Martin Etxauri: “Artea beti ibili da teknologiarekin eskutik”

Martxin Etxauri Sainz de Murieta Txo!? barañaindarrak, bide luzea egin du 2001ean zuzeneko ikus-entzunezkoan hasi zenetik. Instalazio interaktiboak, mapping proiektuak, grafiko generatiboa… Ikus-entzunezko proiektu osatu eta esperimentalagoetan murgilduta dago egun. Uharteko Arte Garaikideko Zentroan solastatu gara harekin.

Lehenik eta behin, adostu beharko dugu hau zer den, elkarrizketa bat edo bideo-jartzaile saio bat.

Igual, erabaki beharko dugu bukaeran.

Bai, ezta? Epaia, amaieran. Ikusiko dugu zer ateratzen den. Izan ere, ez da erraza elkarrizketatua izatea eta aldi berean irudiak pantailaratzea.

Ez da erraza, ez.

Zuzenean ikusten ari gara artelan bat nola sortzen den. Zure logoa da ikusten ari garena, Elurmaluta, eta aldiro logo ezberdin bat sortzen ari da.

Bai; ordenagailuan nik programatutako aplikazio txiki bat exekutatzen ari da, eta, nolabait esateko, ordenagailua hor dabil bere baitan halako dado jaurtiketa batzuk bezalakoak egiten irudi hori sortzeko. Hala, hauek sortzen ari dira momentuan, espresuki, eta, gainera, guztiak ezberdinak dira eta ez dira inoiz berriro horrela sortuko.

Eta logo horren gibelean zure artelanen bilduma, kutxa digitala, ekoiztetxea… Ez dakit Elurmaluta nola definitu.

Ba, nik ere ez dakit oso ongi. Batzuetan estudio moduan, produkzio-etxe moduan… Halako zerbait, nire jarduerari etxe bat emateko, neroni ere bai artista moduan, eta beste batzuekin kolaboratzeko ere bai. Horren guztiaren edukiontzia da.

Elurmaluta sakatuz gero bilatzaile batean berehala topatuko duzue. Gure audientziak badu sekulako maila eta ziur naiz gehien-gehienek badakitela nor zaren eta zertan ari zaren, baina, akaso, despistaturen bat egonen da eta komeni zu kokatzea. Elurmaluta aipatu dugu; beste ezizen bat daukazu, Txo!? Eta Martin Etxauri zara, Leioan Arte Ederrak ikasitakoa. Hortik hasiko gara.

Hori da. Martin Etxauri, Txo!? ezizenez ezaguna kuadrillan, lagunartean… Marrazten nuen garaikoa, eta arte eta jarduera sortzaileetan ere Txo!? erabiltzen dut. Baina, badakizu, askotan jendeari izen-abizenak ere gustatzen zaizkio eta Martin Etxauri Txo!?, Martintxo, Txo!? Etxauri… Betidanik Martintxo izan naiz, gainera.

Adibidez, Naparheid-en argitaratzen hasi zinenean, ordurako Txo!? zinen?

Ordurako Txo!? nintzen.

Naparheid-en ondoren, The Balde kultuzko aldizkarian, diseinu arduradun. Ez da zernahi.

Bai, hala da. Hain zuzen, ni Arte Ederretan diseinugintzan zentratu nintzen eta fakultatetik ateratzean diseinugintzan hasi nintzen eta baita webgintzan ere. Eta orduan, Eragin diseinu enpresa jarri nuen Iñigo Martinez lagunarekin, eta gero, hortik erabaki genuen The Balde sortzea, eta, horretarako, beste hainbat pertsonarekin ere bildu ginen.

Eta ezaugarririk behinena aldizkari kultuzko eta erreferentziazko hartan diseinua zen.

Nik uste dut gauza bat gertatzen zela, edukiak ere mailakoak zirela. Baina gainerako aldizkarietatik ezberdintzen gintuena zen guk espresuki erabaki genuela diseinuari lekua ematea eta diseinua izatea ez edukiaren ilustratze soila edo edukiaren ordenatze eta hierarkizatze soila, baizik eta osagarri izan zedin saiatzen ginen.

“Aldizkari ezberdinak”, esan duzu, eta aipatu ditugu Naparheid eta The Balde. Navarra etortzen ari zitzaidan gogora; bakoitza bere modura, baina artearekin lotuta, Nafarroarekin lotuta. Ze demontre daukagu hemen halakoak sortzeko? Zeren horiek guztiak Euskal Herri osoan banatu izan dira.

Bai. Nik uste dut hemen, besteak beste, badugula halako borroka bat, euskaldunok Nafarroan badakizu ez daukagula EAEn daukaten estatus bera eta horrek ematen digula gauzak egiteko eta mugitzeko grina.

Gorka Urbizuk hemen, TTAPen, egindako elkarrizketan gauza bera esan zidan: “Noizbait ere eskerrak eman beharko dizkiegu; izan ere, haiei esker sortu ditugu hainbat gauza”; euskarofoboez ari zen.

Bai, izan liteke. Uste dut badugula halako erreakzio bat hemen.

Aldizkariekin zeniharduela eta halako batean bideo-jartzaile lanetan hasi zinela. Ez dakit harrikada nondik etorri zitzaizun, inspirazio iturria zein izan zen.

Berez, bideo-jartzaile hasi nintzen, justuki, eragileekin hasi nintzen urte berean kasi-kasi; hau da, The Balde-ren aurretik eta Naparheid-en ostean. Eta harrikada leku oso konkretu batetik etorri zitzaidan: hemen, Iruñean bideo-jartzaile ibilitako Jero Garcia Fresca, Berlinen Erasmusen egon zen. Ni, bitartean, Helsinkin nengoen diseinu grafikoaren eta webgintzaren inguruan kristorena ikasten. Iruñera bueltatu ginelarik elkarrekin bizitzen jarri ginen. Bera flipatuta zegoen Berlinen festetan bideoarekin lotutako zuzeneko gauzak egiten zituztelako. Halako gauzekin hasi zen eta ni hirugarren segundora berarekin nengoen eta Dropezframes kolektiboa sortu genuen orduan.

“Artistikoki eta espekulaziotik antropomorfikoak ikusten ditugu gauza guztiak“

Sortu zenuten eta hasi zineten harat-honat. Iruñean ez zegoen besterik; beraz, hasi bezain pronto Iruñeko onenak zineten.

Bai, Iruñeko onenak izan ginen hamar bat urtez, zeren ez zegoen besterik. Gero, gainera, Berta gehitu zen eta hiru izatera pasa ginen.

Eta onak izan zineten ez bakarrik Iruñean; izan ere, leku askotan izanak zarete bideo-jartzaile lanetan: Tokion, Berlinen, Venezian…

Bai. Horiek guztiak banituen nik nire biografian aspaldi; gerora, kendu egin nituen, baina benetakoak dira. Aitortu behar dut, baita ere, guztiak izan zirela nahiko modu undergroundean eta, batzuetan, autogestionatuta.

Sentitzen dut, baina berriz Berri Txarrak datorkit burura. Ez dut gogoan Frantziako ze hiritan izan zen, ikusle bakar batentzako eman zuten kontzertua.

Halako batzuk ere egon ziren. Baina bai, mugitu ginen. Eta uste dut bagenuela halako maila bat, zeren orduak ematen genituen. Esan nahi dut ez ginela bat-batean erortzen ikus-entzunezkoetan. Bai erori ginela bat-batean zuzeneko ikus-entzunezkoetan.

Oraindik ez dugu esan zer den bideo-jartzaile lanetan aritzea. Jendeak, gutxi gorabehera, jakinen du, baina, tira, musika eta irudiak uztartzea zuzenean, ezta?

Bai. Gure kasuan, gehien egiten duguna da irudiak musikari jarraiki. Hemen daukagun adibidean ikus daiteke erabiltzen dugun software horietako bat, portatilaren pantailan dagoena. Programa hauek ahalbidetzen digute lan egitea erritmora, bideoen abiadurak aldatzen, koloreak aldatzen, mozten… Horretarako pentsatuta daude.

Horregatik jorratu dituzu horren musika estilo ezberdinak? Izan ere, ikusi dut rocka, hip-hopa, musika klasikoa… denetarik egin duzula.

Niretzako grina da musikari jarraiki… Azkenean, askotan esaten dugu guk irudiekin egiten duguna dela dantzatu; dantzatu musikaren erritmora.

Irudi dantza.

Bai, hala da. Azkenean, harrapatzen diozunean grina horri, ba, gustatzen zaizu estilo desberdinekin egitea. Egia da, era berean, Euskal Herrian egonda, asko ibili izan garela musika elektronikoarekin, baina baita taldeekin ere, zuzenean kamera bat jarrita, dena nahasten… Eta hor tokatu izan zaigu estilo oso ezberdinekin lan egitea.

Euskal Herrian egonda, kontu politikoak eta sozialak ere jorratu dituzue. Oker ez banaiz, halakoak egin dituzue, memoriarekin lotuak.

Bai. Burlatako kultura etxean San Fermin 78 erakusketa egin zen eta hartarako egin nuen artelana izan zen irekieran, inaugurazioan, zuzeneko saio bat, irudia eta bideoa maneiatuz. Erabilitako irudien artean batzuk Internetetik hartu nituen eta beste batzuk Eguzki dokumentaletik, eta esandako zuzeneko saioa egin nuen bideo horiek atzera-aurrera apurtzen… Halako gauza kuriosoak sortzen dira.

Eta joan ziren gauza gero eta landuagoak eta konplikatuagoak egiten. Ez gara kinta berekoak, ez dut gezurrik esanen, baina uste dut tokatu zaizula entzutea, niri bezala: “Kontuz, txirriekin hasten zara eta gero droga gogorra dator”. Eta irudipena daukat zu bideoekin hasi zinela bideo-jartzaile moduan eta gero droga gogorretan sartu edo erori zarela, bideo mapping eta halako modu generatibo eta interaktiboetan, eta buru-belarri sartu zarela mundu horretan guztian.

Bai. Esango nuke bideo mapping-ean gabiltzan adin bateko gehienok bideo-jartzaile izatetik gatozela. Nik uste dut badagoela alkimia berezi bat proiekzioekin eta argiarekin ibiltzearena eta uste dut zuzenekoetan bideo-jartzaile ibili garenak bideo mapping-a atera zenean probatu nahi genuela, eta uztartu eta aztertu nahi genuela, eta hor sartu ginela, eta uste dut jende gehiena hortik datorrela. Bestetik, webgintzan, web diseinuan, asko ibili naiz, baina kodean ere sartzen nintzen; hau da, diseinua ezartzeko erabiltzen den kodearekin. Eta bi gauzak batu zitzaizkidan modu generatiboagoetan. Orain jarriko dizuet beste adibide generatiboetako bat. Kasu honetan, guk entzuten ez dugun soinu bat jarraitzen du, eta soinuak ematen ditu forma horiek guztiak. Baina nik programatu egiten dut soinuak horrela erreakzionatzeko; azkenean, generatibo hauetan guk egiten duguna da programatu.

Arau batzuk jartzen dituzu, muga batzuk, eta horien arabera, segun ze zarata sartzen den, gauza bat edo bestea sortzen da, beti ezberdina.

Hori da, eta bai ikusten ari garen kasuan edo nire logoaren kasuan, guk egiten duguna da ez marrazkia edo irudia diseinatu, baizik eta sistema bat diseinatzen dugu, non gero, arau batzuen arabera, irudi desberdinak osatuko diren.

Generatiboak, interaktiboak eta halakoak aipatzen dituzularik, Patxi Araujo datorkit niri gogora, halakoak gure inguruan, Nafarroan, Euskal Herri osoan, egiten lehendabizikoa.

Bai. Patxi, literalki, nire irakaslea izan da eta oraintxe bertan nire tesi zuzendaria da.

Zentzu literal eta figuratuan, ezta?

Horixe. Gainera, Teknotrakitana kolektiboko kidea ere bada, eta laguna ere bai.

Hain zuzen, Huarteko Arte Garaikide zentroan ari gara elkarrizketa egiten eta hemen egon zineten hiru urtez.

Bai; artea eta teknologia elkartzen zituzten jardunaldiak egin genituen. Programazioa, elektronika, grafiko generatiboa, sorkuntza… uztartzen zituzten jardunaldiak ziren. Teknotrakitana Encounter deitu genien, hiru urtez egin genituen eta nahiko esperientzia ona izan zen.

“Bat-batean erori ginen zuzeneko ikus-entzunezkoetan”

Aipatu duzu jardunaldi haietan uztartu zenituztela artea eta teknologia berriak. Zenbaitetan gauza berritzaile bezala aurkezten da sorkuntza eta teknologiak uztartzearena, eta inoiz entzun dizut esaten, Euskalerria Irratian egiten dituzun kolaborazioetan, hori ez dela batere berritzailea; artea eta teknologia berriak beti joan izan direla gizateriaren historian eta historiaurre osoan eskutik helduta.

Hor nire tranpan erortzen naiz; hori hala da eta errepikatuko dut behin baino gehiagotan.

Baina desados zaude zeure buruarekin? Niri ere gertatzen zait…

Jendeari ulertarazteko eta zertaz ariko zaren testuinguruan jartzeko, esaten duzu artea eta teknologia dela. Baina egia da artea beti ibili dela teknologiarekin eskutik. Beti esaten dut historiaurretik, non hasierako teknologia batzuk sortzen ari ziren, teknologia batzuk espresuki sortzen ari ziren artea egiteko; beste batzuk espresuki ehizarako, ura eramateko, magiarako… Baina batzuk, espresuki, arterako. Eta beti joan izan dira eskutik, zeren gauza batzuk sortzen ziren espresuki artea egiteko, baina, era berean, sortzen ziren teknologia berriak artistok beti erabili izan ditugu. Teknologia berriak, esan nahi dut garai bakoitzeko teknologi berriak.

Zure Elurmaluta digitalean aurrekoan ikusi nuen Santiago Alba Ricoren artikulu oso interesgarria teknologiaren ingurukoa. Tesi bat jartzen zuen mahai gainean: teknologia berriak, garaian garaikoa, beti izan direla disruptiboak, baina orain bizitzen ari garen saltoa inoizko disruptiboena dela eta ez duela atzera bueltarik eta egun osoa ematen dugula pantaila txikira begira. Handia eta txikia zuen izenburua eta zioen gauza handiak galdu egiten ditugula eta betirako galtzen ari garela; eta desados samar azaltzen zinen…

Bai. Batetik, uste dut badagoela esajerazio pixa bat. Badago mugimendu bat deitzen diotena hiperkritikoa; hau da, teknologiari duena baino botere handiagoa emanez egiten diren kritikak, eta kritika horiek ere garrantzia hartzen dute. Bestetik, teknologiak eurak garatzen ari dira. Gero eta gehiago ikusten ditugu ahotsaren bidez funtzionatzen duten interface-ak. Eta horrek kendu egiten gaitu pantailetatik eta txikitasun horretatik. Sortzen ari dira, baita ere, areagotutako errealitatea eta errealitate birtuala, eta horiek guztiak joera horren kontra doaz, eta uste da hori direla etorkizuna.

Aipatzen ari ginen kontu generatiboak-eta sortzen direla elkarlanean, artistaren eta makinaren artean. Bada, zer sortzen da, auzolan bat? Zein da sortzailea, artista ala makina zenbait artelanetan? Muga bat dago?

Gauza ezberdinak esaten entzungo didazu gai honen inguruan. Nik uste dut kolaborazio bat dela, baina berdin pentsatzen dut edozein sorkuntzarekin edo edozein artelanekin; kolaborazio bat direla norberaren eta gizartearen artean. Eta uste dut hor ere gertatzen dela egilearen eta ordenagailuaren arteko kolaborazio bat. Baina niri interesgarriagoa suertatzen zait esatea: ordenagailuan programa bat prestatu dut, aplikaziotxo bat programatu dut eta aplikaziotxo horretan zorizko aukera horiek jarri ditut. Hortaz, esan dezakegu, baita ere, kolaborazio bat dela nire eta zoriaren artekoa, nire eta ordenagailuaren artekoa baino. Artearekin gauza bat ere gertatzen da. Aurrekoan egindako tailer txiki batean anekdota bat aipatu zuten: ARCOn utzita zegoen zoru-garbigailua baten harira, norbaitek aipatu zuela artelana zela, ez zen arren, garbiketarako tresna zelako, eta jendea hasi zela zoru-garbigailuari begira… Artean, askotan, intentzioa dago. Norbaitek zoru-garbigailua hor utzi badu garbitzen ari delako gauza bat da. Eta norbaitek zoru-garbigailua hor utzi badu gauza bat egin nahian, gauza bat azaldu nahian, gauza bat adierazi nahian, ezberdin begiratzen diogu. Hortaz, hori makinetara eramanda, ikusi beharko dugu makinek intentzioa daukaten ala ez, eta gaurdaino makinen atzean dagoen intentzioa pertsonena da.

Baina mugaren mugara ez ote garen iristen ari, ezta? EHUko ezagun bat filosofian ari da, hain zuzen, igarri nahian non dagoen muga. Esan nahi dut, sortzen duzu bizitza ordenagailu batean, biologikokoa ez izanagatik ere, portaera baldin bada izaki bizidun batena?

Aipatzen duzun horretan nik uste dut mugatik hurbilago gaudela beste honetan baino. Horrela uste dut ez ditugulako sortzen beren kabuz intentzio jakin batekin egiten duten programak.

Ezjakintasunetik…  monetizatzea molde honetako artelanak ez ote den zailagoa; desagertzen direlako errazago… edo ez. Aurrekoan elkarrizketa bat ikusi nuen artista batena eta zioen bazegoela orain webgune bat artelan digitalen salerosketarako. Nola dago kontua?

Oso pil-pilean dagoen gaia da kriptoartearena, non blockchain edo bloke katearen bidez halako kontratu adimentsuak egin daitezkeen, hain zuzen, lan digitalak saltzeko. Uste dut hori modu askotan egiten ahal dela eta ez dugula blockchain horren beharrik arte digitala saltzeko; lehen ere egiten zen eta orain ere egiten da. Ikusteko dago nola mugitzen den eta nora doan. Ilustrazioaren munduan sartu da asko blockchain-a. Zergatik? Zeren lehen komikigileek bazuten momentu jakin batean, komikia argitaratu ostean, originala gordeta etxean eta esan zezaketen: “Aizue, saltzen dut nire originala hainbatengatik”. Eta egun, egile askok, komikiak egiten dituzte digitalean zuzenean eta digitalean originalaren kontzeptu hori ez da existitzen, zeren JPG bat bikoiztu dezakezu eta pixel eta bit berdinak, ez berak, baina kasik berdinak izango ditu. Bada, horren kontra egiteko.

Oso teoriko jartzen ari gara eta jaitsi nahiko nuke zure artelanetara; izan ere, oso lan interesgarriak egiten dituzu. Konparaziora, azkenaldian, ezagunenetakoa izan da Fossil plastisc. Alegiazko enborrak. Elhuyarren sormen beka irabazi zenuen horren kontura, eta oso galdera aztoragarriak daude proiektu honen gibelean: dena plastikoz betetzen ari garen honetan, plastiko sedimentuek ez ote duten hartuko harkaitzaren rola fosilak sortzeko tenorean eta enbor guztiak desagertzen direlarik ez ote dugun izanen etxean apaingarri bezala enbor baten faksimile plastikozkoa.

Bai. Hortxe botatzen ditut nik bi galdera horiek bultzatu nahian ikuslea beste hainbat galdera egitera. Galdera horiek botatzen ditut ikuslea jarri nahian testuinguru espekulatibo batean, buruari bueltak emateko. Zuhaitzak asko interesatzen zaizkit, hainbat lanetan erabili ditut, eta lotu nahi nuen, batetik, zuhaitzak badirela bizitzarako oinarri globala eta lokala, eta, bestetik, gure beste desastre izugarri bat; hau da, dena plastikoz betetzen ari garela. Eta egin dudana izan da Nafarroan eta Euskal Herrian arazoak dituzten hainbat zuhaitz espezieren azalak eskaneatu fotogrametriaren bidez eta gero horiek hiru dimentsiotan inprimatu eta halako koadro batzuk egin. Hiru dimentsioko inprimagailuak bezalako teknologiak ere interesatzen zaizkit; uzten dizute etxean esperimentatzen, uztartzen… Ez da behar laborategi espezializaturik.

Beste proiektu bat ere badatorkit gogora, Xabier Erkiziarekin batera garatu duzuna makinen intimitatearen inguruan, eta nolabaiteko alderaketa egiten duzue makinen eta giza gorputzen artean.

Xabier eta biok elkartu ginen Nafarroako museoko patioan egiten ziren zikloetako baten eta eskaini ziguten elkarrekin zerbait egitea. Justuki bera lanean ari zen grabatutako soinu elektromagnetikoekin. Kasualitatez, berarekin eta hirugarren lagun batekin egindako tailer batean soinu elektromagnetikoekin egindako pieza bat sortu genuen. Soinu hauek dira guk gizakiok entzun ezin ditugun soinuak, baina grabatzen dituzu mikrofono batzuekin eta gero jaisten dituzu entzun ahal ditugun espektrora eta sortzen dira oso soinu kuriosoak. Eta ni, gainera, azken boladan asko nabil programatzen eta makinekin beraien hizkuntzan komunikatzen eta oso interesgarria iruditu zitzaigun halako esku-hartze bat egitea. Eta jorratzen genuen makinek badituztela euren izerdiak eta euren gauzak.

Berriz hurbiltzen ari gara arestian aipatzen genuen muga horretara.

Bai. Begira, gauza bat gertatzen da eta da niri serioski galdetzen badidazu ea pentsatzen dudan makinek euren kabuz hau edo beste egiten duten, jarri naiteke serio eta ezetz esan. Baina, aldi berean, esango nuke teknologia berriekin ibiltzen garen artista guztiei ez ezik, artista orori espekulazioan ibiltzea asko gustatzen zaigula. Eta zientzia fikzioa ere asko gustatzen zaigu. Hala, artistikoki eta espekulaziotik antropomorfikoak ikusten ditugu gauza guztiak. Baina, era berean, uste dut nolabaiteko metaforak direla makinen inguruan pentsatzeko ere. Askotan esaten dugu zientzia fikzioaren eta androideen, ziborgen eta halakoen gainean egiten ditugun hausnarketak, filmak, liburuak… aitzakia direla geure buruarengan pentsatzeko, baina uste dut gure espekulazio eta bestelakoek balio digutela teknologiaz pentsatzeko eta makinetan pentsatzeko.

Modu kritikoan.

Bai. Modu kritikoan.

Ikastaro asko eskaintzen dituzu gazte jendearekin, batez ere, bideo mapping-aren inguruan. Hori da zure beste zereginetako bat, eta gozatu egiten duzu, gainera, gazte jendearekin. Esango nuke ez dugula azaldu zer den bideo mapping-a.

Labur esanda, bideo mapping-ak egiten duena da proiektatzen duzun hori proiekzioa jasotzen duenaren geometria edo morfologiari doitu. Izan zapatila bat, eraikin bat edo kubo bat edo aurpegi bat… bideo mapping-ak ematen dizkigu lanabesak irudiak, proiektatzen duguna, geometriari doitzeko. Eta, jakina, doitzen duzunean geometria hori benetako errealitateak, edo errealitate fisikoak, hobeto esanda, eta proiektatzen duzun errealitate digitalak bat egiten dute eta hor sortzen da lilura.

Honetan guztian oraindik hoberena ikusteko gaude? Tresnak gero eta hobeak dira eta artistak gero eta zailduagoak halakoetan… Zure ikastaroetan pentsatzekoa da nerabeek gauza asko berez ekarriko dutela.

Badago halako zera bat natibo digitalen afera honekin. Nik uste dut ez direla, baina bai hainbat gauzarekin harreman zuzenagoa dutela eta gaztetan burua duzula irekiago. Eta bai gertatu izan zaidala eskainitako tailerretan jende gaztea etortzea gauzak egiteko gogoarekin, segituan harrapatzea kontzeptuak, mapping-aren kontzeptua zer den, eta jarraian ibiltzea euren mugikorrarekin zerbait marrazten, eta abar. Eta, berriz, CAP barruko ikastaro bat egin nuen bideo mapping-aren gainekoa eta denak ziren irakasleak eta helduak, eta hor buruak askoz gogorragoak ziren.

Bigundu diguzu burua solasaldi honetan Martin, Martintxo, Txo!? Estimatua. Gozatu dugu.

Berdin. Mila esker.