteke gakoa: zintzoki aitortzea nondik begiratzen diozun egiari.

Bai, bada. Eta, batzuetan, iruditzen zaigu egia matematikoa bi bertsioen artean dagoela, eta akats hori askotan egiten dugu kazetariok. Badirudi bi bertsioak ematen ditugunean egiaren diana matematikoan jotzen dugula, eta hori ez da egia.

Barruan duzun kazetari militante horrek zer moduz daramatza koordinazio postuak? Radio Euskadiko albistegietako burua izan zara, eta egun ETBko Nazioarteko arduraduna zara.

Kazetaritza, telebista, irratia, egunkari bat egitea, talde lana da, eta bakoitzak paper bat dauka lan horretan. Eraikuntzan bezala. Batek adreiluak jartzen ditu eta beste batek planoak begiratzen ditu. Talde lan horretan guztiak dira beharrezkoak. Kazetaritzak denak behar ditu, gerra kazetariak eta bulegoan guztia pentsatzen ari den norbait. Niri gustatu zait alde ezberdinak ezagutzea.

Gogoan dut Radio Euskadiko albistegietako buru izendatu zintuztenean, Alberto Barandiaranek esan zidana: “Ez dakit kudeatzaile on bat irabazi dugun, badakit kazetari on bat galdu dugula”.

Hori gerta daiteke, bai.

Urko Aristi datorkit burura, EITBko irratietako zuzendaria. Komunikatzaile itzela da. Luxu handiegia ez ote den bulego batean sartuta egotea.

Denbora baterako da. Urko momentu honetan egiten ari den lana oso garrantzitsua da, eta, seguru asko, oso ongi eginen du. Iruditzen zait lan hori ere inportantea dela. Egia da oso komunikatzaile ona dela, baina, lasai, itzuliko da noizbait.

Zer da arriskutsuagoa, Afganistanen gerra kazetaria izatea ala Radio Euskadin albistegietako buru? Esan didate zenbait arduradun politikoren setioak gogorragoak direla talibanenak baino.

Garai hori, batetik, oroitzen dut oso garai interesgarri moduan; izan ere, gestio lanaz haratago presioak ikaragarriak izan ziren, bai alderdietakoak, baita enpresetakoak ere. Presioen inguruan mila istorio konta nitzake. Baina, bestetik, gogoratzen dut oso garai gogor bezala. Interesgarria izan zen, baina pertsonalki ere eduki zuen peaje bat. Baina berriz diot: koordinazio lana egin beharreko lan bat da. Eta kazetariek askatasunez egin ahal izan dezaten lan, norbaitek gelditu behar ditu kolpeak.

Sakrifizioa egin behar norbaitek.

Ez da sakrifizioa, lanpostu bat da. Bizitza honetan sakrifizioak badira, baina bestelakoak dira.

Alderdiak eta enpresak aipatu dituzu. Batzuen eta besteen artean, zenbat komunikatzaile on kentzen dizkiguten.

Asko. Gehiegi. Gehiegik egiten du jauzi alde ilunera. Tentazioan erortzea ulertzen dut. Prekarietateak eragiten duen zerbait da, kasu batzuetan. Beste batzuetan, bestelako motibazioak daude: batzuetan, kazetariok geure burua gutxietsi egiten dugu, iruditzen zaigu geure eguneroko lanak ez duela garrantzirik, beste aldean egoteak, informazioa kontrolatzeak, gure lankide izandakoak joko horretan izateak ematen digula nolabaiteko boterea. Kabineteek kazetari asko xurgatzen dituzte, eta hori ez da hona kazetaritzarentzako.

Gatozen zure liburura: horretan kontatzen duzu hauteskunde gauean Trumpen garaipenaren berri jaso zenuela, hain zuzen ere, Clintonen prentsa kabineteko kideekin zeundela. Nolakoa izan zen une hura?

2016ko hauteskunde gaua Hillary Clintonekin pasa nuen, bai. Trumpekin, berriz, Olatz Arrieta izan zen. Garaipena jakin zenean izugarria izan zen. Clintonek Javits Center izeneko leku bat aukeratu zuen hauteskunde gauerako, New Yorkeko, Manhattango izugarrizko eraikin ikusgarria, kristalezko sabaia duena. Irudikatu nahi zuen emakume batek lehen aldiz presidente izanez sabai hori hausten zuela. Boto kopuruan irabazi zuen, gerora jakin genuenez: hiru milioi boto gehiago jaso zituen. Baina Ameriketako Estatu Batuetan hauteskunde sistema oso berezia da, eta presidentetza ez zuen irabazi. Ikusgarria izan zen Hillary Clintonen jarraitzaileak ikustea jota, lurrean, negarrez. Hillary Clinton gau hartan ez zen azaldu, ez zen hoteleko gelatik atera.

Patuak nahi izan zuen kanpaina hartan zuk kubritu zenuen Trumpen lehen mitina Clinton (New Jersey) izeneko herri batean egokitzea.

Bai, Trumpek Clintongo institutu bateko saskibaloi kantxan egin zuen mitina. Kazetariak saskibaloi kantxaren atzealdean jarri gintuzten, hesi baten atzean. Eta Trumpek egin zuen lehen gauza mitina hasi bezain laster izan zen gu seinalatu eta esatea: “Begira, hor daude ezagutzen ditudan pertsonarik tamalgarrienak”. Berak, zehazki, desonest esan zuen; beraz, zintzoak ez direnak. Eta okerrena izan zen bere jarraitzaileen erantzuna. Populazio zuriko herri bat da. Txistuka eta irainka hasi ziren.

Gerora jabetu zinen hori mitin guztietan egiten zuela. Bere hit-ak zituela, jarraitzaileak berotzeko.

Momentu handietako bat zen kazetariena. Hasieran erabiltzen zuen hori. Gero, harresia eraikiko zutela zioen, eta jendea zutik jartzen zuen. Ikaragarria zen. Eta, azkenik, “Clinton espetxean nahi dugu” botatzen zuen. Horiek ziren jendea berotzeko erabiltzen zituen hit-ak, rock izarrek bezala.

Oso argi zuen gizon zuri kiskaliak, asaldatuak nahi eta behar zituela, ezta?

Bai, lehen esan dut: hauteskunde sistema oso berezia da. Garrantzitsua ez da zein boto kopuru lortzen duzun, baizik eta non irabazten dituzun hauteskundeak. Eta estatu zehatz batzuk ezinbesteko zituen Trumpek 2016an, orain, 2020an bezalaxe. Eta estatu horietan behar zuen boto-emaileen profila hori zen: zuria, eta barruan amorru zuri hori zuena. Lindsey Graham errepublikanoak oso argi esan zuen: “Irabazteko, gizon zuri haserretuak behar ditugu”. Hori da Trumpen garaipenaren giltzetako bat.

“Kazetaritza egiaren xerka da; kazetariak egiaren militantea izan behar du”

50 estatuetan egona zara. Guztietara lan egitera joan zara, ala baten batera bidaiatu duzu, besterik gabe, guztietan izan zarela esan ahal izateko? Esaterako, zer kontatu duzu Ipar Dakotan?

Ipar Dakotan Standing Rock Sioux kanpalekuaren berri eman nuen. Olio-bide handi bat egin behar zuten. Horren aurkako kanpalekua indigenen inoizko protestarik handiena izan zen.

Ups. Arrazoi.

Baina esanen dizut Ameriketako Estatu Batuetako 49 estatutan izan eta gero bakarra geratzen zitzaidala, Hawaii, eta Euskal Herrira itzuli nintzenean bidaia Atlantikotik egin beharrean Pazifikotik egin nuela Hawaiin egon ahal izateko.

Liburuan oso nekazaritza metafora adierazgarria darabilzu Ameriketako Estatu Batuak definitzeko.

Bai, diot Ameriketako Estatu Batuek badituztela bi kosta, New Yorkekoa eta Kaliforniakoa, eta erdian artadi handi bat dagoela. Akaso, oso sinplea da, baina nik horrela irudikatzen ditut Ameriketako Estatu Batuak. Atlantikoko kostan Wall Street dago. Pazifikokoan, Hollywood. Eta erdian artadi handi hori. Egia da artadian badirela oso herri ezberdinak, badirela etorkinek eraikitakoak, edo indigenek garrantzi handia dutela Arizonan edo Oklahoman. Baina kontzeptualki artadi bat da; zentzu zabalean, nahi bada.

Eta artadi handi horretan badira euskal jatorriko Trump-zale asko.

Asko eta asko topatu ditut bidaia horietan. Demokratak ere badira, jakina. Besteak beste, estaturik gorrienean, demokratazaleenean, Idahon, hiriburuan, Boisen, alkate izandako David Bieter. Baina asko Trump-zaleak dira. Besteak beste, gogoan dut Las Vegasko Euskal Etxeko lehendakaria, Vietnamgo gerrako beteranoa, Trump zernahi kosta defendatzen duena. Esan nion: “Zuek ere etorkinak zarete, zuek ere hona etorri zineten lanagatik, artzain”. Berak erantzun zidan oso etorkin ezberdinak zirela euskaldunak.

Zuriak.

Zuriak dira, ez datoz Mexikotik…

Liburuan Balduinen boterearen metafora aipatzen duzu: “Zuria ez da kolore bat, baizik eta gainontzeko koloreen ausentzia”.

Egia da. Zuria izatea Ameriketako Estatu Batuetan pribilegiatua izatea da. Pribilegio zuria deitzen diote. Existitzen da, zuri askok ezetz badiote ere. Esaten dute beltzek eta zuriek aukera berdinak dituztela Ameriketako Estatu Batuetan, baina hori ez da horrela, eta hori datuek diote, egitate bat da.

Liburuan aipatzen duzu poliziaren esku hiltzeko aukerak %225 handitzen direla, baldin eta afroamerikarra edo latinoa baldin bazara.

Eta hori ekonomiara eramanda ere hala da: ezberdintasun sozialak kolore batekoak dira.

Liburuan Obamaren hitzaldi bat aipatzen duzu, horrekin loturikoa: “Kontua ez da zapalkuntza amaitzea soilik, justizia eta lanpostuak ere behar dira”.

Hori da Martin Luther Kingek Washingtongo martxan aldarrikatzen zuena, I have a dream hitzaldi famatu hartan. Hori ez dute lortu. Beti esan izan dut Ameriketako Estatu Batuak baino herrialde kapitalistagorik ez dagoela, eta kapitalismoak pobrezia behar duela bizirauteko. Eta argi dago Ameriketako Estatu Batuetan pobrezia horrek kolorea duela.

Martin Luther Kingen semea elkarrizketatu duzu.

Bai, Martin Luther King III.a, egun eskubide zibilen aldeko borrokan bere garrantzia duen lutherkingdarra. Bitan izan naiz berarekin, bere aitaz hizketan, eta egungo egoeraz. Egia da Ameriketako Estatu Batuetan aurrerapausoak ematen direla. Eta bere aitak eman zituen.

Baina gero liburuan aipatzen duzun Araknido Handia azaltzen da, eta atzera egiten dute.

Nik diot aita fundatzaileak, Jefferson edo Washington, jauntxo esklabistak zirela…

Jeffersonek zioen gizon guztiak berdinak jaiotzen direla, baina hor ez zituen beltzak sartzen.

Ezta indigenak edo emakumeak ere. Nik ez diot garrantzirik kendu nahi egin zutenari: lehen demokrazia modernoa sortu zuten munduan. Ikaragarrizko aurrerapausoa izan zen garai hartan. Baina egia da egitura demokratiko hori eraiki zutenean Erresuma Batuari gerra irabazi eta gero, Araknido Erraldoi bat, munstro bat gelditu zitzaiela zutabe horien artean, egitura horretan bere armiarma sarearekin, eta hori supremazismo zuria da. Ameriketako Estatu Batuak eraiki zituztenean eta aita fundatzaileek konstituzioa egin zutenean, Estatu Batu berri horien ekonomiaren oinarri moduan jarri zuten esklabotza. Esklabotzak eta ondoren etorritako gerra zibilak eta segregazioak populazioaren parte handi bat, gutxiengoa baina parte handi bat, zapaldu egin zuten. Eta oraindik zapalketa horrek segitzen du. Eta hortik dator orain telebistan ikusten ditugun irudi horien jatorria.

Trump arraza gatazkaren su horretara gasolina botatzen ari da, etekin elektorala erdietsi nahian. Ongi aterako al zaio? Berriz irabaziko al du? Four years more?

Trumpek beste 24 urte eman nahi ditu hor, edo ez dakit zenbat gehiago. Trumpek betidanik erabili nahi izan du beldurra eta zatiketa, oso emankorrak direlako hauteskundeetan. Arrantza oso ugaria da beldurraren kalan. Trumpek hori oso ongi daki eta oso ongi erabiltzen du. Eta arraza gatazka eta politiko horrek, Ameriketako Estatu Batuetan oraindik soluziorik ez duen gatazka politiko horrek, ikaragarrizko abagunea ematen dio hauteskundeak irabazteko. Pandemiaren erdian eta krisi ekonomikoaren erdian daukan karta nagusia da hauteskundeak kaosaren erdian, esanez bera dela legearen eta ordenaren hautagaia. Berak salbatuko duela erdi mailako klase zuria. Eta badu beste karta bat ere: koronabirusaren txertoa. Hauteskunde bezperan atera nahi du. Ikusiko dugu.

Ez zara erabat busti.

Ez naiz bustiko. 2016an denek uste genuen Hillary Clintonek irabaziko zituela hauteskundeak. Ameriketako Estatu Batuetan inkesta nazionalek ez dute ia ezertarako balio, hauteskunde sistemagatik.

Trump efektuaz mintzo zara liburuan. Ongizatearen Estatua demokrazia liberaletan krisian dagoen honetan, Trumpen eredua, eskuin mutur populista eta autoritarioa, da ezarri nahi diguten eredu berria?

Trumpek irudikatzen du joera berri bat, indarra hartzen ari dena. Askok parekatzen dute Trumpen garaipena eta 20ko hamarkada hau joan den mendeko 30eko hamarkadarekin, baina nik ez dut uste historia errepikatzen denik. Baldintzak oso ezberdinak dira. Gizarteak beste konkista asko egin ditu hona iristeko.

Baina paralelismoak bistakoak dira.

Bai, badira; faxismoaren gorakada hori Ameriketako Estatu Batuetan, Europan, Brasilen… Hori joera bat da eta egia da demokrazia liberalen sistema hori agortzen ari dela, Ameriketako Estatu Batuen hegemonia agortzearekin batera. Ameriketako Estatu Batuen arrakala pitzadura horiek guztiek badutela zerikusirik ikuspegi geopolitiko batekin. Indarra galtzen ari dira potentzia moduan, eta hori egitate bat da.

Amaitzeko, zer moduz moldatu da familia Trumpistan horretan?

Ongi. Gure bi semeak asko gringotu zitzaizkigun. Euskal Herrira itzultzeko arrazoietako bat hori izan zen.

Haien artean ingelesez mintzatzen ziren.

Hori izan zen itzultzeko arrazoietako bat. Aberastasun bat ere bada, oraindik ere ohitura dute haien artean ingelesez aritzekoa. Eta New Yorken izan ginen. Hori ez da artadia.

Gerra kazetaritza, beraz, atzean utzi duzu. Bizitzak parean horrelako lan bat jarriko balit, agian eginen nuke. Baina orain ez da nire helburua. Nazioarteko gaiak asko maite ditut. Gustatuko litzaidake nazioarteko gaiak egiten jarraitze