June Fernandez: “Ez dut uste teknologiak kazetaritza hilzorian utzi duenik”

Ikuspuntu feministadun kalitatezko kazetaritza lantzeko helburuarekin jaio zen Pikara Magazine aldizkari digitala 2010.urtean. June Fernandez da zuzendaria. Aldizkariaren beraren bilakaeraz, kazetaritzaren eta teknologiaren arteko sinbiosiaz, ziberfeminismoaz… dihardu Leire Palaciosek egindako elkarrizketan.

Zela zaude?

Ondo, pozik. Data politak dira paperezko urtekari berria aurkezten ari garelako eta Pikara aldizkariarekiko ilusioa berritzen.

Ilusioa berritzen ari zareten honetan, hain zuzen, pil-pilean daude teknologia eta kazetaritza… Feminismoaren ardatzean dagoen gaia da. Zuek hasieratik erabili dituzue Pikara-n baliabide digitalak. Zergatik?

Pikara 2010ean jarri genuen martxan; une hartan, sustatzaile gehienak blogekin buru-belarri ari ginen eta hura izan zen testuingurua. 2010ean sare sozialak oraindik zabaltzen ari ziren, Facebook bageneukan, baina Twitter oraindik ez, Instagram ez zen existitzen… Baina, hala ere, blogen bidez ikusten genuen kazetaritza digitalak parte-hartzea sustatzeko bidea ematen zuela. Gainera, Pikara sortu genuenean, baliabide urriak genituen, lau kazetari prekario ginen, nolabait, eta hedabide digital batek malgutasun handiagoa eskaintzen zuen. Hori horrela, webgune baten diseinua enkargatu genuen eta pixkanaka edukia lantzen joan ginen. Iruditu zitzaigun hori errazagoa zela paperezko proiektu batekin konprometitzea baino.

Eta apurka joan zarete hazten eta baliabide digitalek ematen dizkizueten aukera horiek guztiak baliatzen.

Guretzat interesgarria zen parte-hartzearena, eta, Pikara-ko irakurleek edukiak irakurtzeaz gain, komunitate baten parte sentitzea. Hau da, Pikara ez da irakurtzen duzun aldizkari bat soilik; Pikara-ren komunitateko kide ere bazara. Eta uste dut hori askoz errazagoa dela Interneten: eduki bat irakurri eta iruzkin bat jarri dezakezulako, zure lagunekin partekatu dezakezulako eta denborarekin hainbat plataforma jarri ditugulako abian. Esaterako, foro bat daukagu eztabaidarako; agenda feminista bat… Denborarekin beste tresna digital batzuk txertatzen joan gara.

Eta txertatzen joan zareten tresna horietan bideoa ere sartu duzue. Eta bideo horiek bat-batekotasuna ematen dizuete; izan ere, Irantzu Valerak egiten dituen kolaborazioak momentuan pentsatzen ditu gero webgunean zintzilikatzeko. Beraz, hedabide transmedia sortzen ari zarete?

Esan behar dut Pikara joan dela hazten modu nahiko espontaneo eta kaotikoan. Bere garaian sustatzaileok erredaktoreak ginen eta transmediarena helburu erakargarri bat bezala ikusten genuen. Baina praktikan kostatu egin zaigu eta bidean kolaboratzaile paregabeak agertu dira. Youtuber kultura zabaldu baino lehenago, Alicia Murillo izeneko umoregile bat hurbildu zitzaigun eta, niretzat, bera izan zen nolabaiteko protoyoutuber-a. El conejo de Alicia izeneko umore atala zuen, bideoak egiten zituen eta bideoren batek arrakasta handia izan zuen, gainera. Gogoan dut A que huelen los penes izenekoa; konpresen iragarkiei parodia egiten zien, baina zakilen usainaz galdetuz. Oso dibertigarria zen eta une hartan ehun mila bisitatik gora izan zituen Youtuben. Arrakasta izan zen guretzat. Gerora, denborarekin, youtuber-en kulturak eztanda egin du; eta gu ere, nolabait, zahartu egin gara; edo ez gara, behintzat, hain gazteak eta berritzaileak, eta ikusi egin behar dugu zer egin ezberdin. Alde batetik, kazetaritza arloa, hau da, kolaboratzaile sarea handituz joan da eta, zentzu horretan, bideoa lantzen duten zenbait kazetari hurbildu zaizkigu. Eta bestetik, zuk esandako moduan, kolaboratzaile berrietako bat Irantzu Varela da, gure esparruan nahiko ezaguna dena, eta berarekin aritzea dibertigarria izan da.  Berak badu atal bat El Tornillo izenekoa beste hedabide baten, eta hor gidoi batekin lan egiten du. Irantzu bilbotarra da, gure laguna, elkarrekin parranda egin izan dugu eta gure teoria da gidoiarekin baino, askoz dibertigarriagoa dela inprobisatzen duenean. Horregatik, hasiera baten, berarekin batera grabatzen genituen bideoak streaming-ez baliatuz, baina erabaki dugu zuzeneko atal bat izatea. Hori horrela, hilean behin etortzen da Pikara-ko erredakziora Aló, Irantzu egitera –Hugo Chavezi keinu eginez–. Streaming bidez emititzen dugu Facebook, Youtube, Twitter eta Instagramen. Jendeak erredakziora deitzen du, galdera bat egiten dio eta berak bere sormena agerian lagatzen du. Izan ere, jendeak edozer galdetu ahal dio eta berak bat-batean erantzuten du. Bestetik, iaz, erabaki genuen abenduan kanpaikadak Irantzurekin egitea. Gabon zaharrean gure Anne Igarteburu izan zen. Zuzeneko faltsua egin genuen, baina bai lortu genuen Youtube eta Facebook bitartez 00:00etan puntu-puntuan sinkronizatuta egitea. Halako gauzekin ilusioa dugu.

Blog batetik abiatu zineten, eta gaur egun, hainbat erreminta erabilita hedabide oso bat duzue feminismoa, teknologia eta kazetaritza uztartuta. Esango zenuke teknologiak hil duela kazetaritza? Edo hiltzeko zorian dagoela?

Ez dut uste, inondik inora. Gainera, kazetaritza transmediak aukera asko ematen ditu istorio bat ikuspuntu askotatik eta lengoaia askotan kontatzeko. Hortaz, nire ustez, lagungarria da. Bestetik, lehen aipatu duzu paperera salto egin dugula, eta horretan ere guretzat teknologia oso garrantzitsua da. Ilusioa egiten zigun paperezko  aldizkari bat izatea: polita da, usaindu dezakezu, ukitu ahal duzu… Baina Pikara paperera ekartzeko crowdfunding-a erabili dugu; hortaz, hor ere badago plataforma digital baten erabilera; gure kasuan, Verkami. Hasieran, pentsatzen genuen kazetaritza parepean egitea zailagoa eta garestiagoa zela, baina, azkenean, gertatu da kontrakoa: Pikara-ko urtekaria bilakatu da bide bat gure webgunea elikatzeko eta ezagutzera emateko; hau da, crowdfunding-aren bidez, finantzatzen dugu ez bakarrik paperezko edizioa: normalean, dirua soberan lortzen dugu gure proiektua indartzen joan ahal izateko. Bestalde, jendeak etxean urtekaria jasotzen duenean sare sozialen bidez zabaltzen du; hori horrela, ez dute bakarrik paperezko urtekaria zabaltzen, baita Pikara-ren marka ere. Eta hirugarrenik, aurkezpenak egiteko aitzakia ematen duela eta esparru birtualetik kalera jauzi egitekoa; esaterako, liburu dendetara eta asanbladetara. Izan ere, jende askok gonbidatzen gaitu. Eta batzuetan, aurkezpen horiek streaming bidez saretik egiten dira. Nik uste dut sinbiosi polita dagoela.

Eta teknologiaren erabilera honek kazetaritzan eman dizue istorioak beste modu batera kontatzeko aukera aurrekoarekin alderatuta? Erreportajeak, elkarrizketak… beste modu batera egituratzekoak?

Bai, Pikara-n badugu beste tresna bat, Pikara lab izenekoa, eta hori da kazetaritza transmedia egiteko laborategi bat. Pikara lab honetan eduki bereziak jarri ditugu martxan estetika jakin batekin eta sakoneko ikerketa baten ondorio gisa.

Gustatzen zaigu irakurtzea?

Hori beste kontu bat da… Horrekin arazo bat daukagu, zeren Pikara lab bezalako eduki sakon bat hobe da, gutxienez, tableta baten edo pantaila handi baten irakurtzea. Baina duela gutxi ohartu gara dagoeneko Pikara-ko irakurleen %70ek baino gehiagok mugikorra erabiltzen duela Pikara irakurtzeko. Horrek apur bat deskolokatu egin gaitu. Gu ez gara programatzaileak, kazetariak baizik; ez gara diseinu eta halakoetan oso adituak. Ordenagailuari begira egiten dugu lan eta hori da, guretzat, Pikara. Baina jendeak mugikorrean ikusten du; hortaz, egia da kazetaritza transmedia kazetariontzat oso polita dela, gara daitekeelako proiektu multidimentsionala, baina, egia esan, jendeak metroan irakurtzeko errazago irakurtzen du testu plano bat eta bideo solte bat. Hori horrela, zaila da dena uztartzea.

Esaten ari zarenaren arabera, aukera bat izan daiteke etorkizunean denok informatikari bat izatea erredakzioan laguntzeko testu horiek guztiak egokitzen.

Hamaika erronka daude. Gure beste kezketako bat irisgarritasuna da. Martxan jarri genuen proiektu bat gorren komunitateari zuzendutakoa, glosario feminista bat keinu hizkuntzan, euskaraz eta gazteleraz (http://glosario.pikaramagazine.com), pentsamendu feminista gorren komunitateari hurbiltzeko helburuarekin. Proiektua egiten ari ginela ohartu ginen Pikara-n argitaratzen genituen bideoetan azpititulu gutxi jartzen genuela eta keinu hizkuntzan komunikatzen diren pertsonek behar zutela interprete bat bideo horietan. Hori horrela, zenbait bideotan interpretearen figura jarri genuen, baina gerora jakin izan dugu badirela arau zorrotz batzuk horren bueltan guk ez genekizkienak. Honekin esan nahi dudana da informatikaria bai behar dugula, baina beste hainbat gauza ere bai, aniztasun funtzionala errespetatzeko eta sustatzeko. Hori, guretzat, lehentasun bat da eta horretarako finantzazio gehiago behar dugu.

“Ilusioa egiten zigun paperezko ‘pikara’-k eta ´crowdfunding’ bidez atera dugu”

Aipatu duzu erronka. Zeintzuk izan daitezke kazetaritza digitalean gaur egun ditugun erronkak?

Pentsatzen baldin badugu zer eman ahal duen ezberdina Pikara-k une honetan… Hau da, ia hedabide guztiek gaur egun feminismoa asko lantzen dute, eduki asko dute. El País bezalako egunkari oso handi batek youtuber feminista bat dauka eta Irantzu Varelak baino jende gehiagori heltzeko gaitasuna dauka, talde enpresarial handi bat duelako atzean. Hortaz, zer egiten dugu ezberdin Pikara-n; kazetaritza kritikoa, kalitatezkoa, transmedia, sakoneko erreportajeak, sakoneko elkarrizketak… baina jende gehienak ez du hori irakurtzen. Jende gehienak iritzi artikuluak irakurtzen ditu. Bestalde, ikuspegi dekolonialak lantzea, nazioarteko kazetaritza egitea… horietan uste dugu garela bereziak eta horrek ematen digula kalitate gehien, baina gero, Pikara-ko analitics-a edo bisiten zerrenda ikusten baduzu, jendeak gehien irakurtzen duena eduki arinak dira: sexualitate kontuak, polimaitasuna bai ala ez, momentuko polemikak… Lehen aipatu dudan Pikara lab-en egun dugun eduki berezi bat da Mesoamerikan giza eskubideen defendatzaileek egiten duten lana eta nola bizi duten kriminalizazioa. Berta Caceres daukagu gogoan, esaterako. Bada, eduki hori Interneten biralizatzea oso zaila da. Batzuetan deitu izan diogu bertsioaren tirania edo Twitterren tirania. Oso ezberdina da guretzat zeintzuk diren apustu editorialak  eta Facebook bidez gehien hedatuko diren edukiak.

Ziberfemenismoa hitz potoloetako bat da.  Pikara bada hedabide feminista bat eta alde horretatik esan daiteke teknologiak feminismoari mesede egin diola?

Batetik, nik uste dut ziberfeminismoa kontzeptua denborarekin aldatzen joan dela. Berez, 90eko hamarkadan jaio zen eta artea, teknologia eta feminismoa uztartzen zituzten artistek, ekintzaileek sustatzen zuten. Internet zabaldu ahala, feminista askorendako esparru digital hori erakargarria zen genero harremanak eta genero estereotipoak apurtzeko. Nolabait imajinatzen zuten emakumeen eta gizonen nortasunak bertan behera lagako genituela eta cyborg identitate berri bat sortuko zela eta muga asko gaindituko zirela. Baina ez da hala gertatu eta, batik bat, Facebook bezalako kulturan, berriz ere benetako identitatea izatea exijitzen digute. Bestetik, 90eko hamarkada bukaeran ziberfeminismo soziala hedatuz joan zela esaten da eta horren adibide dela Emakumeen Mundu Martxa. 1996tik antolatzen da eta hori izan zen teknologia baliatu zuten lehen aldia, ekimena hedatzeko eta kideak egiteko.

Sare bat sortzeko, nolabait. Jarri plaza digitalean feminismoa, edo egiten ari ziren hori, eta saretzen joatea.

Bai. Topaketa fisikoak teknologiarekin errazteko. Emakumeen Mundu martxako kideak posta elektroniko zerrenda baten bidez konektatuta egoteko eta hortik informazioa partekatzeko. Hala, gaur egun ziberfeminismoa deitzen diogu feminismoak teknologiaren bidez egiten duen lanari, eta analisia oso konplexua den arren, nik uste dut abantailak egon badaudela, baina desabantailak ere bai. Iaz gertatutako #MeToo mugimenduan eta Espainiako Estatuan eta Euskal Herrian izandako greba feministan teknologiak paper izugarria bete zuen. Femin ismoaren internazionalizazioan: Kanadan sortutako mugimendu bat herrialdez herrialde errepikatuz nola joan den, sare sozialek paper oso garrantzitsua izan dute.

Arriskua ere badu postaleko feminismoa sortzeko?

Badugu ezinegonen bat. Bat da lehen esandakoa. Militantzian denbora gehiago daramaten zenbait emakumek esan didate gazteon agenda gai jakin batzuei oso lotuta dagoela. Hau da, badirudiela feminismo gaztearen agenda dela indarkeria matxista, sexualitatea, identitateak eta gorputza. Eta kritika egiten dute zer gertatzen den klase ikuspegiarekin, kartzeletan dauden emakumeekin, ekonomia feministarekin… Zaila da gai horiek Internetez zabaltzea.

Eztabaida behar dutelako.

Eta ez direlako horren sexi biralizatzeko. Azken batean, biralizatzen da eta oihartzuna lortzen du jende askoren egoerarekin identifikatzen duguna. Hau da, emakume guztiok dugu sexualitatearn inguruan ezinegonen bat, interesen bat, edo gure buruaren gainean zerbait adierazteko beharra, lodifobia dela, sexu jazarpena… Baina beste aldetik, CIE-etan dauden emakumeen egoera salatzea askoz zailagoa da jendea ez delako identifikatzen eta ez duelako partekatzen. Hortaz, nola distortsiona dezakeen mugimendu feministaren agenda izan daiteke arriskuetako bat.

Baditugu, eta zuek ere badituzue, machitrolls deitzen dituzuen horietakoak. Eta, hain justu, lehen aipatu duzu badagoela Pikara-n feminismoaz eztabaidatzeko foro digital bat , baina itxi egin behar izan duzue. Hortaz, hau ere bada digitalizazioaren arriskuetako bat: libreki hitz egiteko aukera egon badago, baina inguru abegikorrak sortzea zailagoa dela sarean, agian…

Nik uste dut orokorrean sare sozialak direla edozein errealitateren isla eta askotan feministok bizi izan dugu jardunaldi batzuk antolatzea eta matxista fisiko bat etortzea –sarean machitroll-a izango dena, seguru– boikotatzera, oihukatzera, salaketa faltsuen inguruan berba egitera… halakoak ere gertatzen dira bizitza terrenalean. Eta sare sozialetan horrek energia asko kentzen digula uste dut, badela erasogune berri bat. Badakigu anonimotasuna gauza askotarako gure alde erabili dezakegula, baina, beste aldetik, eraso anonimoak jasotzen ditugu eta hori hor dago. Lehen, Irantzu Varela aipatu dut eta sekulakoa da jasotzen dituen troll guztiak. Adieraz dezake pertsona indartsua dela, ahalduntze egoera baten dagoela eta ez dela autozentsuran eroriko, baina bestetik, egunero esnatu, Twitterren sartu eta irainak jasotzea gogorra da.

Sarea sortu ahal izateko feminismoaren inguruan eta kazetaritza digitalean Kazetarion Berdinsarea sortu zenuten duela urte batzuk. Uste duzu bizi dugun Euskal Herri kazetari honetan saretzeko aukera daukagula emakume guztiok?

Uste dut saretzeko beharra daukagula. Saretzeak  egunerokoan gauzak aldatzeko indarra eta legitimitatea ematen digu. Grebarekin argi eta garbi ikusi zen. Greba feministaren barruan kazetariok izan ginen, agian, gehien mobilizatu ginenak edo, gutxienez, ikusgarritasun gehien lortu genuenak. Telebista jarri eta aurkezlerik ez egotea edo erredakzioa hutsik egotea, hori bai izan zela oso potentea. Jakin izan dut greba prestatzen ari zirela, telebista bateko erredakzioan hasiera baten emakume gutxik ezagutzea greba edo greba egiteko prest egotea eta, azkenean, erredakzio osoa grebara gehitzea. Uste dut saretzeko grina badagoela. Euskal Herrian hainbat proiektu daude eta ez dut euren izenean hitz egingo, baina esan dezaket Euskal Herriko kazetari feministak saretuta daudela.

Modu teknologikoan ere bai, teknologiak mesede egin dezake hor.

Bai. Esaterako, mugimendu bat saretzeko hiri konkretu batera mugatzen garenean, jende asko kanpoan uzten dugu. Beraz, partaidetzarako alternatibak eman ditzake. Pikara-ko lantaldean, esaterako, hasierako lau sustatzaileak euskaldunak ginen, baina une honetan talde editorialean estatu osoko jendea dago eta baita Argentinako kide bat ere. Batzarrak telekonferentzia bidez egiten ditugu, eta, batzuetan aurrez aurrekoa faltan igarri arren, guretzat bai izan da baliabide oso interesgarria.

Amaitzeko, eta ziberfeminismoa aipatu dugunez, zer irakurketa gomendatuko zenuke. Pikara-z gain, noski.

Remedios Zafra izan daiteke, ziberfeminismoaren gaineko teoriko oso interesgarria eta kazetaritzarekin lotuta, Euskal Herrian baditugu proiektu interesgarriak eta bata da Klitto! aldizkari digital feminista.