Izaskun Arandia: “Gure sektorean berdintasuna lortzen saiatzen naiz”

Izaskun Arandia ekoizle, zuzendari eta gidoigilearekin Izarfilms ekoiztetxeaz, sektoreko emakumeen egoeraz eta esku artean dituen proiektuez aritu gara hitz egiten, besteak beste.

Izaskun Arandia Galarraga, ongi etorri TTAPera. Plazera da zu hemen izatea.

Bai, berdin.

Txikitatik gustatu zaizu ikus-entzunezkoen mundua?

Txiki-txikitatik gustatu izan zait idaztea. Ipuinak idazten nituen eta kazetaria izan nahi nuen. Ni erdi altzotarra naiz, eta bertako aitonak Olivetti zaharrean idazten zuen eta horretan zegoenean ezin zen sartu egongelara. Zirrikitu batetik berari begira egotea gustatzen zitzaidan eta gauza zeremoniala iruditzen zitzaidan. Oso erromantizatua nuen kazetari izatea. Kazetaria izan nahi nuen gogoratzen naizenetik… karrera ikasten hasi nintzen arte. Hor izugarrizko ostia hartu nuen eta gogo guztiak joan zaizkidan. Garai hartan, bost urteko karrera zen, lehen hirurak amankomunak eta azken biak espezialitateak, eta aukera izan nuenean publizitatera aldatu nintzen. Handik aurrera, nire amaren eragina jaso nuen zinemarako bidean sartzeko. Nire ama ETBko hasierako bikoizleetako bat izan zen. Uste dut euskarazko lehenengo take-a berak egin zuela. Zinema beti egon da hor eta publizitatera pasatzeko erabakia kazetaritza desilusio handia izan zelako hartu nuen. Publizitatea sormena jorratzen zuen zerbait zela iruditzen zitzaidan, eta ikus-entzunekoarekin lotura gehiago zuena. 

Txikitan markatu zintuen pelikularen bat?

Nik uste dut zineman ikusi nuen lehendabiziko pelikula Superman izen zela. Tolosako Leidorren izango zen, eta ez nuke esango markatu ninduenik. Aitak telebistan gauza batzuk ez zizkigun uzten ikusten, baina pelikulak bai. Eta kirolak. Nik 10 urte nituenean ama bikoizketan hasi zen telebistan eta uste dut horrek izan zuela beste ezerk baino gehiagok eragina nigan.

Karrera bukatu bezain azkar lanean hasi zinen, ezta?

Josu Erguinen ekoiztetxean hasi nintzen lanean, Lasarte-Orian. Han urte bat egon nintzen eta segituan Bartzelonara ospa egin nuen. Makroekitaldiak ekoizten ibili nintzen han, Unescori lotuta zegoen elkarte batean, eta esperientzia oso ederra izan zen. Hogeita gutxi urterekin egin daitekeen astakeria horietako bat izan zen; hara eta hona ibiltzen nintzen, ero baten moduan. Eta handik Londresera joan nintzen, 2000. urtean. Kuriositate handikoa izan naiz beti.

Zergatik Londres?

Zinemari buruzko master bat egin nahi nuen eta Euskal Herrian ez zegoen horretarako aukerarik, eta Madrilera ez nuen joan nahi. Londresen egona  nintzen, eta, asko gustatu zitzaidanez, bueltatzea erabaki nuen. Lehenengo urteak jijijaja izan ziren, egokitze prozesua.

Urte asko egin zenituen han.

Hamalau urte egin nituen Ingalaterran, eta, nik uste baino beranduago, baina masterra egin nuen. Hainbat ekoiztetxetan lanean aritu nintzen eta Izarfilms ere han sortu nuen, nire proiektuak egiteko.

Zer ikasi zenuen Londresen?

Londresek izugarrizko aukerak ematen ditu. Zineman baino gehiago telebistan lan egin nuen, eta, saiatuz gero eta langilea izanez gero, izugarrizko aukerak daude. Mundu osoko jendea dago, eta hori, bere horretan,  oso esperientzia aberasgarria da. Bakarrik joan nintzen, ez nuen inor ezagutzen eta lanik ez nuen, baina oso ondo moldatu nintzen. Urte gehienak Londresen egon nintzen, eta gero, Playmouthera joan nintzen.

“Hunkitzen nauena ekoizten dut“

Bueltatzeko asmorik bazenuen?

Familiaren falta handia sumatzen nuen; eta, batez ere, nire amonarena. Urteetan gora zihoan eta nik oso argi nuen bere azken urteak berarekin bizi nahi nituela. Horregatik bueltatu nintzen 2013. urtean. Krisi pertsonal potolo batekin, nire lehen film luzearekin eta 40 urte betetzearekin kointziditu zuen. Urte hura ez dut ahaztuko. Londrestik pelikula bat –Agur esatea– eta ekoiztetxe bat ekarri nituen –Izarfilms–.

Nola izan zen Izarfilms hemen martxan jartzea?

Ez nuen hemengo industria ezagutzen. “Zer egin behar da hemen?”, pentsatzen nuen. Hemengo zinema-mundua txikia da, baina onerako. Erosoago sentitzen naiz txikitasunean lan egiten. 

Zer helbururekin sortu zenuen Izarfilms?

Ingalaterran hainbeste urte pasatzeak eta han formatzeak eragin handia izan zuen gero burutuko nituen produkzioetan. Errealismo sozial britainiarra deitzen dena: Ken Loach, Mike Lee, Andrea Arnold… Horiek denak ikusten nituen. Kontatzen zutena asko interesatzen zitzaidan; gaiak, batez ere; gai sozialak eta giza eskubideak lantzen dituztenak. Izarfilmsen helburua oso produkzio txikiak egitea da, emakumeari garrantzi asko emanez. Gure sektorean berdintasuna lortzeko nik nire esku dagoen guztia egingo dut. Nire pribilegiotik, hau da, ekoiztetxe bat dut eta gai naiz lantaldeak osatzeko, eta, beraz, nire esku baldin badago emakumeak kontratatuko ditut, nire eginbeharra dela iruditzen zaidalako.

Nola baloratzen duzu egiten ari zaren bidea?

Nik beti egin izan dut nahi izan dudana. Proiektua benetan gustatzen zaidanean hartu eta aurrera egiten dut, nirea izan edo beste norbaitena bada ere. Aldaketa handia izan zen besteentzat ekoizten hasi nintzenean. Lehen proiektua Maider Oleagaren Muga deitzen da pausoa film luzea izan zen, koprodukzioan egin genuena. Hori niretzat salto handia izan zen lan egiteko moduan, eta oso esperientzia polita izen zen. Oso proiektu berezia izan zen. Hunkitzen nauena eta zineman ikusi nahiko nukeena ekoizten dut. Izarfilms oso ekoiztetxe txikia da, eta, horregatik, baliabideak, denbora eta esfortzua benetan sinesten dudan proiektuetan inbertitu behar ditut.

Zer eduki behar du proiektu batek zuk bertan parte hartzeko?

Giza eskubideak edo gai sozialak modu batera edo bestera jorratzea. Euskarari ere garrantzi handia ematen diot, nahiz eta nire produkzio asko euskaraz ez diren. Eta emakumeari ere bai; emakume zuzendari bat baldin bada, azkarrago hartuko dut proiektu hori.

Zer egiten du ekoizle batek? 

Ekoizlea proiektuaren fase desberdinetan sar daiteke. Adibidez, Non dago Mikel?-en oso berandu sartu naiz, dagoeneko filma grabatuta zegoenean. Baina, normalean, ekoizlea hasieratik egoten da garapen prozesuan, finantzaketaren bilaketan, lantaldea osatzen, lokalizazioak bilatzen… Horiek denak ekoizleak egiten ditu. Eta, batez ere, marroi guztiak konpontzea!

“Kuriositate handikoa izan naiz beti”

Non dago Mikel?-ek harrera ona izan du. Kritika onartzen dugu?

Nik uste dut bereizi egin behar ditugula sare sozialetan egiten diren kritikak eta benetako kritikak. NIre ustez, kritika guztia osasungarria da eta ondo etortzen zaigu ikasteko modu konstruktiboan egiten bada. Iraintzeko edo min egiteko kritika bat baldin bada, ba, ez. Kritika bat egiteak bere artea dauka. Ni oso zorionekoa izan naiz, inoiz ez ditudalako jaso kritika oso txarrak. Baina etortzen badira ere ez da ezer pasatzen. Zinemagile guztiok egin beharreko lanketa bat badago: guk egiten dugun lana publiko batentzat egiten dugula, alegia. Horretaz jabetzen garenean barneratu behar dugu aukera dagoela publikoari zuk egin duzuna ez gustatzeko. Artea eta zinema oso subjektiboak dira eta prest egon behar duzu datorrena jasotzeko. Bestela, beste zerbait egingo genuke.

Estreinaldiaren egunean urduri egoten zara?

Izugarri! Oso gaizki pasatzen dut, baina gero, segituan pasa egiten zait. Gogoan dut Lander Garrorekin nengoela Bi urte, lau hilabete eta egun bat estreinatzen giza eskubideen zinemaldian, eta dena oso polita izan zela, Begoña del Tesok egin zuen aurkezpena… eta agertokira iritsi nintzenean, orduantxe lasaitu nintzela. Baina ordura arte oso urduri egon nintzen.

Zer dauka zinemak berezia?

Amaia Merinok TTAP aldizkarian aipatu zuen zinemara joatea ospakizun ekitaldi baten antzekoa dela. Hau da, taldean egiten den zerbait da, ilunpetan, isilik, eta kontzentrazio asko eskatzen duen zerbait da. Horrek guztiak laguntzen du pantaila handian transmititzen zaizuna beste era batera jasotzen. Zineman tarte bat horretara bakarrik egoteko behar duzu, eta gaur egun dugun bizitza ero-azeleratu honetan, hori handia da. Gero, glamourraren alde hori ere badago, oso faltsua dena, baina hor dagoena. Donostia Zinemaldia zergatik da dena? Jendez gainezka egoten da, autografoen bila ibiltzen dira… Liturgia bat bezala da. Zinema ikusgarritasun handiko zerbait da, irismen handikoa; batez ere, gaur egun plataformekin. Nik uste dut horregatik duela duen tokia gaur egun. 

Zein proiektu dituzu esku artean une honetan?

Gauza batzuk esateko moduan baditut. Apirilean, Ni naiz naizena websail dokumentala estreinatu genuen trans.eus webgunean. Hamar pertsona transen esperientziak kontatzen ditugu bertan, eta Gehituren lankidetzarekin egin dugu. Oso-oso interesgarria da; batez ere, gaur egun gai honek gero eta ikusgarritasun handiagoa duelako, zorionez. Nik izugarri ikasi dut. Cis pertsona bat izatearen pribilegioez konturatu naiz. Atal bakoitzean pertsona desberdin baten istorioa kontatzen da, bere esperientzia. Espero dut jendeak asko gozatzea eta asko ikastea, guk ikasi dugun bezala. Gozada hutsa izan da.

Duela bost urte, (H)EMEN elkartea sortu zenuen, ikus-entzunezkoen eta arte eszenikoen sektoreko emakumeei zuzendutako elkartea. Zergatik sortu zenuen?

Ingalaterratik bueltatu eta Euskal Herrian nire gauzatxoak egiten hasi nintzenean konturatu nintzen sektoreko emakumeen ikusgarritasun falta handia zegoela; batez ere, talde teknikoetan. Horrek ez du esan nahi ez zeudenik, baina nik saretzeko halako behar bat sentitu nuen. Beste emakume zinemagileak ezagutu behar nituen, eta elkarrekin lan egiteko gogo hori sentitu nuen. Kristina Zorita, Iratxe Fresneda, Miren Aperribai eta Uxue Jimenez liatu nituen eta Tabakalera oraindik hutsa zegoenean biltzen hasi ginen hemengo pasilloetan. Bazirudien klandestinoki ari ginela. Horrela eman genion forma HEMEN elkarteari; behar bati erantzunez. Sektoreko emakumeei ikusgarritasuna eman nahi genien, lan aukerak sustatu eta berdintasuna lortu nahi genuen. Izan ere, 2021. urtean, oraindik emakume zinema zuzendariak %7 bakarrik dira, eta hori ez da posible. Guk ez badugu ezer egiten, horrela jarraituko dugu secula seculorum, eta orain da momentua. Elkarteak izugarrizko lana egin du saretze horretan, bai eta ikusgarritasunean ere. HEMEN elkarteko zuzendaritza berria gauza interesgarriak eta potenteak egiten ari da formakuntzan, saretzean, zinemagile gazteentzako laguntzetan… Nik badakit lortuko dugula; noiz ez, baina lortuko dugula badakit. Une honetan zuzendaritzan dauden emakumeek izugarrizko indarra dute eta jo eta ke daude horretan lan egiten: Lara Izagirre, Olatz Beobide, Tessa Andonegi… Oraindik badaude sektore honetako gizonak esaten dutenak ez dagoela emakumerik, eta hori ez! Hemen gaude, existitzen gara. Kamerari emakumezkoak daude, sonidistak, zuzendari emakumeak daude. Beraz, kontratatu gaitzazue, gure lana berdin-berdin egiten dugu eta. Tamalgarria da oraindik horrelako gauzak entzun behar izatea. 

Ekoizle, zuzendari, gidoigile… Zein lan duzu kuttunena?

Kuttunena, gidoigilearena. Ez dut askorik egin, baina nire lehen pasioa hori izan da eta saltsa honetan sartu nintzen horregatik, idazteagatik. Idazteak niri izugarrizko plazera ematen dit, baina, era berean, izugarrizko segurtasunik eza ematen dit, biluzien sentitzen naizelako. Ekoiztean erosoago sentitzen naiz naturalago ateratzen zaidalako, baina krisi potoloak kudeatu behar dira, disgustuak, estresa… Gauza horiek guztiak pairatu behar dira. Beste aldetik, berriz, norberak egindako lanaren emaitza polita ikusi, eta erantzuna positiboa baldin bada, oso atsegina da. Ni ez naiz zuzendaria, edo ez naiz sentitzen zuzendari. Oso proiektu konkretuetan egin izan dut lan hori, nik bene-benetan zuzendu nahi nituen gauzetan, nire ikuspuntua eman nahi niolako. Ez dut formakuntza teknikorik izan esparru honetan, eta, beraz, iruzurti sentitzen naiz. Baina gero, jartzen naizenean, asko gozatzen dut.