Irene Larraza: “Kulturari prestigioa ematea da gure egitekoa”

Euskara eta euskal kultura nazioartean hauspotzea da Etxepare institutuaren jardunbide nagusia. Kulturgileak eta kultur eragileak lehen lerroan jarriz, munduko mapa euskaraz dir-dir egiten duten argi txiki ugariz bete nahi dute.
JONI UBEDA: Irene Larraza Aizpurua, tolosarra eta Etxepare institutuko zuzendari orokorra. Eskerrik asko Ttapeko gonbita onartzeagatik.
IRENE LARRAZA: Zuei.
Erakundea ondo ezagutzen duenik bada, zeu zara. Komunikazio sailean lanpostua oposizio-lehiaketa bidez lortu zenuen, eta, ibilian-ibilian, ardura ezberdinak hartu dituzu. Erakundeak baditu bi atal zehatz: euskara eta kultura. Betiere, nazioartera begira. Halako batean Miren Arzallusek ardura nagusiak utzi eta haren hutsunea betetzeko zuzendari orokorrerako zeu izendatu zintuzten. Zer moduzkoa izaten ari da behetik gorako esperientzia?
Ordena logikoa da, eta interesgarria. Horrelaxe izan zen. Komunikazioan hainbat urte eman nituen, eta segidan kultur alorrean urtebete egin nuen Miren Arzallusekin batera. Horrek ezagutza eman zidan, eta ardura handiagoak. Egia da etxea barrutik ondo ezagutzen dudala, eta hori momentu honetan ezinbestekoa dela iruditzen zait.
Euskara eta euskal kultura nazioartera zabaltzea, institutu baten izaerarekin. Hitz gutxitan, nola deskribatuko zenuke Etxepare?
Euskararen irakaskuntza eta kulturaren zabalkundea, horiexek dira bi ildo nagusiak. Euskara eta kultura institutua izateak esan nahi du badagoela eredu bat, badira kultura eta hizkuntza institutu gehiago. Guk eredu horri jarraipena ematen diogu.
Irakaskuntza alorrean euskal etxeetan eta unibertsitateetan irakasten dugu. Irakasle sareak ditugu, eta formakuntza eskaintzen diegu… Euskal ikasketen katedrak ere eskaintzen ditugu.
Kulturaren sustapenean, bi hitzetan, mugikortasuna eta zabalkundea babesten ditugu. Gure kulturaren erresonantzia-kutxak sustatzen ditugu kanpoan. Leiho txikiak eta espazio berriak probokatzen saiatzen gara.
Zuen aurkezpen-txartelak dio erakunde egitura klasikotik urrundu eta modu berritzaile eta malgutasun baten aldeko apustua egin nahi duzuela. Bidea urratu egin behar da horretarako, batzuetan asmatuz eta besteetan saiatuz…
Bai, horrek gure egiturarekin lotura du. Institutu askok badituzte egoitzak kanpoan, eta bertan eskolak eskaintzen dituzte. Cervantes, Institut Français, Get institute… oso erakunde handien kasua da hori. Gure modeloak Institut Ramon Llull Kataluniakoaren antza handiagoa du. Eta zertan? Ez ditugulako egoitzak kanpoan. Hori falta zaigu, baina, bestalde, horrek arintasuna ematen digu. Kulturan lotura falta horrek beste lankidetza batzuk bilatzeko aukera ematen digu. Txikia izateak abantailak baditu, kulturgintzatik gertuago gaudelako.
Euskara hizkuntza gutxitua izanik, antzeko beste erakundeekiko zertan da ezberdina?
Batez ere, horregatik. Hizkuntza gutxituek ez dituztelako horrelako institutuak. Katalana badago, flandriera badago, baina oso desberdina da nederlanderarekin egiten dutelako lan, eta hura hizkuntza ofiziala da beste estatu batean. Euskarak eta euskal kulturak institutua edukitzea garrantzitsua da, harro egoteko modukoa. Horrez gain, Bruselako Eunic klusterrean gaude. Europako kultur institutuen sarea da, eta bertan estatu bat ordezkatzen ez duen institutu bakarra gara. Lanean ari gara, buruz buru, beste edozein hizkuntza ordezkatzen duten erakundeekin. Horrek dagokigun tokian jartzen gaituela esango nuke, egon daitezkeen beste muga batzuk gaindituz.
Zuen lan-esparrua oso zabala da. Kultur jarduera guztiak, hizkuntza… Zinemaldia igaro berri da eta industria horrek baditu babesleku batzuk. Zuek ere nolabaiteko hauspoa ematen diozue zinemagintzari.
Zinemagintzaz, beste kultur esparruez bezala, nabarmenduko nuke gure lana ez dela industria alorrari dagokion zeregina betetzea. Gure lana ez dago banaketa eta salmenta eremuan. Gure egitekoa zabalkundea da, ezagutaraztea, eta, ahal dela, puntako zenbait tokitan gure kulturari prestigioa ematea. Bi bide nagusi ditugu: batetik, mugikortasuna sustatzeko dirulaguntzak eskaintzen ditugu. Esaterako, zinema zuzendari baten filma nazioarteko jaialdiren batean aukeratu dute. Eta hura aurkeztera eta defendatzera joan behar du. Joan dadin laguntzak eskaintzen ditugu. Zabalkunderako beste laguntza lerroa badugu. Askotan, zinemagileak gugana datoz eta, gure xumean, laguntza emateko moduak aurkitzen ditugu. Zinemaren ereduari jarraituz, euskal zinemari eskainitako leihotxoak irekitzen ahalegintzen gara. Normalean, lehen urratsak sortzaileek edo eragileek egiten dituzte. Munduan barrena argi txiki pila bat pizten dira, eta Etxeparetik laguntza ematen ahalegintzen gara.
Beste batzuetan, geuk hartzen dugu ardura, eta fokua guk geuk pizten dugu. Zineman hainbat jaialditan gaude, eta zikloak sortzen ahalegintzen gara.
Tabakaleran gaude, eta bertan duzue egoitza nagusia. Baita, besteak beste, Donostiako Zinemaldiak ere. Zenbaterainoko garrantzia du erakunde ezberdinak bertan egoteak? Sinergiak errazago lor daitezke horrela?
Tabakalera zabaldu zenean, sinergia hitza maiz entzuten zen. Baiezkoan geunden, eta, era berean, “zer ote hori?” nioen nik; kar, kar. Esan behar dut egia dela, lortzen ari garela. Etxe bereko bizilagun izate horrek koordinazio maila bat eskatzen digu. Eta, bestalde, Etxepare rara avis modukoa da Tabakaleran, bertako programazioan ez baitugu ekarpenik egiten. Topaguneak badaude bertan gaudenon berri izateko, inspirazio iturria da, eta gertu egoteak gauza asko errazten ditu.
“Diplomazia osatzeko baliagarria da kultura”
Nazioartera begira, Quebec edota Eskozia herrialdeetan ekimen mamitsuak garatu dituzue. Nola definituko zenuke, kasu horietan, egiten ari zaretena?
Proiektu estrategikoak dira guretzat. Horrela definitzen ditugu. Urrats bat harago da, politikaren leiho horretan. 2017-2020 urteetarako plan estrategikoa landu genuen, eta bertan toki zehatzak hartu eta presentzia sendoagoa garatzeko agindua eman zitzaigun. Eskozia izan da lehena, aurten garatu dena. Eta Quebec izango da hurrengoa, 2020an. Arrazoiak ugari dira: herrien eta kulturen arteko parekidetasuna, gertutasuna… Eskozian jaialdi nagusietan egoten saiatu gara, eta urteko lau sasoi ezberdinetan musika, zinema, arte eszenikoak edota literatura lantzen ari gara bertako jaialdiekin lan eginda. Betiere, elkarlanean.
Quebecen kasua pittin bat desberdina da, denbora luzeagoz lantzeko aukera izan dugulako, hango gobernuarekin Eusko Jaurlaritzaren bidez aldez aurretik harremana bazegoelako.
Gure lana kulturgileak lehen lerroa jartzea da: kulturgileak eta kultur eragileak. Gure lana zubigintza egitea da, solaskidetza zuzenean kultura sortzen dutenen artean sustatuz.
Zubigintza aipatu duzu, baina aurreko batean kultur diplomaziaz hitz egiten entzun nizun. Azal iezaguzu zer den kultur diplomazia.
Oso kontzeptu ponpoxoa da, baina berez hori zu zeu kanpora zoazenean egiten duzuna da.
Hizkuntza baten izenean.
Jakina, hori bada. Esan dizudan hori guri ere egitea dagokigu, baina modu formalagoan garatuta. Berria dena eta azken urteetan lantzen hasi garena da kultura bestelako diplomazia osatzeko baliagarria dela. Praktikan jartzen ahalegintzen ari gara. Kultur diplomaziari botere leuna edo soft power deitzen diote. Bada herri bat ordezkatzeko modua, garrantzi handikoa izan daitekeena. Industria eta beste esparru batzuk badaude, baina kulturaren garrantzia lantzea da gure egiteko bat. Eskoziako erakundeetara, adibidez, kulturatik beste bide formalago batzuetatik baino lehenago iritsi gara. Quebecen, aldiz, alderantziz izan da. Baziren harreman formalak, eta horri esker errazagoa izan da kultur harremanak areagotzea. Herriek kulturaren bidez harremana izatea logikoa da, eta ezinbestekoa.
Eskoziakoa aipatu dugu, eta Quebecen zein egitasmo aipa daitezke?
Kultur leihoak irekitzen ari gara kulturgune eta programazio ezberdinetan. Uztailean hogeiko taldea gonbidatu genuen hona etortzera, eta Donostian, Bilbon eta Gasteizen topaketak antolatu genizkien. Kultur eragileak eta kulturgileak ziren, eta helburua bertakoak ezagutu eta harremanetan jartzea izan zen. Lehen urratsa izan zen, elkarlanerako zein abagune izan dezakeen ikusteko. Lehen urrats horrek segida izan behar du. Segida eman nahi diogu, elkar ezagutzen jarraitzeko eta elkarlana areagotzeko.
Zuena ez da lantalde handia, eta egitasmoz beteta zaudete. Zenbaterainoko garrantzia du lantaldeak modu bateratuan lan egitea?
Erabatekoa. Batez ere, ez delako lantalde handia. Konpromiso handiz lan egiten duen lantalderik gabe ez litzateke posible izango. Administrazioaren egitura dugu, baina, pertsonen egiteko moduak kulturgintzan ezberdinak diren bezala, Etxeparen ere horrela da. Ateratzen den lan hori guztia lantaldeari zor zaio, hein handi batean.
Eta, aldiz, bulego eta erakunde handia Tabakalerakoa. Bilera luze eta amaigabe asko egongo direla pentsatzen dut, baina zenbat erabaki txiki hartzen dira kafe baten bueltan?
Asko, hemen eta toki askotan esango nuke. Herri modura txikia garenez, elkar ezagutzea erraza da. Eta gure ateak zabalik daude. Gure nahia ere hori da, ateak zabalik egon daitezela eta gu gertuko izatea.
Musikaren alorra oso gertu bizi duzu. Etxetik bertatik, baina zuk zeuk ere musikagintzan ibilbide oparoa egin zenuen Syntorama argitaletxean. Industria bat zenean, esan beharko genuke. Zoritxarrez, erabat erori da musikagintzaren industria. Nola gogoratzen duzu garai hura? Eta, distantziatik, nola bizi duzu diskogintzak izandako garapena?
Oso oroitzapen politak eta goxoak gordetzen ditut. Euskal musikarekin eta munduko musikarekin egiten genuen lan. Musika guztiak elkar lotuta daudela esango nuke; lehengusu modukoak dira, nolabait. Hori oso eskola polita da. Diskogintza asko aldatu da; gaur egun, beste gauza bat da. Orain, autoekoizpena nagusi da, eta baita zuzenekoak egiteko garaian ere. Lan asko dago egiteko, lehen ere bazegoen tokia berreskuratzeko. Orain, musikariak bere gain ardura askoz gehiago hartu behar ditu. Hori berreskuratzeko lan bat egin behar da, eta, gurea zaintzen ez badugu, akatsa gero konpontzea zaila izango da.
Kontsumitzaile aktiboez ari zara…
Bai, baina, horretarako, hartzaileari eskaini egin behar zaio. Eta kontatu egin behar zaio badagoela, eta dagoena erakusteko tokiak eskaini…
Komunikazioaren alorrean ere ibilbide luzea egin duzu. Irratig
intzan, esaterako, Mariano Ferrerren eskutik egin zenituen lehen probak. Gaur, tren berean bat egin dugu, zu paper artean eta neu liburua eskuan. Paperaren garaikoak gara biak. Informazioa nola kontsumitzen duzu zuk?
Paperezkoa deitzen dioguna, komunikabide klasikoari dagokiona, Berria egunkariko harpidedunak gara etxean. Eta gainontzekoa, pantailan. Irratia, telefono bidez.
Gogoko duzu irratia.
Bai; oraindik ere gogoko dut. Batzuetan, trenean entzuten dut. Telefono gailuan prentsa irakurtzeko ohitura handia dut. Liburuetarako ezberdina naiz. Ez naiz liburu elektronikoen oso zale. Oraindik ere nahiago dut paperean.
Tabakaleran, zuzendari postuetan, tolosarrak besterik ez dut ikusten. Edurne Ormazabal Tabakaleran, zu zeu Etxepare institutuan. Zerbait berezia al dago Tolosan?
Tolosarrok tolosarrak garela nabarmentzeko joera izaten dugu, bai. Hartu eta egin, Tolosak badu gauzak egiteko kultura hori. Eta oso sinplea dirudi, baina eskola modukoa sortu du joera horrek. Hamaika saltsatan parte hartu dut Tolosan, eta lanerako eta bizitzarako oso aberasgarria egin zait. Oso harro nago tolosarra izateaz.
Beharbada, gehiegi eskatzea da, baina Etxepare institutuak norantz joan beharko luke?
Institutuak euskararen irakaskuntzan sendotu egin beharko luke. Unibertsitateen eta euskal etxeen sareak ondo daude, baina jaten eman behar zaie. Eta kulturaren sustapenean kanpoko presentzia hobeto egituratzea lortu beharko litzateke. Denerako behar da baliabide gehiago, gauza gehiago egiteko.
Euskal etxeen bidetik egin daitezkeenak, akaso?
Euskal etxeak osagarri dira, guretzat, kulturaren sustapenean. Ez dira gure lehen jomuga, zeren eta Eusko Jaurlaritzan badute zuzendaritza bat euren jarduera zaintzeko. Gure sortzaileen mesedetan egiten dugun lan horretan, gure lehendabiziko jomuga puntako tokiak dira: kulturguneak, jaialdiak… Hor egoteko moduko sortzaileak ditugula pentsatzen dugulako. Eskozian eta Quebecen jaialdiak ez daude salgai, zorionez. Gure lana hango programatzaileak hona ekartzea eta zer dagoen erakustea da. Ea euren interesa piztea lortzen dugun. Ez da hango estandarren maila ez duenik ezer programatzen. Gure sortzaileek kalitaterik ez balute, ez lirateke toki horietan egongo.
Sortzaileek sortzen jarrai dezatela, eta Etxepare bidea zabaltzen lagungarri izan dadila. Eskerrik asko, eta zorte on.
Plazera, eskerrik asko.