Mikel Pagadi: “Umorearen aldeko apustua egiteko ordua da”
Euskal umorera bakarrizketen estiloa, telesailak eta sare sozialak ekarri dituen gizona. Umoreari eska dakiokeen bakarra barrea eragitea dela dio. Haatik, barre algarak ez ezik gogoeta sakonak ere utzi ditu Juan Kruz Lakastari eskainitako elkarrizketa txinpartatsuan.
Pagadi, esadazu zerbait graziosoa.
Atzeko hormako papera nire amak aukeratu zuen.
Beraz, zure etxeko salan gaude.
Hala dirudi.
Oso zure estilokoa da.
Halako estiloa dudala uste duzu?
Hipster samarra.
Ni nahiko klasikoa naiz.
Hipsterismoak badu klasikotasunetik.
Uztartzen ditu, bai, klasikotasuna eta postmodernitatea.
Pastazko betaurrekodun giroa.
Hori da.
Baina aitortu beharko dugu EITBko lagunek elkarrizketa egiteko utzi diguten platoan gaudela. Esker mila haiei.
Lanpara eta guzti, oso ondo argiztatua… Amak papera aukeratu du; eta sofa, Scarlett O’harak.
Askotan esaten al dizute “Pagadi, esadazu zerbait graziosoa”?
Hainbestetan ez, baina tarteka tokatzen da. Igual, kutxazainean zaude, dirua ateratzen, eta, “hi, Pagadi, egin zer edo zer!”. Zu zer zara, okina? Bada, egin opil bat!
Molde horretako egoerarik surrealistena?
Hark, “firmatu iezadazu”. Nik, “ez daukat paperik”. Kamiseta kendu, eta tripan firmatu behar izan nion.
Dedio!
Gizon bati, e?
Berdin zait. Miresmen maila handia da hori. Zer moduz daramazu hori guztia? Elkarrizketaren batean irakurri dizut jenio bizi samarrekoa zarela.
Bai. Nik neure haserreak ere badauzkat. Eta, normalean, ez naiz kuadrillako graziosoa. Beti egoten da bat berezia…
Eta zu ez zara hori?
Ez. Nire kuadrillan badira ni baino grazia handiagoa dutenak.
Baina zuk vis cómica handia duzu.
Bai, baina pixka bat berandu ateratakoa.
Ikastolan ez zinen graziosoetakoa?
Ikastolan ironia ateratzen nuen, baina baziren ni baino askoz graziosoagoak, eta espektakulu askoz ere gehiago ematen zutenak. Gehienetan, atzeko lerroetan marmarka ibiltzen nintzen, txakur txikiak bezala.
Bigarren lerroetakoak azkarragoak eta okerragoak izaten dira irakasleentzat.
Zaplastakoren bat eraman nuen, bai.
Kuantifikatzerik badago zein proportziotan zaren graziosoa eta zeinetan jenio bizikoa?
Eguneroko bizitzan saiatzen naiz normala izaten. Normaltasun baten barruan, giro ona izan dadila. Iruditzen zait hori lanekoek-eta esaterik badaukatela. Baina ez naiz beti Obi Wuan Pagadi. Batzuetan, Darth Mikel ere ateratzen da: “Kaben dios!”. Horrelakoren bat botatzen dut gidoiak ateratzen ez direnean, blokeatzen naizenean…
Zerbitzu publikoko informazioa: kasu kalean Pagadirengana hurbildu nahi zaretenok, tarteka, jenio bizia ateratzen zaio eta.
Mezua agian da pentsatzen dutena baino askoz serioagoa naizela. Inguruan daudenek esaten didate barnerakoia naizela. Barrurakoa naizela. Esan nahi dut ez naizela ahotsa altxatzen duten horietakoa.
Espainian umoregile batek, Ignatius Farrayk, autofikzio telesail bat egin du, hain justu, bera bezalako umoregile karrankari baten eguneroko bizitza serio hori kontatuz. Eta Emmy sarietarako izendatu dute.
El fin de la comedia (Komediaren amaiera), bai. Nire bizitzak badu erregistro hori. Aspergarriagorik ez dut ezagutzen.
Barinaga [ETBko zuzendaria], hemen badago zerbait…
Telesail hori asko gustatzen zait. Oso puntu ona dauka. Surrealismoa oso ongi uztartzen du errealitatearekin. Gainera, Ignatiusi pasatako gauza benetakoak kontatzen ditu.
Hori analisi profesionala da: nabari da gidoigilea zarela.
Bai, baina kasualitatez.
Ez zenuen hori ikasi.
Zuzenbidea ikasi nuen, eta gero, Publizitatea eta Diseinu Grafikoa. Ni aurpegi honekin juizio batean aritzea, egia esan, ez zen serioa.
Ez zen nire bokazioa. Zuzenbidean sartu nintzen UBIko eta selektibitateko batez bestekoa 5,5ekoa neukalako.
Garai haietan Kazetaritzan gehiago eskatzen zuten, ezta?
6,6, edo horrelako zerbait.
Ni ozta-ozta sartu nintzen, egia esan, UBI errepikatu eta gero.
Ni ere bai. Asko gustatu zitzaidan kurtsoa eta berriz egitea erabaki nuen.
Oso oinarri sendoa lortu genuen.
Ondo finkatutakoa.
Txiste merkea: Zuzenbidea eta Diseinu Grafikoa ikasita, ikasketa amaierako lana izan zitekeen Zuzenbide Erromatarra Times New Romanekin kontatua.
Horrelako zerbait gertatu zitzaidan: Zuzenbideko apunteak marrazkiz beteta neuzkan. Komikiak beti gustatu izan zaizkit. Akzio pixka bat izateko sartu nintzen publizitatean. Eta lan egiteko. Bazen garaia. Diru pixka bat edukitzeko lan egin behar da. Lauzpabost urte ibili nintzen diseinu grafikoan.
Noizbait esan duzu hortik Alkain handiak erreskatatu zintuela. Argi gera bedi: handiarena nik diot, handitzat baitaukat.
Metro eta 87 dauzka…
Literalki eta zentzu figuratuan.
Hori da.
Nolakoa izan zen erreskate hura?
Bizitzan zerbait egiteko, afizio moduan, hasi nintzen bakarrizketak egiten, eta erdi imitazio batzuk…
Gaztetxeetan, ezta?
Bai. Debuta Ibarrako gaztetxean egin genuen… Musu handi bat Ibarrakoei. Eta gero ibili ginen zirkuitu alternatiboa egiten. Behin, Villabonan geundela, oroitzen naiz kuadrillakoek esan zidatela Anjel Alkain egon zela ikusten: “Kristoren barreak egin ditu”. Handik hilabetera, Anjelek deitu zidan: “Lehengoan ikusi hinduan. Eskaini zidatek Euskal Telebistan programa bat, esketxena. Hik idaztea edukiko huke?”. Nik esan nion ez nuela esperientziarik. Eta hark Nagore Aranbururekin jarri ninduen harremanean.
Ze ona den Nagore.
Bai, berak erakutsi zidan nola idazten zen.
Ez zenuen egin CCC posta bidezko gidoigile ikastaroa.
Ez, Nagorerekin ikasi nuen, eta, gainera, lanean, hori da inportanteena. Egunero bost edo sei esketx egiten genituen. Asteroko ordu eta hogei minutuko programa bete behar zen. Hori da ikasteko eskolarik onena. Hortik aurrera joan naiz ikastaroetara: Madrilera, Bilbora…
Eskertzea besterik ez daukat, ikasitako guztiagatik eta emandako aukeragatik. Niri pribilegio bat iruditzen zait gustatzen zaizun lan batetik bizitzea eta kotizatzea. Kotizatzea kristorena da. Hamabost urte daramatzat jada honekin segidan. Hau zortea.
Mundu honetan hamabost urte lanean kateatzea ez baita erraza.
Ez, bada!
Irudipena daukat hamabost urte hauen ondotik jendeak asko maite zaituela. Maitasun hori jasotzea ere polita izanen da.
Maitatua… ez dakit. Baina jendea errespetuarekin etortzen da beti. Jendeak esaten dit: “Asko gustatzen zaigu”. Edo ez zaiola gustatzen: “Aizu, hobeto egon zinen beste batean”. Baina beti errespetuarekin.
Zure lana ez dutela gustuko esatera hurbiltzen dira? Batere beharrik ez dago…
Denetarako jendea dago. Batek esan zidan: “Mikel, irratian altuagoa ematen zenuen”.
Telebistan maiz azaltzen nintzenean, askotan esaten zidaten hori.
Nik eskertzen dut ongi dagoena esatea, eta gaizki dagoena ere bai. Beti errespetua aurretik. Nik umorea egiten dut errespetua aurretik jarrita.
“Kanpoan umorearen limiteekin jolasten ari dira, baina ez dakit euskal gizarteak ondo hartuko lukeen”
Maitasuna aipatu dugu. Euskal umorearen gida liburuxkak dio orain ligatzeari buruzko txistea egin behar dugula…
ETB2n beti esaten dute “en Euskadi no se folla” (Euskadin ez da larrutan egiten), baina ETB1en, euskal munduan, etengabe egiten dugu larrutan.
Kike Amonarriz beti dabil jendea euskarara erakartzeko diskurtso soziolinguistikoa findu nahian. Honatx amu on bat.
Leloa: Euskaraz, bai.
Goiburu kriptikoa, elipsiarekin, erdaldunak jakin-minez uzteko.
Eta bakarrik geratuz gero, Gure esku dago.
Euskaldunok ez dugu larrutan egiten, ez dakigu txisteak egiten, astakirtenak gara… Euskaldunon gaineko zenbat topiko gaztelaniaz egiten den umorean.
Umore mota batek funtzionatzen du topikoekin. Demok erabiltzen ditugu. Baina nik uste dut hemen topikoak gehiegi erabili direla, eta aspertu egin garela. Duela 15 urtetik gehiegi egin da; telebista saioetan, lehendabizi; gero, pelikuletan; eta gero, telesailetan. Azkenean, esaten duzu: beste gauzarik ez dago? Badauzkagu beste gauzak, beste topikoak, ezta?
Bai. Baina erabil ditzagun guk geure buruari buruz, ez besteok.
Hori da.
Euskal Herrian, umorea berdina da euskaraz eta erdaraz?
Zenbakitan esan nahi duzu?
Ez, edukiz, formaz…
Umorean mekanismo unibertsalak daude, bai Ameriketan, bai Australian, bai Afrikan, bai Europan funtzionatuko dutenak. Eta gero, mekanismo horiek indartzeko badaude herri bakoitzeko karakteristikak edo berezitasunak. Igual, guk hemen Euskal Herriko erreferente batekin egiten dugun txiste bat Islandian ez dute harrapatuko. Aldiz, besterik gabe mekanismo unibertsal batekin egiten badugu, agian, harrapatuko dute.
Umore bera egiten al zuten Vaya Semanita-k eta Wazemank-ek?
Ez, oso estilo ezberdinak ziren. Vaya Semanita-k egin du gehiago topiko horiekin umore politikoa eta umore soziala. Gure estiloa. Wazemank-ena surrealistagoa zen, euskal parodiarekin, pixka bat euskal erreferente gehiagorekin. Vaya Semanita-ren erreferenteak Euskal Herrikoak ziren, baina politikoak edo. Gurea zen gehiago euskal gizartearena, euskaraz mintzatzen ginen gizartearena. Bai Benito Lertxundiren imitazioa, bai baserriko bizitza, bai Osakidetzako bulego batean gertatzen direnak. Euskaldun bati gertatzen zaizkion gauzak, euskaldun jendea identifikatzeko.
Garai haietan, Alkainek, zuk eta gainontzekoek gipuzkera euskal umorearen euskalki bihurtu zenuten.
Kasualitatez, Wazemank-eko lehen taldean denak gipuzkoarrak ginen, bai gidoilariak eta baita aktore gehienak ere. Gero, bizkaitarrak ere sartu ziren. Baina bai hasi ginen gipuzkeraz egiten. Edo hasi ginen umorea egiten bakoitzak egiten zuen euskaran. Grazia egiteko bakoitzak egunero erabiltzen duen euskara erabiltzearen alde nago ni, bai gipuzkera izan, bai bizkaiera izan, bai batua izan.
Hor gaude euskaldun berriok.
Horra nindoan. Pozten naiz galdera hori entzuteaz…
Badakizu sare sozialetan-eta honek sekulako eztabaida mikatzak eragin dituela.
Bai, polemika handiak, ondarrutarren batekin. Tira, kasualitatea izan zen. Eta Herri Txiki-n, adibidez, barkatu saio honetaz hitz egitea…
Horretara zatoz, ezta?
Bai. Bada, saio honetan, nahiz eta biok gipuzkoarrak izan, zaintzen dugu euskararena, eta saiatzen gara batuagoa egiten, edo moldatzen, Arabara edo Zuberoara joaten garenean, hango hitzekin eta esamoldeekin, ulergarria egiteko.
Eztabaida izan zen umorea euskalkian edo batuan egin behar den, eta nik uste dut denetara egin daitekeela.
Uxoa Anduagak euskal umoreari buruzko doktoretza tesia egin zuen. Hartan zioen umorea zer den eta zer ez den botereak finkatzen duela. Eta Vaya Semanita-ri eta antzekoei buruz zioen badela Euskal Herrian umore bat euskara zokoratzen duena, lurraldetasunean EAE soilik aintzat hartzen duena, eta hainbat topiko zabaltzen dituena euskaldunoi buruz. Zer iruditzen gogoeta?
Kontzeptu bezala, umoreak lehen helburua izan behar du barrea sortzea. Gero, interpretazio hori guztiori… Nire ustez, umoreari gauza gehiegi eskatzen zaizkio. Ondo dago lehen helburua izanda barrea sortzea beste osagaiak, beste helburuak izatea. Adibidez, boterea kritikatzea, behetik gora izatea, edo pentsaraztea. Baina nik uste dut hori dena estra dela.
Gero, programa batek eduki du ibilbide bat, eta hor egin daiteke nahi duzun irakurketa. Eta arrazoia izango du. Ez dut irakurri tesi hori.
Oso serio jartzen ari gara. Honek Ahoz-aho + ematen du. Komodina erabiliko dut: Pagadi, esadazu zerbait graziosoa.
Ba, ni gustura nengoen serioski hitz egiten. Eskertzen dizut aukera hori ematea…
Zuk txistea egiten ez baduzu, esaguzu nola egin guk geuk, Ikea-koak bezalako instrukzioekin…
Bonba atomikoa eta txistea antzekoak dira. Txistea egitea erraza da. Gero, zailena da ea funtzionatzen duen.
Benetako egoera bat eta egoera surrealista bat nahastu, eta marruskadura horretatik sortuko da txistea.
Esketx bat egiteko zer behar da? Atarikoa, garapena eta bukaera leherkorra. Erraza da esatea, gero horrek nola funtzionatzen duen da kontua.
Bodologuekin, Potologuekin, txisteren batek huts eginen zizun.
Baita Herri Txiki-n ere.
Bereziki traumatizatu zaituen porroten bat?
Bodologuetan oroitzen naiz Nagorek eta Egoitzek barre handiak egiten zituztela txiste batekin, eta ez txisteagatik.
Esaten nuen elizetan hotza egiten zuela, eta erresistentziak jartzen zituztela elizak berotzeko. Eta gaineratzen nuen II. Mundu Gerrak erakutsi zigula erresistentziak bakarrik ez duela ezertarako balio, amerikanoak behar dituela atzetik. Normalean 200 pertsona bazeuden, bakar batek egiten zuen barre. Eta orduan nik esaten nuen: “Horrek Canal Historia badauka!”. Eta orduan, denek egiten zuten barre.
Nagorek askotan esaten dit: “Hori da zure erresistentziari buruzko txistea bezala”.
Lehen, orain eta beti gertatzen da [txiste batek graziarik ez egitea]. Orain, herrietara joaten garenean, ilusio horrekin goaz: ea funtzionatzen duen. Batzuetan, txistea botatzen duzu eta jendea isil-isilik geratzen da.
Isilune horiek zein luzeak egiten diren.
Eternoak dira. Orduan egiten duzu edo eztula edo estropezu, eta jada jendeak barre egiten du. Komodina.
Buster Keatonen eskola. Hark ere pastazko betaurrekoak zeuzkan.
Betaurrekoduna Harold Lloyd zen.
Arrazoi. Barka.
Barka moztea.
Wazemank joan zen, Argia-ko Beranduegi-koak ere bai. Beti geratuko zaigu Berria-n Patxi Huarte Zaldiero. Oro har, umore gutxi egiten ari da.
Arrazoi daukazu. Falta da etxe honetan [EITBn] eta beste batzuetan umoreagatik apustu egitea. Esatea: “Umore programa bat nahi dugu”. Formatua berdin zait. Iruditzen zait igual esketxak agortuta daudela, hainbeste urtetan egin eta gero.
Espainian bakarrizketetatik, stand up comedy-tik datozen umoregileen loraldi bat bizi dute: irratian, telebistan… Kiroldegiak ere betetzen dituzte.
La Resistencia, La Vida Moderna, Broncano… Garrantzitsuena da formatu merkeak direla.
Berriro saltzen ari zara…
Hori da, ojo al Kristo! Tira, ojo al Kristo askotan esaten dut, baina honako honetan kasu egin, mesedez. Gidoilari talde batekin eta teknikariekin aski da. Hau ez da fikzioa.
Urrutiago ere funtzionatzen du kontuak: Chapelle Ameriketako Estatu Batuetan, Gadsby Australian…
Ameriketako Estatu Batuetan-eta tradizio handia dute. Igual, 60 urte daramatzate stand up-ak egiten. Espainian egon zen El club de la comedia, oso bakarrizketa akademikoekin, ez ziren normatik ateratzen. Eta orain, post-umorea heldu da, Ignatius, Toni Nievas eta halakoekin. Apustu hori faltan botatzen dut.
Jende hori Espainian umorearen limiteekin ari da jolasean, txisteak eginez ETArekin, biktimekin, M-11rekin. Hemen, halakorik ez.
Oso interesgarria iruditzen zait hori. Hauek beti limitean daude, eta gero, sumindu asko egoten dira. Youtuben-eta jendeak kristorenak esaten dizkie. Baina haiek horretaz bizi dira.
Nik uste dut umoreak beti daukala osagai hori. Antzinako bufoiak ere esaten zuen: “Erregea potoloa da”. Eta lepoa mozten zioten. Eta hauek horrekin jokatzen dute batzuetan.
Euskal herritar batentzat, akaso, limiteak arriskutsuagoak. Hor dago Euskalduna naiz eta zu saioarekin gertatu zena.
Wazemank-en ere, Guardia Zibilarekin txiste batzuengatik, PPk galdera egin zuen Legebiltzarrean.
Agian, Euskalduna naiz eta zu gehiago zen iritzi edo elkarrizketa programa bat, nahiz eta informala izan. Muntaia egin zuten, eta kristorena gertatu zen.
Gero, errua dago ere pixka bat sare sozialetan, ematen duen anonimotasun horretan, eta lintxamendu horietan. Norbaitek metxa pizten du, eta… danba! Hori gertatu zitzaien Euskalduna naiz-ekoei, Ignatiusi, eta mukiak banderarekin kendu zituen Dani Mateori. Badakizu, beti limitean dabilenak arrisku hori dauka.
Nire umorea intentsitate baxukoa da: ni gehiago identifikatzen naiz Javier Cansado batekin Ignatius batekin baino.
Cansado Ilustres ignorantes telebista saioa egiten ari da, eta hori ere oso formula merke eta polita da ETBrentzat.
Barinagak koaderno potoloa beharko du proposamen guztiak apuntatzeko.
Umorearen limiteetara itzuliz: Zuzenbide ikasketek hor bai balio diezazukete, jakiteko noraino iritsi.
Zer den delitua eta zer ez, banderari egindako irainak eta horrelako gauzak.
Gero, hor ikusten dudan beste kontu bat da: Ignatiusen estiloko umorea eginez gero, euskal gizarteak ongi hartuko luke?
Nik baietz esanen nuke. Terapeutikoa izanen litzateke.
Baina jendea sumindu egiten da, bai han eta bai hemen.
Gorka Urbizuk halako elkarrizketa batean esan zidan euskal gizartea aje politikoak jota ikusten zuela. Mariano Ferrerrek gauza bera esan berri du. Umorearen beharra dugulakoan nago.
Beharrezko hitza gogorra egiten zait, baina kasu honetan bai iruditzen zait umorea beharrezkoa dela gizartearentzat.
Aurrekoan, lagun batek, Ion Zelestino musikariak, zioen txiste merke bat bururatzen zaizunean, txiste hori konpartitzea behar morala dela.
Nik ere hala uste dut.
Hori adostuta, goia jo dugu. Hementxe utziko dugu.
Plazer bat.