Maria Rivero: “Sentsasioa daukat oholtza dela nire lurralde askea”

Siroka, Hutsa… eta orain Kintsukoroi da Maria Rivero musikariaren azken proiektua. Bakarkako proiektu honetan “patxadaz” jardun gura duela dio eta sortze prozesuan dihardu, Leire Palaciosi elkarrizketan azaldu dion moduan.

Maria Rivero, ongi etorri TTAPera.

Eskerrik asko.

Zelan zaude?

Ondo, ondo esan behar…

Hamar urte musikan, hamar disko baino gehiago… hamaika. Ze sentsazio uzten dizu horrek?

Batzuetan, ez naiz konturatzen zer-nolako erritmoan ari naizen egunerokotasunean, baina atera begiratzen dudanean, eta “ostras, hamaika disko grabatu ditut” modukoak gogoratzen ditudanen, ba, harro. Harro eta nekatuta.

Eta neke horrek nora eramaten zaitu? Nola bizi duzu?

Segun eguna eta zikloa zein den. Zeren batzuetan neke horrek eramaten nau esatera nire buruari, “bueno, aurrera egingo duzu eta hau pasatuko da”; eta beste batzuetan, deskantsua hartu behar dudan sentsazioa daukat. Eta kasu egiten diot, noski.

Siroka, Hutsa, Kintsukoroi; proiektu bakoitzean egon zara talde desberdin batekin eta zu ere momentu ezberdin batean. Nola bizi duzu bakoitza? Pentsatzen duzunean bakoitzaren gainean zer datorkizu burura?

Proiektu bakoitzak dauka bere esentzia eta bere helburua, nitaz ari naizenean. Agian, Siroka da nire altxorra; egia da Sirokarekin lan handia egin dugula, aukera izan dugula jotzeko eta egiten genuen hori jende aurrera eramateko; hortaz, da nire altxorra. Agian, da potoloena zentzu askotan. Eta, gainera, Maria bezala zenbait erronka pertsonal izan ditut, zenbait muga ere gainditu ditut eta, nolabait, nire terapia ere izan da.

Baina, agian, lehena zelako, dena zegoelako egiteko… Hortik joan daiteke.

Bai, eta beste jarrera bat izan behar duzulako; rocka egiten dugu, ni agertoki erdian jarri behar naiz gauza potoloak esaten eta indarra izan behar dut. Zeren, agian, akustikoa xumeagoa da, barrura begira egon zaitezke uneren baten; isiltasuna ere aukera bat da. Baina rock munduan indarra erakutsi behar duzu une oro. Eta erdigunean egonda, emakumea izanda, eta beste hainbat gauza, kostatu egin zait hori gozatzea. Beraz, agian, beste dimentsio bat hartzen du niretzat. Gainontzeko proiektuak, Hutsa eta Kintsukoroi, akustikoagoak dira, intimoagoak, barrura begirakoak. Sirokan pentsatzen dudanean agertoki handi baten pentsatzen dut eta Hutsa eta Kintsukoroi izan daitezke edozein txoko txiki, ni jotzen eta hogei bat lagun entzuten.

Gaur egun, zertan zaude murgilduta, Kintsukoroin gehiago?

Bai. Zenbait aldaketa izan dira: Hutsa esan berri dugu utziko dugula; Sirokan hamar urte beteko ditugu eta, justu, baxu jotzaileak utziko duela esan du eta beste baxu jotzaile batekin errepertorio guztia muntatzeko prozesuan gaude; eta une honetan gehiago nago sartua nire proiektuan, Kintsukoroi proiektuan. Ez hainbeste kanpora begira, ez hainbeste kontzertuak ematen, baina bai konposatzen, planifikatzen, pentsatzen zer egin, nola egin, norekin egin…

Proiektuari forma ematen. Zeren proiektu osoa da.

Izan ere, proiektu irekia da Kintsukoroi. Hori gauza ona da eta apur bat korapilatsua, jendeak ez du ulertzen zer den: talde bat, disko bat…

Zer esan nahi du proiektu irekia izateak?

Hasi zen nire bakarkako proiektua izaten. Nahi nuen ni bakarrik agertzea jende aurrean. Baina joan zen eraldatzen, jende berria sartzen joan zen, Marc Jordan ekoizle katalana hor egon zen, Tribu banda ere bai. Hortaz, erabaki nuen proiektu ireki bat izango zela; hau da, Maria Rivero bakarkako proiektuaren proiektu irekia. Eta Kintsukoroiren barruan egon daiteke Maria Rivero Tribu bandarekin edo Marc Jordanekin edo beste musikari batekin.

Orain, Hutsa lagatzea erabaki duzue.

Bai.

Zerk eraman zaituzte erabaki hori hartzera?

Oso zaila izan da. Zortzi urte eman ditugu, maitasun osoz sortutako proiektua izan da, lau disko argitaratu ditugu… Hainbat arrazoi egon dira eta nahi izan dugu zintzoak izan. Badago parte pertsonala; baita Maria eta Eriz gauza askotan dabiltzala eta orain indarra eta gogoa beste gauza batzuetan dutela. Eta halako proiektu baten garrantzitsua dela mimoa, eta ez badiogu ematen, nahiago albo batera utzi. Baina horrekin batera, aitortu behar dugu oso zaila dela egiten dugun lana plazara eramatea era duin baten. Eta horrek nekea ekartzen du, frustrazioa ekartzen du… Esan nahi dut, agian, Hutsak aukera izango balu egiten duen hori jendaurrean era duin batean aurkezteko… ez dakit, agian, hala ere, utzi egingo genuke, eta kontuan izanda pribilegiatuak izan garela, aukera izan dugula jende askorengana heltzeko eta musikari askorekin konparatuta medioek kasu egin diguzuela; eta hori eskertzekoa da. Baina egia da azken urteotan oso zaila dela, adibidez, disko berri bat planteatzea: dirua jarri behar delako, autoekoizpena delako, kontzertuak lotu behar dituzulako, kontzertu bakoitza borrokatu behar duzu. Azaldu egin behar diozu besteari zergatik behar duzun cache bat, baldintza duinak izan… Neketsua izan da. Hortaz, ez dago arrazoi bat, denak izan du eragina.

Zabaldu dituzu meloi pila bat: emakumea, oholtza, plazaren falta… Emakumea zara, euskalduna zara eta, gainera, minoria kultural batekoa. Hiru zapalkuntza bizi dituzu gorputz batean. Musikarena izan daiteke hautu politiko bat? Oholtzan mantentzearena?

Bai, baina egiten dut era ez dakit berekoian, baina egiten dut nigatik. Orain lortu dut, benetan lortu dut edo sentsazioa daukat oholtza dela nire lurralde askea, baina nik neure buruari baimentzen diodalako. Eta ez dut hori utzi nahi, hor pertsona moduan garatzen naizelako, emakume moduan garatzen naizelako; noski, hori guztia borroka feministarekin lotuta. Bestela ez zela posible izango argi daukat. Baina orain, nire hautua da nire burua baimentzea aske izaten eta hori mantendu nahiko nuke.

Eta puntu horretara heltzeko lan handia egin behar izan duzu; izan ere, zu ez zinen gitarra hartu eta kantatzen hasi errazkeriaz, kostatu egin zitzaizun.

Asko. Beste musikari batzuei entzuten diedanean, adibidez, 12 urterekin hasi zirela, zelako inbidia. Musika ikasi dut betidanik, baina sekula inork ez dit esan: “Maria, sortzeko gaitasuna daukazu” edo “ondo abesten duzu”. Nik ikasten nuen Kontserbatorioan solfeoa, harmonia, korala, pianoa, baina beti besteek egiten zutena errepikatuz. Hortaz, konturatu arte ni kapaza nintzela, denbora asko pasatu zen. Ni oso berandu hasi nintzen publikoan abesten eta musika egiten eta egiten nuen hori aurkezten. Eta hori lanketa pertsonal eta kolektibo izugarria izan da. Lehen esan dudan moduan, niretzako, borroka feminista… eta hau diodanean, esaten dut konturatzeko ez dela Maria lotsatia delako; hau da emakume askori gertatzen zaiguna, eta horren atzean egon behar da zerbait, eta badago, eraldatu beharreko zerbait badago. Pertsonaletik kolektibora edo kolektibotik pertsonalera, berdin dit, baina hor gauza asko daude tartean.

Plazan ere igartzen da?

Bai, noski. Igartzen da, nire ustez, gure sistemaren leku guztietan, benetan konturatu nahi baduzu. Azkenean, fijatzen bazara plazan, publikoari begira, adibidez, segun eta ze estilo den, mutil gehiago edo gutxiago egongo dira aurreneko lerroetan… Agertokian ere oso ezberdinak dira jasotzen dituzun kritikak emakume edo gizon izan. Kritikak ez musikalak bakarrik, baita janzkeraren inguruan ere, jarreraren ingurukoak, asko hitz egiten baduzu, gutxiago hitz egiten baduzu…

Azkenaldian, halakoak sarri irakurri izan ditugu prentsan, gero eta gehiago direlako halakoak kontatzen dituztenak eta kritikari kritika egiten diotenak. Baina plazaz ari garela, uste duzu Euskal Herrian gaur egun plazak falta direla ala audientzia dela apurka-apurka atzeraka egiten ari dena?

Biak batera, eta uste dut gai hau oso potoloa dela, gauza asko daudelako tartean. Plazak falta dira eta publikoa falta da; baina kulturarekiko interes hori hezkuntzan eman beharko litzateke. Hori irakatsi egiten da matematika bezala. Eta, gainera, euskal kulturan… Euskal kulturaren inguruan aurreiritzi pila bat dago. Zenbat pertsonari entzun diot esaten: “Niri, euskarazko musika ez zait gustatzen”, estilo bat izango balitz moduan… punka ez zait gustatzen eta euskarazko musika ere ez. Hor aurreiritzi bat dago. Eta hori da politikari lotuta dagoen zerbait ere bai. Gauza asko falta dira eta hor esango nuke hor agente desberdinak daudela eta eraldatzeko, ba, agente horiek guztiak batu behar garela eta estrategia bat eduki.

Ekosistema oso bat dela, ezta? Eta ekosistema oso horretan ze osagai sartu ditzakegu? Plaza, musikariak, kazetariak… zerbait gehiago egongo litzateke?

Instituzioak eta hezkuntza. Aipatu ditugun hauek nik uste dut direla ardatz nagusiak eta horiei lotuta, musikari lotuta dauden enpresak. Kazetariez ari naizenean, esaten dut kate publikoetan ematen den informazioa; jartzen den musika; ze proportziotan jartzen den euskarazko musika eta proportzio horietan jartzen den euskarazko musika zein den; zeri dagoen lotuta, enpresa bati edo benetako interesari… Gai potoloa dago atzetik.

“Jotzeko plazak falta dira, eta entzuleak ere bai”

Musikaren enpresak aipatu dituzunean, industriaren ikuspuntutik musika egiteko modua aldatu egin da eta prozesuetan eragin handia izan du digitalizazioak. Zure ibilbidean zer-nolako eragina izan du digitalizazioak? Askatasuna eman dizu edo gauzak egiteko beste modu bat…

Begira, nik lehen esaten nuen: “Eskerrak sare sozialak dauden, eskerrak nik bezalako sortzaileok badugun non erakutsi egiten dugun hori, ez dagoela bakarrik kate publikoen menpe edo kazetari batzuen menpe”. Baina, aldi berean, horrek ematen du aukera oso oso zabala, informazio handiegia dago, gauza gehiegi daude eta horrek kokatzen zaitu leku berean, azken finean. Sare sozialak ez dira askeak, ez dira demokratikoak eta agertzen den informazioa aukeratua dela esango nuke kasu askotan. Hortaz, gu bezalako sortzaileoi ematen digu plataforma bat eta hori ukaezina da, baina, aldi berean, hor lekutxo bat egiteko eta benetan jendeak kasu egiteko egiten duzun horri, ba, hor arazo berak daude, lehen aipatu ditugunak, publikoa ez dagoelako edo publikoa ez dagoelako prest ezagutzen ez duen zerbait entzuteko.

Eta grabatzeko orduan ez dakit, baina behin diskoa grabatuta, plataforma pila bat daude musika entzuteko, eta, batzuetan, ematen du diskoaren eta disko digitalaren artean salto bat dagoela. Beharrezkoa da gaur egun disko fisiko bat izatea?

Ezetz uste dut. Baina begira, Kintsukoroi proiektua aurkeztu nuenean ez nuen disko bat aurkeztu, proiektu bat baizik. Bidali nuenean prentsa oharra, kazetari gehienek erantzun zidaten: “Eta diskoa non dago?”. Ez zuten ulertzen, zelan proiektu bat eta ez dago diskorik… ze aurkezten ari zara? Hortaz, ez da beharrezkoa, ze gaur egun singleak entzuten dira, bideoklipak entzuten direla esango nuke; baina, aldi berean, halako nostalgia bat edo lan egiteko modu bat dago eta aurkezten dira diskoak eta ez singleak… Hor gauza asko korapilatzen dira, nik uste dut oraindik aldaketa prozesu baten gaudela. Pasatu gara duela ez asko CDtik eta sare sozialak ez egotetik mundu digital zabal eta erraldoi honetara, eta hor prozesu bat egon beharko da.

Bai, ze, izan ere, adibidez, Durangoko Azokan egoteko diskoa fisikoki izatea eskatzen da. Hortaz, batzuetan, estrukturak ere bideratzen zaitu zer egin eta zer ez egin. Zuk sormenerako mugak topatu dituzu estrukturarekiko?

Bueno, bai, baina saiatzen naiz muga horiek gainditzen. Lehen aipatu dudan moduan, badakit Kintsukoroi proiektua ez dela ulergarria edo jendearentzat korapilatsua dela, baina saiatzen naiz ni neure buruari mugak ez jartzen, nahikotxo ditugu pertsonalak; saiatzen naiz argitaratzen nahi eta behar dudan moduan, digitalean, euskarri fisikoetan, disko formatuan, talde formatuan…

Mugak ez jartze horretan nola sortzen duzu?

Nik sortzearena behar batekin lotzen dut gehiago eta badakit hau askotan esaten dugula, baina nire terapia da, egia da. Kanta bat egiterakoan ez dut esaten: gaur, asteartea, 17:00etatik 19:00etara jarriko naiz konposatzen; izan ere, hori egiten badut, seguruenik ez dut ezer egingo. Baina badira egun batzuk esaten dudana: nik uste dut hemen badagoela zerbait ateratzeko, eta horrela konposatzen ditut kantak. Gero, kanta batzuk zakarrontzira doaz, lo egiten uzten ditut bi egun edo batzuetan sortutako hori konturatzen zara agian ez dela hain ona eta beste batzuk garatu egiten ditut proiektu ezberdinetan edo era isolatuan.

Ez da hain ona horrek zure arrasera pasatzen du; hortaz, ez besteena.

Bai, noski.

Ez diezu besteei ikusten uzten.

Ez.

Zuk uste baduzu ez duela maila ematen badoa.

Bai.

Baina hori injustua izan daiteke, ala?

Bueno, baina nireak dira. Niretako kanta bat da ideia bat. Okurritu ahal zaizu zerbait orain eta pentsatu: ez dut esango, ez delako ideia ona. Bada, nik kantekin berdin egiten dut: hau okurritu zait, baina ez diot beste bati esango, zeren ez dut uste ideia ona denik. Nik kantak horrela ikusten ditut, ideiak izango balira bezala.

Zein da zure sortzeko ordena?

Lehenengo, letra dator; eta gero, musika… Baina denbora pasa ahala, horrek ere mugak ekartzen ditu eta batzuetan melodia bat etortzen zait burura eta aprobetxatu nahi izaten dut. Beraz, joan naiz eraldatzen. Beti kontatzen dut: Marc Jordanekin aritutako epe horretan dago Akabatua deitzen den abesti bat eta hor agertzen da hasieran erloju baten soinua ematen duena. Ba hori, medikuaren itxarote-gelan nengoela, erloju zahar bat zegoen eta harekin hasi nintzen buruan melodia bat egiten eta komunera joan eta grabatu egin nuen, eta gero, handik, kanta bat atera zen. Nik uste dut kantak etortzen direla, ideiak bezala, nahi duten momentuan, nik ez ditut aukeratzen.

Paperontzira joan den kantaren bat atera duzu?

Ez, paperontzira doaz literalki, eliminar, eta bukatu da. Gainera, gaur konposatzen badut kanta bat eta uzten badut lotan, bihar saiatzen naiz gogoratzen zer egin dudan eta zehatz-mehatz ez dut gogoratzen, berriz entzun behar dut. Lehen, ideia izan da, ez dago hain barneratuta; hortaz, ezabatzen badut. Gero, oso zaila da berreskuratzea.

Gai askori egin dizkiozu kantak.

Bai, 12-13 urtetan pentsa zenbat gauza pasa diren ez bakarrik nire iraultza pertsonal horretan edo nire bizitzan, nire egunerokotasunean baita bizi garen jendartean ere zenbat gauza aldatu diren. Hortaz, unearen arabera, eta une horretan sentitzen nuenaren arabera, gauza bati edo besteari kantatu diot.

Eta zer sentitzen duzu entzuten duzuenean zure kanta bat nonbaiten jartzen dela eta batzuentzat ereserki ere bihurtu direla plaza eta zeregin jakin batzuetarako?

Parrandan baldin banago, kristoren lotsa ematen dit. Baldin banago ezagutzen ez nauten leku baten, ez, lasai nago. Baina jabetzen banaiz norbait konturatu dela nire kanta bat izan daitekeela, kristoren lotsa pasatzen dut. Eta harrotasun puntu bat ere badago.

Hitz egiten duzu asko lotsaren inguruan eta gauzei buelta emateko barrutik mugitzen zaituen indar horretaz. Hortik loratzen da dena?

Askotan esaten dut lotsa dudala, beldurra dudala, konplexuak ditudala, egia esan, nahi dudalako, ez dut azaldu nahi indartsu bezala ez banaiz indartsu sentitzen. Eta beste elkarrizketa baten ere esan nuen: nire leloa da gauzak lotsarekin edo beldurrarekin, baina egin, beti. Lotsa baldin badaukat, edo beldurra edo konplexuak baditut, onartuko ditut, esango ditut, baina gauzak egingo ditut. Horiek ez dira izango oztopo.

Momenturen baten gertatu zaizu, adibidez, lotsagatik zerbait ez egitea eta gero damutzea eta, agian, horregatik daukazu hori?

Askotan gertatzen zait lotsagatik gauzak ez egitea eta gero horren gainean pentsatzen dut eta saiatzen naiz hurrengoetan ez egiten. Baina hori hor dago eta nik uste dut askok ulertuko nautela.

Horrelako ibilbide baten, lehenengo taldean hasi, gero bikotean, gero bakarka, ematen du esaten duzun lotsa horrekin ibilbide logikoa izan daitekeela. Jende gehiagoren babesetik gutxiagora. Nabaritzen duzu hori barnean?

Bai; hori da ibilbide naturala eta horrela izan da eta erabakia ere horregatik izan da ere bai. Nolabait, taldean, kritikak daudenean taldeari egiten dizkiote eta Maria Rivero bezala agertzea beste kontu bat da, hor ni bakarrik nago eta ikusten duzuna ni naiz. Horregatik baita ere Kintsukoroi hitza eta proiektuaren zentzua.

Taldean lan egiteak eta bakarka lan egiteak ezberdintasun handia daukate sortzaile zaren aldetik?

Bai; nire kasuan, kantak berdin-berdin jaiotzen dira. Sirokan gehienetan kanta bat jotzen dut gitarrarekin, grabatzen dut etxean eta lokalera noa kanta hori eraldatzera, baina oinarria bera da. Gertatzen dena da nik badakidala sortzen dudanean kanta hori eta erabakitzen dudanean Sirokarendako izango dela moldatu egingo dugula eta beste leku batera eramango gaituela. Hori horrela, saiatzen naiz lotura handirik ez izaten sortutako horrekin, gero kostatu egiten zait-eta asko aldaketa eman dela onartzea.  Hortaz, jaiotza ez, baina prozesua ezberdina da.

Eskuzabalagoa izan behar da taldean?

Bai, askoz ere.

Eta furgoneta eta bidaia orduak? Geroz eta pisu handiagoa dute adinarekin?

Bai; ordutegiak, batez ere. Demagun Otsagabiara goazela jotzera eta 23:00etan joko dugula. Bertan egon behar duzu 18:00etarako eta horrek esan nahi du lokalean egon behar duzula 15:00etan. Gero jo, gero itzuli… Nekagarria da. Egia da gure kasuan ez dugula egiten astebururo; hortaz, egiten duzunean indarrez zaude. Baina Sirokarekin egin dira garaiak jo dugula astebururo, bitan, dobleteak… fisikoki nekagarria da.

Eta zer geratzen da furgonetetan? Sortzen da, diskutitzen da., bizitza egiten da…

Bizitza egiten da. Nik uste dut ez dela sortzen. Asko jota, bueltak ematen dizkiogu estrategia bati, baina sortu ez. Diskutitzen ezta ere, badakigulako goazela jotzera, disfrutatzera eta itzulera, normalean, izaten da ea nork irauten duen lo hartu barik.

Nola esango zenuke eboluzionatu duela zure musika gustuak?

Ez daukat abesti gogokoekin, talde gogokoekin. Egunaren arabera entzun izan dut gauza bat edo beste; edo talde bat gustatu ahal zait, baina talde horren bi kantu, bakarrik. Naiz modu aleatorioan entzuten duen horietakoa. Baina bai esango nuke ireki dudala gehiago burua eta ausartzen naiz gehiago beste gauza batzuk entzutera. Baimentzen dut neure burua edozein gauza entzutera. Saiatzen naiz jarraipena egiten Euskal Herriko sortzaileei, baina kanpora begira ere saiatzen naiz.

Burua irekitze horretan egia da baliabide teknologikoek gero eta pisu handigoa dutela musika egiteko orduan ere. Hori interesatzen zaizu?

Nire azken epea Mark Jordanekin base digitalak dira, eta nire ahotsa, eta, egia esan, nik ez neukan pentsatuta halakorik egitea, izan zen kasualitatea berak proposatu zidalako. Gustatzen zait, iruditzen zait beste bide bat dela, baina ez da nire bidea. Egin dut, oso pozik nago eta jarraituko dut berarekin lanean, baina ni naiz gehiago gitarra, pianoa eta ahotsa. Horrek betetzen nau pila bat.  Nirea da gehiago kantautorearen bidea. 

Eukal musikaren eszenan, orokorrean, zer da gehien faltan igartzen duzuna?

Nik uste dut musikaren eszena oso handia eta anitza dela, gertatzen dena da ez dugula ezagutzen. Ez dugu ezagutzen zer egiten den Euskal herrian. Eta nik, hain justu, faltan igartzen dudana da plataforma bat izatea edo jendeak interes hori izatea, ze nik uste dut Euskal Herrian soberan ditugula artistak, gauza oso politak egiten dituztenak ez bakarrik musikan, arlo guztietan, baina falta da interesa.

Eta zuk zer egiteko gogoa dauakazu?

Orain, bakarkako proiektu honetan gogoa dut patxadaz ibiltzeko, helburuak ez jartzeko. Ez nabil asko pentsatzen zer egin eta nola egin etorkizunean. Nabil kantak sortzen, moldatzen, eta prest nagoenean berriz kontzertuak ematera, jendeak nahi badu.