Lander Garro: “Idaztea oso ariketa zintzoa da”

Lander Garro kameraren edo ordenagailuaren atzean aurkituko dugu gehienetan. Idazteaz, zinemaz eta sare sozialez hitz egin dugu harekin, besteak beste.

Lander Garro, ongi etorri TTAPera. Nola aurkeztuko zaitut? Argazkilaria, zuzendaria, idazlea… zer zara?

Etiketak ezinbestekoak dira, jendea kalifikatzeko tresna direlako, baina, era berean, oso murriztaileak dira. Etiketek jendearen existentzia izugarri murrizten dute. Adibidez, esaten dugunean norbait iturgina dela, haren bizitzaren parte izugarri inportantea alde batera uzten ari gara. Norbait bere ofizioaren arabera definitzen dugunean, uzten dugu alde batera, adibidez, aita dela. Nire kasuan, oso-oso garrantzitsua dena, eta aita izango naiz betirako. Literatura bazter batera uzten dudan egunean, nahita ere aita izateari ezin izango diot utzi. Baina etiketa guztien artean gehien dagokidana uste dut –eta gutxitan erabiltzen dudana– kameraria dela. Oso goiz hasi nintzen argazkilaritza ikasten, eta, gero, bideogintzan dokumentalak egiten jarraitu dut. Hogeita hamar urte daramatzat kamera bati besarkaturik. Kamera eskuetan dudanean, oso ongi sentitzen naiz, oso ni sentitzen naiz. Baina nire buruan, nire irudimenean, nire burutazioetan, denbora gehien kentzen didan ofizioa idazlearena da.

16 urterekin argazkilaritza ikastera joan zinen Bartzelonara…

Argazkigintza Errenteriako Niessen tailerretan ikasten hasi nintzen. Tailer horien historia oso polita da, garai batean Euskal Herriko herriak oso underground izan zirela erakusten dutelako. Errenteriaren zentro-zentroan bazegoen entxufeak egiten zituen fabrika handi bat, eta oso indartsua zen okupa mugimenduak espazio hura okupatu zuen eta tailerrak egiten hasi ziren. Gu oso maiz joaten ginen bertara antzezlanak ikustera. Momentu batean, Udalak ekimen hori, nolabait, xurgatu egin zuen, normalizatu egin zuen eta haren proposamenen baitan sartu zuen. Publifikatu egin zen. Eta hortxe hasi nintzen Iñaki Erkiziarekin argazkigintza ikasten. Gero, Donostiatik pasa nintzen, eta, ondoren, Bartzelonara joan nintzen, l’Institut d’Estudis Fotografics de Catalunya-ra. Hortik dator nire azkeneko nobelako kontakizuna: Faith-en protagonistak zinema ikasten du, eta, beraz, nire bizitzaren deformazio bat da. Idazleok autobiografia batetik abiatuta sortzen ditugu horrelako tranpak.

Nolako aldaketa izan zen Bartzelonara joatea?

Niretzako hiri batean bizitzea amets bat zen, izugarri idealizatua nuen zerbait zen. Ni pertsona oso erromantikoa naiz, hitzaren zentzu literario-ikonografikoan. Beti flipatu izan dut surrealisten bizitzekin, haien bohemiotasunarekin, eta asko idealizatu izan dut beraien bizitza eta bizimodua: Henry Miller, Anais Nin… Aurretik banuen hiriekin harreman txiki bat, nire bikotekideak, Eiderrek, Parisen ikasten zuelako. Nik ezin nuen Parisera joan, auzipetuta nengoelako, baina muga ezkutaturik pasatzen nuen –gurasoek egiten zuten bezala–. Cafe de Flore, eta Montmartre, Montparnasse… 20 urte nituen eta asko flipatzen nuen horrekin. Bartzelona ez zen Paris, ez zen New York, baina bazen hiria. Bazuen Auzo Gotikoa, bazuen erromantizismo hori, eta nik nire bizitzako faserik politenetako bat bezala gogoratzen dut. Egia da garai hartan antsietate handia nuela auzipetuta nengoelako eta oso gaizki pasatzen ari nintzela. Baina nahiz eta ez nengoen nire bizitzaren onenean, izugarri oroitzapen ona dut. Nire barne borrokaren aurka irabazten ari nintzen satisfazioa nuen.

Garai bertsuan hasi zinen idazten?

Nire literaturarekiko lehendabiziko enkontrua 11-12 urterekin izan zen, ikastolatik Kanbon dagoen Arnaga museora eraman gintuztenean. Han bizi izan zen Edmond Rostand; hark idatzi zuen Cyrano de Bergerac. Idazlea bizi zen garaian bezala zegoen etxea, eta museoko gidak haren idazmahaia erakutsi zigun. Orduantxe, lehenbiziko aldiz sentitu nuen fetitxismoa: objektu batek bizitza eskuratzen duen momentu hori, objektu batek arima duen sentsazioa. Nik ez nuen literaturarekiko interesik, baina, halako batean, idazle izan nahi nuen. Hasi nintzen nobela bat idazten –ez nuen bukatu–, baina idazle izatearekiko halako idealizazio bat hazi zen nire baitan. Gero, aldendu egin nintzen literaturatik, harik eta nire anaia Zigor eta nire arreba Nerea etxera liburuak ekartzen hasi ziren arte, bai eta nire ama ere. 16-17 urterekin etxean liburuen gorabehera bat hasi zen haien artean, eta ikusten nituen beraien dialektika hartan. Eta, halako batean, ni ere animatu egin nintzen. Gure irakurketak bi bide zituen: alde batetik, literatura zegoen –Truman Capote, Wilt,…–; eta, bestetik, Txalaparta argitaletxearen bidez irakurtzen genituen liburu politikoak zeuden –La trama verde, Miguel Bonasso,…–. Gure formakuntza politikoa eta artistikoa hantxe agertzen ziren txirikordatuta. Ordenagailu bat esku artean izan nuenean hasi nintzen idazten, 1998an. Ordura arte, argazkigintza ikasten nuen, eta bazuen gauza bat oso txarra: teknikaren menpe zeundela. Oso-oso konplikatua zen. Nik bitarteko askoz ere berehalakoagoa behar nuen gauzak adierazteko. Orduan hasi nintzen lehendabiziko poemak idazten, nahiz eta poeta gisa beti izugarri txarra izan. Prosarekin jarraitu nuen, nire hizkuntzarekin koherenteagoa zelako.

“Pertsona oso erromantikoa naiz, hitzaren zentzu literarioan“

Irudia eta hitza oso desberdinak dira?

Literaturaren eta zinemaren artean beti egon da ezkontza oso polita. Guk ikusi ditugun film asko eta asko liburuetatik etorri dira. Hizkuntza desberdina dira, baina batak bestetik edaten du. The Shining, Stephen Kingenliburu mitikoa, eta gero, Kubrick. Hor egon dira izugarrizko aliantza interesgarriak. Zineman gidoia idazle batek idazten du, eta filma gidoitik dator, salbuespenak salbuespen. Esango nuke onartuta dagoela gidoirik gabe ez dagoela pelikularik, eta gidoia hitza da. Aldiz, egia da ere idazleok gauzak kontatzen ditugunean irudiak erabiltzen ditugula. Irakurleari beti ematen diogu zerbait. Irakurleak irudikatu egin behar du. The Shining-en kasuan, protagonistak, Torrancek, zer aurpegi dauka? Stephen Kingek egin dezake deskribapen bat, baina irakurlearen baitan egongo da aurpegi bat jartzea. Baina Kubrickek jarri zion Jack Nicholsonen aurpegia eta hortik aurrera Jack Nicholsonen aurpegia edukiko du Torrancek. Oso gauza desberdinak dira, baina oso ezkonduak eta aliatuak daudela esango nuke. Zaila da zinemaren eta literaturaren lerroa non dagoen zehazki esatea.

Nolakoa da zure sortze prozesua?

Idaztea izugarri gauza erraza da. Soilik ordenagailu bat behar duzu, eta horregatik seduzitzen nau literaturak. Oso gauza basatia delako, oso ariketa zintzoa da. Ez naiz batere idazle kalkulatzailea. Zinema, aldiz, aurreikusi egin behar den prozesu bat da. Historia pentsatu, idatzi, errodaje plana egin, aktoreak aukeratu, editatu… Proiektua sortzen denetik bukatzen denerako urteak pasa daitezke. Paul Urkijoren Irati ikusten aritu ginen eta hark esaten zuen: “Bost urte daramatzagu”. Gainera, inoiz ez dago zuk nahiko zenukeena. Literatura porrot baten historia da: beti dago alde ikaragarria idatzi nahi zenuenaren eta idatzi duzunaren artean. Azkenean, hautaketa bat egin behar duzu, eta hitzak beti dira motzak, edo kamutsak, edo lodiegiak. Eta gero, norberaren talentua dago gauzak adierazteko orduan. Adibidez, pertsonaia askotako eszenak kontatzeko orduan abilidade handia behar da. Oso zaila da. Nik ez dut sentitzen idazle ona naizenik. Ramon Saizarbitoria da eszenak hobekien kokatzen dituen euskal idazlea. Gerra txikia idatzi nuenean, nobela horretan hiru anai-arreba agertzen dira, eta gu lau gara. Hiru jarri nituen, lau pertsonaia kudeatzeko oso zaila zelako.

Zenbateraino sustatu behar du idazle batek bere burua? Beharrezkoa da?
Nire kasuan, esango nuke baietz. Iazko Durangoko Azokan oso argi ikusi nuen, jende asko sare sozialetatik etorri zela sentitu nuelako. Durangoko Azokan badago beldur bat: zu standean egongo zarela zure liburuarekin eta inor ez dela gerturatuko. Une horretan sentitzen duzu mundu guztiak kontzienteki aukeratzen duela zuregana ez gerturatzea. Eta “irentsi nazala lurrak” pentsatzen duzu. Ba, niri kontrakoa gertatu zitzaidan. Hasi nintzen liburuak sinatzen eta ez nekien zergatik. Urteak neramatzan idatzi gabe eta, gainera, ez naiz inoiz idazle inportantea izan. Bagaude idazle batzuk herriarenak garenak, oso kalekoak, eta beste batzuk instituzionalagoak direnak. Haiek azoka eta literatura-saioetan agertzen dira eta ez dute beraien burua promozionatu behar, etengabeko erakusleihoak izaten dituztelako, emanda datozkienak. Idazle horiek ez dira kontziente horretaz, beti izan dutelako feedback handia irakurleekin, salmentak, elkarrizketak… Beste batzuek harria pikatzen aritu behar dugu. Sare sozialetan sartu nintzen Sautrelan lan egiten nuenean, Hasier Etxeberriak esan zidalako. Nik ez nuen inolako interesik. Pentsa, maskor itxurako telefonoa nuen! Gaur egun, zientzia fikzioa iruditzen zait. Oso zoriontsu eta oso lasai bizi nintzen sare sozialik gabe, baina egia da idazle bezala oihartzun askoz gutxiago nuela gaur egun baino. Askotan damutu naiz sare sozialetan sartu izanagatik, kartzela bilakatzen direlako. Ez duzulako atera nahi! Nire nortasunaren araberako profil bat egiten joan naiz, nahita eta nahi gabe; izan ere, azken batean, zure izaeraren biktima zara. Ez dakizu oso ongi non bukatzen den zure pertsona autentikoa eta non pertsonaia publikoa. Zuk badakizu ez zarela sare sozialetakoa, baina, era berean, zure produktua da eta zure izena darama… Jendeak oraindik galdetzen dit: “Twitter kontua egingo dut?”. Eta nik ezetz erantzuten diet.

“Oso zoriontsu eta lasai bizi nintzen sare sozialik gabe”

Zerk inspiratzen zaitu?

Oso kultura kontsumitzaile sentibera naiz. Segituan hunkitzen naute gauzek eta hiperestimulatuta sentitzen naiz. Liburu on bat irakurtzen dudanean, telesail bat ikusten dudanean… etengabeko estimuluak sentitzen ditut. Zinema ikusten dudanean ere gertatzen zait hori. Askotan, zinema ohean nagoela ikusten dut, ordenagailuan, eta geratu egin behar izaten dut, adibidez, pertsonaia batek esan duen esaldi horri buruz pentsatzeko. Aldiz, hori ez zait gertatzen sare sozialetan. Jende inteligente pila bat dago bertan, interesgarria, barregarria, eta izugarrizko zabor pila ere bai. Baina hortik ez datorkit inspirazioa.

Iritzia argi ematen duzu eta polemiko fama duzu.

Polemika ondorioa dela esango nuke. Hasier Etxeberria polemista hutsa zen. Bazuen indar hori, bazuen identitate fuerte hori; Oteizak ere bai. Nik ez dut sentitzen horrelakoa naizenik; ni askoz ere ahulagoa eta hauskorragoa naiz. Polemika datorkit kritikatik. Oso pertsona kritikoa naiz eta kritika horrek zerikusia dauka gauzak aldatzeko sentitzen dudan premiarekin. Izugarri mintzen nauen gai bat da askatasunik eza. Adibidez, erregaiaren edo elektrizitatearen prezioak. Guk erabiltzen badugu, zergatik ezin dugu guk prezioa jarri? “Merkatuaren logika horrelakoa da, ezin da ezer egin…”, esaten digute. Boterea kritikatzeko premia sentitzen dut, eta kritika horretatik eratortzen da polemika. Polemika txikiagoetan ere sartzen gara, eta ez nau pozten horrek. Beti izaten dut horrelako damu txiki bat. Sare sozialetan ez dut lagun askorik galdu, baina batzuk bai. Nik asko barkatu dut eta uste dut jendeak ere badakiela barkatzen.