Mikel Losada: “Antzerkia zinema baino libreagoa da”

Azkue Fundazioan elkartu dira Mikel Losada aktorea eta Ane Zabala kazetaria. Euskal Herriko antzerkigintzaren egoera eta aktoreen lana izan dute hizpide, batez ere. Losadaren ibilbideari errepasoa egin eta Ocaña antzezlanaren inguruan egin du berba Ermuko aktoreak.

Azken boladan, zorteko zabiltza; lan asko egin duzu.

Bai, egia esan, lan asko egin dut eta orain, diru apur bat gorde dut. Ez dagoenean eroso egoteko.

Lanik gabeko bolada asko izaten dituzu? Ofizioz aldatzeko gogoa izan duzu inoiz?

Urtean bost-sei aldiz ofizioa aldatzeko gogoa sartzen zait. Bai, askotan, gainera. Ez bakarrik ezegonkortasunagatik, baina horrelako momentuak egoten dira, bai.

Baina, esan bezala, aurten lan asko egin duzu.

Bai, antzerkian eta zineman. Pozik nago.

Aktorearentzat, hori ohiko izaten da, ezer ez eduki eta bat-batean bata bestearen atzetik lana etorri eta ezin ezetz esan?

Bai; batzuetan, ezetz esan behar duzu, bi lan elkartu egiten direlako. Eta gero, gertatu ahal da sei hilabete egon ezer egin gabe. Ez dakit zergatik den, baina derrepente jende guztia akordatzen da zurekin eta hilabete batean denek deitzen dizute.

Zure ibilbidean askotan esan behar izan duzu ezetz, pilatu egiten zelako lana edo proiektua ez zitzaizulako gustatzen?

Horregatik uste dut sekula ez dudala esan ezetz. Beste lan bat nuelako ezetz esan dut. Beharra dagoenean, hartu egiten dut.

Kasualitatez iritsi zinen taula gainera, ezta?

Bai; amari esker edo amaren erruz. Ez nintzen oso ikasle ona, amak antzerkia aukera ona izan zitekeela pentsatu zuen. Antzerkia ikasi egiten da, historia… Denetik ikasten da, arropak ondo zaindu behar dituzu, hori esaten zuen amak; kar, kar! Gainera, lankideekin ondo aritu beharra dago.  Gauza ona zelakoan sartu zidan amak, eta begira ezazu. Berak pentsatzen ez zuena, gaur,  oraindik ere, 40 urterekin jarraituko nuenik.

Taula gainetik nola ikusten duzu antzokia, besaulkiak hutsik daude ala beteta?

Egia esan, ez dut askorik begiratzen. Antzoki handietan eta ekoizpen handietan ikusleak badaude; aldiz, ekoizpen txikietan eta antzoki txikietan, ez dira horrenbeste betetzen. Besaulkiak hutsik daude. Arriaga antzokia, adibidez, bete egiten da, nahiz eta prezioak garestiagoak diren; agian, obrak ezagunagoak direlako edo Arriaga antzokiak glamourra duelako.

Kontraesana ikusten duzu, beraz, leku handien eta txikien artean.

Leku txikietan, gainera, gauza berriak egiten dira; gaur egungo idazleak, esaterako, Pabiloi 6 aretoko ekoizpenetan… ikusleak hurbiltzen dira, baina ekoizpen handiekin alderatuta ez horrenbeste.

Aktorea zara; joaten zara antzerkia ikustera?

Kar, kar, kar. Lagunen antzerkiak ikustera bai, baina, bestela, ni ez naiz oso antzerkizalea, oso gauza arraroa naiz. Nik ez dut sekula aktore izan nahi. Gaur egun ere ez dakit aktore izan nahi dudan.

Baina jarraitzen duzu lanean; beraz, ofizioak erakarri egiten zaitu?

Taula gainean egotea asko gustatzen zait. Beste pertsona bat izatea asko gustatzen zait. Ondoren lanbide honek dakarrena, kanpoan dagoena, ez zait horrenbeste gustatzen. Antzezlan bat ikustera joan eta ofizioko jendearekin egoteak eta horiek guztiek nagikeria ematen didate.

Oholtzara atera aurretik urduri jartzen zara? Erritualik baduzu?

Zenbat eta urduritasun gutxiago izan, niretzako, hobeagoa da. Niri, urduritasunak txikitu egiten nau. Urduri jartzen naiz, noski. Batzuek kontzentratu eta testua errepasatzen dute; nik, ordea, tontoarena egiten dut, korrika, salto…

Testua aipatu duzu; testu asko duten antzezlanak egin dituzu ikasturte honetan. Nola egiten duzu testu horiek ikasteko eta gero taula gainean naturaltasunez emateko?

Gainera, aurten euskaraz eta gaztelaniaz, hilabete erdian. Antzerki munduan testua ikastea ez da zailena, baina bai kantsagarriena eta aspergarriena. Testua ikasten ematen duzun denbora ez da ordaintzen, borroka hori egin  beharko genuke. Nik bi hilabete ematen ditut testuak ikasten. Kalean txakurrarekin noala testua ikasten ibiltzen naiz.

Aurten, Arriaga antzokiak ekoiztutako Shakespeareren Macbeth gorpuztu duzu; bertsio asko ikusi ditugu, baina oraingoan, euskaraz estreinatu duzue.

Adaptazioa Jon Gerediaga idazleak egin du. Oso lan bikaina egin zuen. Ni penarekin geratu naiz. Euskarazko entseguetarako bi aste izan ditugu, oso gutxi. Euskarazko emanaldiari eta testuari ez diogu  behar besteko garrantzirik eman. Gainera, hain testu zaila izanik, baina, hala ere,  Macbeth euskaraz oso ulergarria  izan da, ikusleek ere horrela esan zuten.

Euskal Herrian bi hizkuntzatara aritzea bere zailtasunak ditu?

Bai; gainera, aldi berean egiten dira. Ekoizpena lehenengo euskaraz egin beharko litzateke, boloak egin euskaraz eta hori amaitzerakoan gaztelaniazko bertsioa prestatu eta emanaldiak egin. Hori, niretzako, onena litzateke. Horrela, bi funtzioak ondo egongo lirateke.  Bestela bata edo bestea ez da ondo ateratzen.

Beldurra izaten duzu… “ez zait esaldia etorriko”?

Horrelakoetan, itzulpena egiten duzu, eta ez da egokiena izaten. Kar, kar. Eta pentsa  Shakespeare batean…

Bi hizkuntzetan lan egiteko forma hori aldatu ahalko litzateke?

Nik uste dut baietz. Arriaga antzokiak Obabakoak antzezlanarekin horrela egin zuen. Hilabete euskaraz egin zuten eta ondoren, gaztelaniazko emanaldiak egin zituzten.

“Kultura teknikariek proiektu txiki eta berriak ere programatu beharko lituzkete”

Ekoizleekin hitz egiteko gaia da?

Horrela lan egiteak dirua eskatzen du.

Bi hizkuntzetan obra muntatuta dagoenean, gerta daiteke ostiralean euskaraz eta larunbatean gaztelaniaz egitea?

Egun bera izan daiteke ere. Tokatu izan zait estreinaldia euskaraz egin eta ondoren gaztelaniaz. Horrelakoetan, oso txarto egiten duzu.

Antzerkia beti krisian dago; topikoa ala egia?

Gaur egun, okerra dago. Nik, lehen, obra bakoitzeko, urtean ehun edota ehun eta berrogei emanaldi egiten nituen. Funtzio bakarrarekin lana eduki ahal zenuen. Gaur egun, hiru obra ezberdinekin aritu behar dut, hiru lanetan, hiru ekoizle ezberdinekin, bi hizkuntzatan… askoz ere korapilatsuagoa da. Ekoizleak, gainera, esaten dizute: “Mikel, ezin zara beste ekoizle batzuekin ibili…”. Baina nik ere alokairua ordaindu behar dut. Eurek, konpainiek, barkatu, konpainiek ez,  ekoizleek, martxan hiru antzezlan dituzte eta astebururo funtzioak dituzte, baina aktoreok ezin? Enpresak etekina ateratzen du; gu, aktore moduan, enpresaburuak gara, nik nire enpresa daukat: Mikel. Eta ez dut astebururo emanaldirik.

Konpainia eta ekoizle banatu dituzu?

Ez da gauza berdina. Lehen, konpainiak baziren eta aktoreak horren parte ziren, berdinek lan egiten zuten. Orain, ekoizleak daude eta aktoreak kontratatu eta funtzio bakoitzeko ordaintzen dizute.

Pentsatu izan duzu inoiz konpainia bat sortzea?

Ez; kar, kar, kar…

Aipatu dugu klasiko batean ikusi zaitugula aurten, baina ez da lehen aldia; Anton Chejov-en Gaviota ere egin izan duzu. Klasikoak bereziak dira?

Aktoreentzako zailagoak izaten dira, oso poetikoak izaten direlako edo poesia erabiltzen dutelako. Testu horiek natural egitea oso zaila da. Garaikidera ekartzea zuzendariaren lana da. Baina hori ere ez da hain erraza, hainbeste klasiko ikusi ditugu… Horregatik, gauza ezberdinak egin behar dira. Aktoreak testu horiek natural egin behar ditu.

Gaur egun, Ocaña antzezlanarekin zabiltza. Jose Perez Ocaña pintorearen bizitza kontatzen duzue. Gainera, Sevillan saria irabazi berri duzue.

Jose Perez Ocaña pintorearen bizitza kontatzen du antzezlanak. Oso gaur egungoa; aurrekoan Madrilen harrotasunaren manifestazioan Ciudadanosekin geratutakoa ikusita, zoritxarrez oraindik horrela gaude. Ocaña oso pertsonaia berezia zen. Unai Izquierdok idatzi du testua. 70eko hamarkadan borroka egin zuen LGTBI mugimenduaren alde. Borroka politiko batekin eta aldarrikapen homosexualarekin hertsiki lotuta, modu tragikoan hil zen. Erre egin zen, oso modu teatralean hil zen. Antzerkira eraman dugu eta oso pozik gaude. Maria Goirizelaiak zuzendu du, Itziar Lazkano, Diego Perez, Unai Izquierdo eta neu gaude. Sevillan egon gara, andaluzez egin dugu. Ondo hartu dute. Ea orain Euskal Herrian emanaldiak egiten ditugun.

Horrelako proiektu txiki bat ekoiztea, estreinatzea eta hori mugitzea zaila da?

Aktoreok ez dugu zertan lan hori egin, baina, azkenaldian, hori ere egin behar izaten dugu. Batez ere, Pabiloi 6 aretoko ekoizpenak guk mugitu behar ditugu. Lan hau egiteko ikasi duten profesionalak badira, eta hori euren lana litzateke. Euskal Herriko kultura teknikariek antzezlan arrakastatsuez gain proiektu txiki eta berriak programatu beharko lituzkete. Herriko ikusleek ere ikusteko aukera izan dezaten.

Programazioetan gabezia ikusten duzu?

Gaur egun, arrisku gutxi hartzen dute. Gainera, kulturak arima aberasten du, poltsikoa ez du aberasten; dirua galtzen bada, ondo galduta dago. Kultur teknikariek edo programatzaileek ez dute hori barneratuta.

Antzoki asko ditugu Euskal Herrian?

Gainera, Euskal Herrian edo EAEn, katxea ordaintzen da. Estatu mailan, txarteldegian ateratakoa ordaintzen da. Horregatik, gure antzokietan kanpoko jende asko aritzen da. Askotan, hemengo ekoizpenak baztertu egiten dituzte.

Euskal Herritik kanpora ateratzea nolakoa da?

Ekoizlea eta banatzailea baduzu, egingarria da. Hala ere, oso garestia da.

Gaur egun, obretan antzezle kopurua murriztu egin da?

Bai, hala da, gero eta aktore gutxiago eta denbora gutxiago ere. Orain, teatro breve deiturikoa dugu, edo teatro arina. Teatro forma honekin kontraesana daukat: gutxiago kobratzen da eta arratsalde batean lau pase egin behar dituzu, antzezlan luze baten antzera. Tranpa da. Gustukoa dut ikustea, egitea ere bai. 

Telebistan eta zineman ibilitakoa zara; telebistako bi klasikotan parte hartu duzu, Goenkale-neta Cuéntame-n.

Kar, Kar, kar… Begira, Cuéntame telesailak oraindik jarraitzen du. Goenkale amaitzea pena izan zen, jende askorentzat beharra zelako, eta, askorentzat, eskola.

Telesailak gaur egun arrakasta itzela izaten ari dira; Euskal Herria, ekoizpen horren zain?

Hemen ez dago ezer. ETBk ez du ezer egiten eta bertan ETB bakarrik dugu. HBO, Netflix eta Movistar etorri dira bertan grabatzera, baina ETAren inguruko kontuak kontatzera; horrekin pixka bat nazkatuta nago.

Soinujolearen semea antzezlanean eta pelikulan ere parte hartu duzu.

Bai, eta bertan ETAko kide bat gorpuztu behar izan dut; antza, ETAko kideen aurpegia daukat. Fernando Bernuesek zuzendu zuen antzezlana, eta, egiten genbiltzala, esan zuen pelikula izan zitekeela, eta, urte batzuetara, horrela izan da.

Zineman aurten Pequeña Suiza filmean ikusi zaitugu; Bienvenido Mr. Marshall bat dugu?

Bai, horrelako gauza bat. Komedia zoroa eta egiteko oso dibertigarria. Nik pertsonaia arraro bat egiten dut. Azken orduan deitu zidaten proiektuan parte hartzeko eta entseguetan pertsonaia sortzen hasi nintzen. Zuzendariak esaten zidan: “Horrela egin behar duzu?”. Azkenean, atera bezala egin nuen. Satira bat da. Euskaldun izan nahi duten espainolak, baina ezin, eta, aurkikuntza baten ostean, suitzarrak izango dira.

Aretoetan egon ostean, plataforma digitaletan ikusiko da; pelikulek egiten duten ibilbidea da?

Ematen du baietz.

Zinema oso zorrotza da: asteburu batean ikusle kopurua ez bada betetzen, kendu egiten dute.

Asteburu batean bukatu daiteke bere ibilbidea, ikusle kopuruak betetzen ez badu. Telebistak ere hori egiten du. Telesail bat nahiz eta grabatuta egon, bigarren kapituluan ez baditu zenbakiak ematen, kanpora doa.

Aktoreok taldean lan egiten duzue?

Gure lanbideak duen gauza politena. Oholtzan Mikel Losada ikusten da, baina atzean jende asko dago. Gainera, pelikula batean hiru urteko lana egoten da: gidoia prestatu, finantzaketa bilatu, kokapenak, lantaldea…

Antzerkiarekin alderatuta, errazago muntatzen da?

Antzerkia zinema baino libreagoa da. Arinago eta errazago muntatu daiteke. 

Idatzi izan dituzu testuak?

Bai;  lagunekin egin izan ditugu esperimentuak. Fausto, hiritar eredugarria gogoan dut, horrekin oso gustura ibili ginen, antzezlan berezia izan zen. Galder Perezek zuzenduta oso gustura aritu ginen. Gero, antzerki arina ere idatzi izan dut.

Zuzendu egin izan duzu inoiz?

Askotan galdetu didate zuzentzeko, baina, momentuz, ez. Ez dut baztertzen. Momentuz, ez, baina batek daki.

Zinema zure maitalea eta antzerkia zure bikotekidea?

Horrela da. Antzerkian hasi nintzen eta oraindik antzerkian jarraitzen dut. Noizbehinka, zinema egiten dut; plazera ematen dit, noizbehinka.

Juan Martinen zer oroitzapen duzu? Kutsidazu bidea, Ixabel pelikulako protagonista izan zinen. 2006an izan zen, zure lehenengo paper protagonista.

Oso oroitzapen polita dut. Pertsonaia inuzentea zen. Pelikula oso ondo dago. Soinujolearen semea bezalako ibilbidea egin zuen: lehenengo, liburua; antzezlana, Gorringo taldeak egin zuena; eta gero, pelikula.  Asko maite dut Juan Martin eta pelikula. Lan horrekin oso pozik nago. Sortzeko orduan oso librea izan nintzen.

Madrilen lanean ibilitakoa zara; hara joango zinateke?

Noizbehinka, probaren bat egitera joaten naiz. Bi urtez han bizi izan naiz. Itsasoa falta, mendia falta, lagunak falta… eta bueltan etorri nintzen. Nire herrian lan egitea nahiago dut. Baina kanpoan egongo balitz lana, joan egin beharko nuke. Aukeran, hemen nahiago.

Kezkatu egiten zaitu sare sozialetako jarraitzaile kopuruak? Entzun dugu horren arabera aukeratzen dituztela aktoreak…

Baina hori egia da? Nik ez dakit. Nik uste dut gezurra dela. Begira Itziar Ituiño: lehen, ez zituen horrenbeste jarraitzaile, eta orain, telesail bateko protagonista dela, izango ditu milaka. Egia esan, berdin zait.

Lagun bat Nasan duzu?

Kar, kar, kar… Bai, Eneko Axpe lagun-mina Nasan dabil lanean. Lehen, sare sozialetan jartzen nuen, Aktorea eta haginak okerrak; zuzendu ditudanez, mezua aldatu egin dut.

Futbolzalea ere bazara?

Bueno, Athleticzalea, batez ere.

Inoiz pentsatu duzu aktore lanak utzi eta albaitari izatea?

Kar, kar, kar. Animaliekin zerikusia duen lanbidea izatea pentsatu izan dut. Baina ez dakit zer, hor dago aukera. Laguntzailea ere izan naiteke, oso gustura egoten naizelako animaliekin.

Aktore lanari dagokionez, zer gustatuko litzaizuke egitea?

Gauza asko egin nahi ditut; nik kontatutako istorio bat.

Bakarrizketa bat?

Ez, bakarrizketa bat oso aspergarria da. Gainera, biran zu bakarrik zoaz. Teknikariarekin txarto moldatzen bazara, akabo. Ez, ez dut sekula bakarrizketarik egin. Obra barren batean bakarrizketa bat, bai, baina bakarrizketa aktore bakarra izanik, ez.

Baduzu ezer esku tartean?

Bai, baina ezin dut esan; oraindik sinatu gabe dut, eta, badakizue, badaezpada ere…

Euskal Herriko aktore batentzat zein da alfonbra gorria?

Donostia Zinemaldia, suposatzen dut.

Egonda zaude alfonbra gorri horretan?

Bai, egonda nago. Alfonbra gorri txikian egonda nago. Bi alfonbra daudelako,  handia eta txikia, eta txikian egon izan naiz. Handia zapaldu izan dut, baina ez nahiz sekula egon.

Kanpora joango zinateke lanera?

Bai, gustura. Beste herrialde batzuk ezagutzeko.

Kale antzerkian ibili izan zara?

Bai; oso ezberdina da, eta gogorra. Makeliñerekin hiru urte ibili nintzen. Estatu osoan. Hilabete oso bat kanpoan ematen genuen. Plaza batera iritsi, muntatu, emanaldia egin, jaso, kamioia hartu eta beste leku batera. Oso polita. Kontatzeko beste era bat da, testu gabeko obrak ziren. Antzerki fisikoa zen.

Beraz, antzerki fisikoa, testu antzerkia… bakarrizketak izan ezik.