Mikel Ayestaran: “Gerra kontatu egin behar da”

Ez zen gerraren bila joan. Gerra gainera etorri zitzaion, Beituren zela, 2006an. Ordutik, gerra kazetaria da. Elkarrizketatu moduan, ez du bakerik ematen: su-etenik gabe jaurtitzen ditu pasadizo, gogoeta zein titular interesgarriak.

Zure webguneko autoaurkezpenean diozu Tupolev hegazkinek soilik ematen dizutela beldurra.

Beldur latza, gainera. Saiatzen naiz Tupolevetan ez sartzen.

Eta Mikel Reparazek ez al dizu beldurrik ematen? Izan ere, zure lehen gerra zauria hark eragin zizun, gainera erorita edo.

Mikel Reparaz orain nire nagusia da [ETBko Nazioarteko burua da], kontuz ibili beharko. Egia esan, oso laguna dut, asko estimatzen dut, eta, esan duzun bezala, berarekin izan nuen lehen gerra zauria. Ez zen oso larria izan, baina bai lehena. Georgiako gerran izan zen. Stalin-en jaioterria ikustera joan ginen, Gorira. Ez genuen uste Errusiako tropak sartuko zirenik, baina sartu ziren, eta hori bakarrik ez: tiro egin ziguten. Nik egun hartan txankletak neramatzan. Tiro egin zigutenean korrika hasi ginen…

Oriente Medio, Oriente roto (Ekialde Hurbila, Ekialde hautsia) liburuan, la guerra en chancletas (gerra txankletetan) kontzeptua aipatzen duzu.

Hori da. Halako umekeria izan zen. Ez dut errepikatuko. Ordutik, beti botak edo zapatilak erabili ditut. Baina orduko hartan, txankletekin bihurritua egin nuen orkatilan eta gerra osoa makuluekin kubritu behar izan nuen.

Oriente Medio, tobillo roto, kasu honetan.

Totala! Kar, kar, kar. Baina Oriente Medio horretan, Ekialde Hurbilean, Georgia sartzea ere…

Liburuan zuk zeuk aipatzen duzu pasadizoa…

Aipatu beharreko zauria da, azaltzeko ez garela superheroiak, eta halako gauzak ere gertatzen zaizkigula.

Barregarria balitz bezala ari gara pasadizo hartaz. Baina bazen tanke errusiar ilara bat, eta tanke horietako baten gainetik, soldadu bat zuei kalaxnikov batekin tiro egiten. Zer nezesidade horrelakoetan sartzeko?

Hor beharrik ez zegoen. Espero ez genuen gauza bat gertatu zen. Ez genuen espero halako inbasiorik, baina gertatu zen, han geunden, eta tiro egin ziguten.

Galdera modu generikoagoan eginen dizut: zergatik gerra kazetari?

Gerra kazetaria banaiz, gerrak kubritzen ditudalako, baina ez naiz gerrazalea. Niri, bake momentuak kontatzea gustatzen zait. Gerra amaitzen deneko momentu hori.

Baina halakoen berri emateko arrazoi nagusia da gerra kontatu beharreko gauza bat dela. Eta behin gerra bat kubritzen duzunetik, hori oso barruan daramazula. Hortik aurrera, ez dut esango menpekotasuna sortzen duenik, baina bai ikasten duzula eta gero errazagoa dela bigarren gerra kubritzea. Baina lehen gerra hori pasatu egin behar da.

Lehen gerra gainera etorri zitzaizun, ez zinen bila joan.

Ehuneko ehunean, gainera. Egunkaria utzita, beste lan bat egiten ari nintzen Beiruten. Gau batean, hegazkina hartu behar nuen [Euskal Herrira] bueltatzeko, eta esan ziguten aireportua itxita zegoela, Israel bonbardatzen ari zelako, hegazkin hori ezin nuela hartu, eta ea Siriatik ebakuatua izan nahi nuen. Pentsatu nuen: “Ebakuazio bat Sirian zehar? Bizitza osoa eman dut gerra baten zain, gainera erori zait, eta geldituko naiz”. Han 33 egun eman nituen lanean.

Zein urtetan izan zen?

2006an. Udan. Israelen eta Hezbolaren arteko gerra piztu zen. Orduan sartu nintzen mundu honetan.

Hor nonbait irakurri dut garai haietan hamar kiloko motxilarekin bidaiatzen zenuela, eta orain, aldiz, 24 kiloko ekipajea daramazula. Zer aldatu da?

Motxila fisikoa eta pertsonala asko aldatu da urte hauetan. Motxila fisikoa, orain beti ekipo bikoitza eramaten dudalako: bi kamera, bi ordenagailu… Dena bikoitza. Eta motxila pertsonala, familia bat dudalako, Ekialde Hurbilean bizi garelako. Gauza asko aldatu dira, eta onerako izan dela esango nuke.

Kamerak eta ordenagailuak aipatu dituzu. Teknologiari dagokionez, zer gehiago daramazu?

Teknologia asko demokratizatu da. Garai bateko kamerak ez dira behar, telefonoekin badugu lan egiteko aukera. Baina beti daramat dena bikoiztuta, Bagdad, edo Kabul, edo Alepo bezalako lekuetan arazo tekniko bat baldin baduzu benetan arazo larria duzulako; konponduezina, askotan. Bereziki, nik bezala, Apple erabiltzen baduzu. Ekialde Hurbilean Apple erabiltzea auto arrosa gidatzearen pareko zerbait da. Beraz, eramaten ditut bi ordenagailu, bi kamera, bi telefono, kableatu bikoitza.

Leku horietan ez dago kutxazainik. Diru guztia soinean daramazue?

Cash. Metalikoa. Plastikoak ez du zentzurik halako lekuetan. Txartel bat ikusten dutenean ez dakite zer den. Eta, bereziki, amerikarrak hortik pasa badira, dolarrak. Euroak monopoly-ko billeteak bezala ikusten dituzte.

Dirua metalikoan eta beti gainean, ohitura hori daukat. Dirua eta ekipoa beti gainean. Toki seguruak dira. Kanpotik ez du ematen, baina badira.

Teknologiaz ari ginen. Inoiz esan duzu multimedia eta multimierda banatzen dituen lerroa oso fina eta labainkorra dela. Horrek berdin balio du tokiko kazetaritzarako…

Tokiko kazetaritza da gure oinarria, bai hemen, baita gerra batean ere. Multimierda–ren arriskua beti dago hor. Norberak kontrolatu behar du bere produktua, eta ezarri behar ditu mugak. Nire kasuan, nik ez dut arazorik minutu bateko bideo bat egiteko, baina eskatzen badidate bost minutuko bideo bat edo dokumental bat, laguntza behar dut. Jendea, batzuetan, ez da konturatzen. Jendeak uste du behin gauza bat eginda, denak balio duela, eta denak ez du balio. Jakin behar da neurriak jartzen…

Eta ezetz esaten.

Ezetz esaten, eta bai 140 karakteretan eta bai ordubeteko bideo batean, zure produktua defendatzen kalitatezko gauza bat eginez.

Motxilan beti liburuak omen daramatzazu. Eta horien artean beti ei dago Manu Leginetxeren bat.

Leginetxerena etxean daukat, ez daramat batetik bestera. Baina beti erreferente bezala izan dut El camino más corto (Biderik laburrena) liburua, kazetari bezala eta bidaiari bezala. Ni, orain, kazetaria naiz, baina beti bidaiak egiten nituen. Bidaietatik etorri naiz kazetaritzara. Beti estimatu dut Leginetxeren lana. Gertutasun puntu bat aurkitzen nuen beti.

Ispilua, eredua ere izanen zen zuretzat: euskal herritar bat gerra kazetaritzan erreferente…

Lehen lerroan, Vietnamgo gerran, esate baterako. Inor gutxik daki hori egun. Garai haietan mugitzea ez zen lan makala, eta berak egin zuen, ateak ireki zituen, eta sekulako lana egin zuen.

Ezagutu al zenuen?

Ez, pertsonalki ez nuen ezagutu.

Zure lagun, gure lagun, Mikel Reparazek, aldiz, bai. Leginetxek Recordad Manhattan (Oroitu Manhattan) liburuan Mikel aipatzen du, oso pasadizo berezian: Afganistango inbasioa jarraitzen ari ziren Pakistandik, urtebetetze bat ospatu nahi zuten, eta hotelez hotel ibili ziren edari alkoholiko bila. Oso tipikoa dena. Halakoak al zarete gerra kazetari guztiak?

Mikel Aiestaran, behintzat, ez. Oso tipo normala da. Lehen, multimedia aipatu dugu. Horren kontura, nire laneguna oso goiz hasten da irratiekin, eta oso berandu bukatzen da, eta, gainera, bi hizkuntzatan. Lana dudan bitartean, taberna ez dut zapaltzen.

Sagar tabakoa ere utzi duzu.

40 urte egin nituenetik gauza asko uzten ari naiz. Konturatzen zara zure gorputz barruan gauzak ez direla lehen bezala. Eta orain, asko zaintzen dut neure burua: elikadura, kirola… Maniak hartu ditut.

Nahiko kuriosoa da. Alepora edo halako leku batera joan aurretik, txalekoak, kamerak eta halakoak prestatzen ditut, baina gero, beti merkatu batera noa frutak, zerealak, esnea erostera. Lehen, halakorik ez nuen inoiz egiten. Tokian tokikoa jaten nuen. Orain, ez.

Lanbide honetan marka pertsonala zaindu egin behar dela diozu. Ez dakit, bada, zure gerra kazetari marka ez ote zaren higatzen ari halakoak kontatuz…

Kar, kar, kar. Agian, bai. Azkenean, marka pertsonalarena ezinbestekoa da nire kasuan bezala komunikabide periferikoentzat egiten baduzu lan. Euskal Herriko komunikabideak dira nire bezero nagusiak, eta oso zaila da Euskal Herriko muga hori apurtu eta kanpora ateratzea. Horretarako bai saiatu naiz, asko, gainera, nire marka lantzen, bai sare sozialetan, bai liburuen bitartez, bai konexioak eginez Madrilgo lankide batzuekin. Zaila da, baina gaur egun, komunikabideak baino gehiago, kazetariak jarraitzen ditugu. Nire kasuan, horrela da.

“Gerra kazetaria naiz, baina ez gerrazalea: bakea iristen den unea kontatzea gustatzen zait”

Fakultateetan, orain, hala ikasten da, eta bazterrotan horretaz jabetzen aitzindaria izan zinelakoan nago.

Hala irakasten dute? Egia esan, ez dut fakultatea zapaldu irten nintzenetik.

Hitzaldiak emateko ere ez?

Behin bakarrik.

Tira, bada, dekanoentzako mezua: Mikelek oso hitzaldi interesgarriak eskain ditzake… Tira, sare sozialez ari ginen, besteak beste. Zuk esana da: “Historia zuzenean kontatzen ari da, 140 karakteretan”.

Horrela da. Eta nik ere parte hartzen dut horretan. Horregatik diot Twitter garrantzitsua dela. Historia bakarrik ez, politika ere egiten da Twitterren bitartez. Ikusi Donald Trump, edo Irango Atzerri ministro Javad Zarif. Twitterrek sekulako indarra hartu du, eta gure lanerako, kazetariontzat, ezinbesteko iturri bihurtu da.

Badiozu, halaber, historia zuzenean, bertatik bertara ikusten ari zarela, eta hori luxua dela.

Koberturak oso azkarrak dira egun. Ez da lehen bezala. Afganistanera joaten ginen eta bi asteko kobertura egiten genuen, hiruzpalau lan egiteko. Egun, ez. Egun, egunero hiruzpalau istorio landu behar dituzu, eta hiru egunetan, agian, kobertura erretzen da, eta bukatu da, ez zara inoiz bueltatzen. Oso epe motzeko kobertura bihurtu dira, eta horren atzetik Twitter bezalako sare sozialak daude. Atentatu bat dagoenean, hasten da momentuan tuiteatzen, eta handik lau ordura zerbait zaharra iruditzen zaizu. Eta goizeko kontu bat da, besterik ez. Twitterrek erabat aldatu du komunikatzeko era.

Historia zuzenean bizi duzue gerra kazetariek, baita kirol kazetariek ere. Etengabe darabilte historiko adjektiboa…

Pribilegiatu bat sentitzen naiz. Hosni Mubarak erori zenean Tahrir plazan egotea, Gadafiren gorpua ikustea hozkailu batean… Horrelako gauzak historia dira, eta konturatzen zara bertan zaudela hori zuzenean kontatzen.

Kirolaz ari garela: futbolak ate asko zabaltzen omen dizkizu. Nola?

Oso futbolzalea naiz, edo oso realzalea. Futbolak, egun, ateak irekitzen ditu. Espainiako pasaportea Ekialde Hurbilean, egun, oso pasaporte sinpatikoa da, Ligaren kontura. Ez dakite nor diren Pedro Sanchez edo Iñigo Urkullu, baina ongi ezagutzen dituzte Cristiano Ronaldo, edo Messi, edo Jose Luis Mendilibar.

Zaldibartik mundura.

Bai; behin, Jerusalemen Medilibarri buruz galdetu zidaten. Hori da futbolaren indarra. Kirolariak ez dira jabetzen zer-nolako indarra duten.

Galdetzen dizutenean Real Madrilgoa edo Barçakoa zaren, zer?

Oso diplomatikoa izaten naiz. Beti Real esaten dut, gehiago argitu gabe. Batzuetan asmatzen dut eta beste batzuetan ez, Barçakoak badira…

Orduan, Real…aren jarraitzailea zarela esan dezakezu.

Edonola ere, egun, hobea da Espainiako pasaportea, Ameriketako Estatu Batuetakoa edo Erresuma Batukoa baino.

Gerra kazetaritzako beste erreferente bat ezagutzeko parada izan duzu: The New Yorker-eko Jon Lee Anderson.

Libiako gerran ezagutu nuen. Eta gero, Siriako gerran elkarrekin aritu ginen lanean. Gaztelaniaz oso ondo daki, Mexikon ibili zelako. Oso gertukoa da. Beste kazetari batzuk mitifikatuta dituzu, eta ezagutzen dituzun momentuan hotz sentsazio bat sentitzen duzu. Jon Lee Andersonekin justu kontrakoa sentitu dut. Beti dago kontaktuak konpartitzeko prest. Oso lagun ona da.

Ezagutu zenueneko elkarrizketa gustatzen zait. Harengana hurbildu zinen eta “zu John Lee Anderson zara” esan zenion. Berak “nor zara zu?” galdetu zizun. Eta zuk zer erantzun zenuen?

“Ni ez naiz inor”, esan nion. Horrelako pertsona bati, ezin besterik esan. Libiako gerrara The fall of Baghdad (Bagdaden erorketa) liburuarekin joan nintzen, eta Che, Che Guevararen biografia, irakurri berritan. Halakoekin, oso talibana naiz. Autore batekin hasten naizenean, zukutzea gustatzen zait, bere guztia irakurriz. Eta bolada horretan tokatu zitzaidan, bere liburu oso on horiek irakurtzen ari nintzenean.

Lee Anderson apala dela esan duzu. Baina iradoki duzu beste batzuek ego handiagoak dituztela. Gerra kazetaritza ego handiekin lotzen dugu. Nola daramazu zuk zure egoa?

Denok bezala, nik sekulako egoa daukat. Baina, agian, gipuzkoarrok egoa eramateko beste modu bat dugu. Ez dut esango egorik ez dudanik. Kazetariok definizioz dugu egoa.

Gogoan dut Arturo Perez Reverteren Territorio comanche liburua. Sekulako ego talka sumatzen da hor haren egoaren eta TVEko berriemaile Rodociorenaren artean. Halakoak gertatzen al dira zuen artean?

Negozioa aldatu egin da. Lehen, gerra kazetariek hedabidearen etiketa zuten paparrean jarrita. El País-koa zinen, edo El Mundo-koa, edo ABC-koa, edo ETBkoa, hori oso ongi ordainduta zegoelako. Baina hori desagertu egin da, eta horregatik da garrantzitsua marka pertsonalarena. Kazetariak komunikabidearekin duen harremana aldatu egin da, eta orain ere badira txokeak, baina esango nuke oraingoak txoke pertsonalak direla, eta ez komunikabideen artekoak, lehen ziren bezala. Konpetentzia puntu hori desagertu egin da.

Sektorean bada prekarietate handia, baina zuk, Euskal Herriko eskalan, bi komunikazio talde handi dituzu gibelean: ETB eta Vocento. Horrek oinarri sendoa emanen dizu…

Orain arte, segurtasun sendoa ematen dit horrek. Langile autonomoa zarenean, ni bezala, aulki bat sortu behar duzu, bizitzeko. Eta aulki horrek, gutxienez, bi hanka behar ditu, gutxieneko egonkortasun bat edukitzeko. Eta, nire kasuan, lortu dut egonkortasun hori.

Egoez ari ginen. Liburuek hanpatuko zizuten. Oriente Medio, Oriente roto horrekin, zenbat edizio daramatzazu?

Sei.

Zenbat ale dira?

12.000.

Bestseller bat.

Ekialde Hurbilari buruzko saiakera batentzat ez dago batere gaizki. Eta ez nuen espero. Liburu hori bereziki terapeutikoa izan zen niretzat. Halako gauza bat idatzi behar nuen neure buruarekin lasaitasun bat lortzeko, eta nire jarraitzaileekin, eta baita nire etxekoekin ere.

Gero, Las cenizas del califato (Kalifa-herriaren errautsak) etorri da. Zer moduz funtzionatzen ari da?

Ondo. Lehen edizioa askoz zabalagoa izan zen, 8.500 alekoa. Hor ari da mugitzen. Kritika ona izaten ari da. Bestelako liburu bat da. Momentukoa, Kalifa-herria desagertzen ari zenekoa.

Lehen pertsonan kontatua da, elkarrizketa askorekin, kronikekin…

Nire kroniken kronika da.

Metakronika. Eta liburutzarra. Hainbat urtez kalifa-herrian ez zen kazetaririk batere izan. Eta erori zenean, hara joan zinen, eta elkarrizketa mordoa egin zenuen. Izen-abizenez beteriko liburua da.

Lekuekin eta pertsonekin oroitze hutsarekin, oilo-ipurdia jartzen zait. Benetan oso liburu gordina da, barrutik idatzitakoa. Ni liburuak idazten ari naiz, eta sariak jasotzen. Baina liburuko protagonistek han segitzen dute. Hori beti etortzen zait burura. Baina egin beharreko lana zen. Saiatu naiz liburu hau euskaratzen, eta ez dut interesik sumatu. Eta sekulako pena eman dit. Pilo bat gustatuko litzaidake horrelako materiala euskaraz lantzea.

Zerk eragiten duen interesa eta zerk ez gure bazterrotan. Zure liburuan, denda txiki bateko jabeak dio mendebaldarrok interes handiagoa dugula Palmirako harrietan inguruko pertsonengan baino.

Palmiraren etiketa etengabe saldu dugu. Baina saltzen genuena hiri erromatarra zen, harriak eta. Baina Palmira ondoan bazen hiri berri bat, eta han 30.000 lagun bizi ziren. Eta egun, Hiroshima bezalakoa da. Guztiz txikituta dago. Eta bospasei lagun geratzen dira soilik. Beti gertatzen zaigu hori: pertsonak bigarren toki batean uzten ditugu.

Zein garrantzitsua litzatekeen halako gerretan urrutiko bulego batetik erabakiak hartzen dituztenek izen-abizendun pertsona zehatzak edukitzea gogoan, eta ez zenbaki hutsak.

Hori ere berehala ahazten zaigu. Estatistikaren menpe bizi gara beti. Zenbakiak, ehunekoak ditugu gogoan, eta pertsonak eta usainak ahazten ditugu.

Zenbakiak gogoan, zuk esana da Siriako gerra hondamendi humanitariorik handiena dela, II. Mundu Gerratik. Proportzionala al da mendebaldarron kezka?

Ez. Guri eragiten ez digun momentutik, guztiz ahaztuta geratzen da historia bat. Siriako gerra gure etxean agertu zen errefuxiatuak Europara iritsi zirenean, Alemaniara. Orduan konturatu ginen gerra bat zegoela Sirian. Hori amaitu zen momentutik, berriro desagertu da, eta ez dut ikusten interesik.

Denboraz larri gabiltza. Askotan eskatuko zizuten zerbait eskatuko dizut: egidazu Siriako gerraren azalpen labur eta manikeoa. Zeintzuk dira onak? Zeintzuk gaiztoak?

Ezin dut termino horietan kontatu. Kontakizun nagusiaren arabera, alde bat gaiztoa da, baina beste aldea gero eta gaiztoagoa da.

Liburuan, nagusiki, biktimak elkarrizketatu dituzu. Biktimarioak elkarrizketatzea, zenbait hedabiderentzat, terrorismoa gorestea da.

Nik egin ditut horrelako elkarrizketak. Liburuan horietako bat agertzen da, Estatu Islamikoko buruzagi bat. Elkarrizketa hori egunkarietan kolokatzen saiatu nintzen, eta ez zidaten erosi. Nahiz eta nagusiki kontu teologikoak ziren. Halakoak argitaratzea ez da batere erraza.

Siriako gerran politikak ez ezik erlijioak ere pisu handia dauka.

Arazo nazionalistak eta erlijiosoak bat egin dute, Israelen bezala. Bonba bat da.

Erlijioak pisu handia duen lurraldean bizi zara egun. Zer moduz daramazu?

Ongi bizi naiz Jerusalemen. Baina han sentitu dut lehendabiziko aldiz zer den arrazakeria erlijiosoa. Toki berezia da. Eta horregatik dauka horrelako pisua mundu osoan.

Zuk zeuk erlijioari zein garrantzi ematen diozu?

Jerusalemen bizi eta gero saldu diguten erlijioarengan fedea galtzen duzu. Eta beste balio batzuk lantzen dituzu, beste sentsazio batzuk sortzen dira zure barruan, erlijio tradizionaletatik oso urruti.

Olibondoen mendiaren hegian bizi zara…

Leihotik pare-parean ikusten dut. Bista horrekin esnatzen naiz. Alde zaharra eta Olibondoen mendia. Goizeko seiak eta laurdenetan hortik ateratzen da eguzkia. Hori da nire irudia.

Elkarrizketa Beasainen, Txindoki mendiaren hegian egiten ari gara. Etorkizunean, nola irudikatzen duzu zeure burua, eguzkia ateratzen ikusten Olibondoen mendiaren gibeletik ala Txindokiren gibeletik?

Ufa… Behin betiko erabakia ez da nire eskuetan egongo, familian hartu beharreko erabakia delako. Baina gustura bizi naiz hemendik 2.000 edo 3.000 kilometrora…

Zuk esana da: “Nagusia, oso gertu jota, 2.000 kilometrora”.

Hori Tomas Alcoverro kazetari beteranoak esan zidan, 2006ko gerran, eta bat nator. Distantzia horrek babesa ematen dizu, eta gauzak ikusteko beste perspektiba bat duzu. Kasu honetan, nagusia Reparaz da, eta ez dut literalki esango. Baina oso aberasgarria izan da niretzat, eta erabakitzeko orduan lagungarria.

Oraingoz, beraz, distantzia mantenduko duzu.

Oraingoz, oso gustura gaude Jerusalemen. Etortzen naizenean, jabetzen naiz hemengo bizimodu perfektu hau ez dela irreala. Baina ez dago, oraingoz, gure agendan.

Bazterrotako bizimodua ez dakit perfektua izan den. Zure erantzunak bai. Plazera.

Baita niretzako ere.