Nekane Balluerka: “Ikertzen ez duen unibertsitatea ez da unibertsitatea”

Donostiako Keler gunean elkartu dira Nekane Balluerka eta Maite Goñi ordiziarrak, txikitatik lagunak. Euskal Herriko Unibertsitateko lehen emakume errektorea da Balluerka.

Ongi etorri, Nekane! Ze gogoa nuen zu elkarrizketatzeko, zeren eta begira nola hasi behar dudan elkarrizketa… “Ordiziarrak gera…”. Kar, kar, kar… Ez dut jarraituko, agian, euria hasiko duelako. Ordiziarrak gara, eta txikitatik elkar ezagutzen dugu. Zer da, zuretzat, Ordizia? Gainera, aurten 750 urte betetzen dituela kontuan hartuta.

Eskerrik asko gonbidatzeagatik. Gogoa nuen nik ere eta plazera da. Esan duzun bezala, ordiziarrak gara, lagunak gara, eta Ordizia oso garrantzitsua da nire bizitzan. Alde batetik, haurtzaro guztia Ordizian pasatu nuen, oso oroitzapen onak ditut, eta hezkuntza ere Ordiziak eman dit, bertan egin baitut nire ziklo osoa. Aurten, 750. urteurren honetan, nire ustez, oso ondo enfokatu du herriak ospakizun hori; betiko tradizioaz gain, oso ikuspegi akademikoa eman diote, eta zientziaren dibulgaziorako eta herriaren dibulgaziorako oso ospakizun ona antolatu dute.

Behin baino gehiagotan entzun dizut mari-mutil samarra zinela txikitan. Nola ibiltzen zinen?

Ni bizi nintzen herritik nahiko kanpo zegoen auzo baten, baserriak inguruan zituena, eta betidanik ibili naiz futbolean, zuhaitzetan gora eta behera sagarrak lapurtuz… Nik uste dut mari-mutil izateko aukera ematen zigula garai hark. Gainera, nesken eta mutilen arteko harremana oso naturala zen. Nik txikitatik oso harreman naturala izan dut, eta betidanik elkarrekin joko askotan ibili gara. Eta, gainera, niri, mutilen jokoek gehiago erakartzen ninduten nesken jokoek baino.

Nik badakit futbolean ibili zarela eta baita kenpoan ere. Kenpoa ez da oso ezaguna eta lehen ez zen batere ohikoa. Denek egiten genuen tira saskibaloi aldera. Nolatan hasi zinen kenpoan, eta zer eman dizu kirol horrek?

Aitaren lagun batek esan zion oso egoki ikusten ninduela kenpoa praktikatzeko. Kenpoa arte martzial bat da, eta ñabardura bat du, gainera. Aukera ematen dizu zure aurkariaren indarra erabiltzeko, eta, horretaz baliatuz, aurkaria neutralizatzeko. Ez da hain agresiboa, da bestearen indarra ondo erabiltzea. Japoniar filosofia bat ere badu, eta horrek diziplina bat hartzen eta talde lana egiten asko lagundu dit. Ikuspegi nahiko aberasgarria eman dit, ez bakarrik fisikoki, psikologikoki ere bai.

Eta inoiz erabili behar izan duzu indar edo defentsa hori –psikologikoki baietz suposatzen dut– egoeraren batean?

Ba, bai. Behin erabili behar izan nuen. Nire anaia ezkondu zenean, gauean, portalean nirekin sartu zen pertsona bat izan nuen eta oso ondo etorri zitzaidan. Pertsona horrek zuk defentsarako baliabideak dituzula ikusten duenean joan egiten da. Oso positiboa da, besteek ikus dezaten emakumeak defendatzeko gai garela. Hor erabili nuen, eta ondo etorri zitzaidan.

Espero dezagun kenpoa gehiago erabili behar ez izatea. Bestalde, Nekane, ibilbide akademiko zoragarria izan duzu, eta Euskal Herriko Unibertsitatean hautatutako lehen emakumea zara. Horrek zer ematen dizu, izugarrizko pisua emakume zaren aldetik?

Bai; ni baino lehenago Arantza Mendizabal egon zen errektore karguan, baina ordezkapen bat egiten. Berak ere meritu handia duela uste dut. Egia da ni izan naizela lehenengo hautatua. Horrek bidea irekitzea dakar. Ni, alde horretatik, oso harro eta pozik nago. Nik esaten dut ez dela beirazko teilatua bakarrik, baizik eta altzairuzko teilatua. Alde horretatik, urrats txiki bat egin dut beste batzuei bidea irekitzeko. Gainera, ni sartu nintzenean, unibertsitate publikoetan hiru emakume geunden. Gaur egun, zazpi gara.

Zure kasuan, zailtasun berezirik izan duzu horretara iristeko? Ikusi duzu oztoporik emakumea izatearren? Edo mundu akademikoan gutxiago gertatzen da enpresa munduan baino?

Ez dakit enpresa munduan zein eragozpen egon daitezkeen, imajina ditzaket, baina akademia munduan esplizituki ez dago eragozpenik. Nik, gainera, nire kideekin beti izan dut laguntzeko hautua. Baina bai ikusten dut gizarteak ez duela askorik laguntzen. Izan ere, errektore izateko, katedradun izan behar duzu, eta %21 bakarrik gara emakumeak. Katedradun izateko, ikerkuntzan ibilbide handia izan behar duzu eta ikertzaile nagusia izan behar duzu talde handi baten. Eta ikertzaile nagusi izateko aukera etortzen zaizu umeak eduki behar dituzunean. Orduan, kate bat da, eta, helburu hori lortzeko, laguntza behar izaten duzu.

Aurtengo Martxoaren 8a une historikoa izan zen emakumeentzat. Nola bizi izan zenuen? Badakit geldiunea egin zenuela.

Bai, geldiunea egin nuen eta, gainera, iritzi artikulu bat idatzi nuen, nire ustez gizartearen erantzukizuna ere badela esaten. Batzuetan, politikariei edo agintariei uzten dizkiegu erabaki edo erantzukizun guztiak. Politikariek badute erantzukizun bat, baina guk gizarte bezala ere bai. Eta, batez ere, gizon askok dute erantzukizuna. Nik beti sentitu izan dut nire familiak, nire gurasoek, beti lagundu didatela, baina nire bikotekideak ere beti lagundu dit. Kanpora joan behar izan dudanean beste unibertsitate batean egonaldi bat egitera. Hor egon izan ez balitz, nik ez nuen lortuko lortu dudana. Beraz, pentsatzen dut Martxoaren 8ak kualitatiboki jauzi garrantzitsu bat eragin zuela, baina lan asko dugu egiteko, eta gazteek dute, batez ere, lan hori.

19-20 urteko bi alaba dituzu zuk. Nola ikusten dituzu? Nik askotan ikusten ditut telebistan eta inguruan, eta pentsatu izan dut ez ote dugun pixka bat atzera egin, pentsamenduan, batez ere.

Nire alabek 18 eta 20 urte dituzte, eta etxean beti berdintasun osoa ikusi dute. Baina bai, jabetzen dira, kanpoan, oraindik, euren adineko gazteren batzuk ez daudela klabe berberean. Beraz, nik pentsatzen dut oso argi dutela feminismoak oraindik egin behar duen borroka. Ez dakit beste gazte batzuek argi duten; batez ere, mugikorrekin ikusten dugun kontrolaren inguruko gauzek kezkatzen naute.

Baita niri ere. Pasa gaitezen, pixka bat, errektoretzara. 2017ko urtarrilean hasi zinen. Zer balantze egiten duzu denbora honen inguruan?

Balantze guztietan bezala, argi-ilunak. Dena ez da perfektua, baina, oro har, balantze positiboa egiten dut. Talde on bat dut, eta erronka batzuk markatu genituen. Ni uste dut erronka horiek betetzen ari garela edo betetzerako bidean jarri ditugula.

“Belaunaldi aldaketa dela-eta une erabakigarria da orain EHU-rentzat”

Zeintzuk dira erronka nabarmenenak?

Bada, adibidez, formakuntza duala bultzatu dugu zazpi titulaziotan. Hori enplegagarritasunarentzat oso ona dela uste dut. Titulazio bikoitzei dagokienez, bat jarri dugu martxan, eta datorren ikasturtean beste bost jarriko ditugu martxan. Gainera, zeharkako gaitasunetan ikasleak trebatzen saiatu gara. Komunikazio gaitasunetan, gaitasun digitaletan, lidergoan… Enplegagarritasunari begira ekimen asko jarri ditugu martxan. Ikerkuntzan, adibidez, Shangai rankingean ibiltarte bat salto egin dugu, eta hori, guretzat, oso garrantzitsua da. Nik beti esaten dut ikertzen ez duen unibertsitatea ez dela unibertsitatea. Zerbait falta zaiola. Ikerkuntzak hobetzen ditu beste eremu guztiak, irakaskuntza, baliabideak lortzeko aukera, pertsonen ibilbide profesionala ere hobetzen du… Nazioartekotzean ere jauzia eman dugu. Ia %60 gehitu dugu kanpotik etortzen diren ikasleen kopurua, eta kanpora doazenak ia %30. Euskaldundu ditugu nahitaezko 23 irakasgai. Eta, gainera, genero indarkeriaren aurkako protokolo bat martxan jarri dugu, eta 300 pertsonak parte hartu dute. Eta gure plan estrategikoa onartu genuen uztailean.

Shangai aipatu duzula, irakasleei dagokienez digitalizazioaren munduan sartuko naiz. Teknologia eta digitalizazioa integratzea unibertsitatean, esan ohi da hiru alor oso garrantzitsuak direla. Alde batetik, irakasleak jakin behar du bere edukiaz; beste alde batetik, pedagogiaz, nola emateko irakasgaia; eta hirugarren oina izango litzateke konpetentzia digitala eta teknologia erabiltzea prozesu horiek hobetzeko. Horren harira, nola ikusten duzu unibertsitatea?

Edukian irakasle guztiak jantziak daude eta onak dira. Bolonia prozesuak ekarri zuen pedagogiaren inguruko hausnarketa sakon bat eta nik horregatik beti defendatzen dut prozesu hori. Irakasle askok eskola magistralak bakarrik ematen zituzten, eta gero, azterketa egiten zuten, eta jarraipen bat egiten da orain ikasleari dagokionez. Uste dut pedagogia horretan jende asko trebatu dela eta jende askok trebatzen jarraitzen duela. Hirugarren hanka digitalizazioa izango litzateke. Horretan hasi garela uste dut, baina, oraindik, sakontzea eskatuko du. Nik, gainera, digitalizazioa ez dut ikusten bakarrik gaitasun tekniko bat eskuratzea dela. Uste dut digitalizazioak ekartzen duela harremantzeko moduan aldaketa bat, gure pentsamoldean egokitze bat. Eta, horregatik, gure irakasleei formakuntza integral bat eman behar diegula pentsatzen dut. Gainera, orain, une erabakigarria da EHUrentzat. Belaunaldi erreleboari izugarrizko garrantzia ematen diogu. Jende gazteak olatu horretan bultzatu behar duela uste dut, eta EHU digitalizazioko punta jarri behar dutela.

Zuen ildo estrategikoak aipatu dituzue, baina horiek guztiak aurrekontu jakin bati loturikoak dira. Hasi amesten, Nekane. Zer egingo zenuke mugarik izango ez bazenu edo, behintzat, askoz ere handiagoa izango balitz?

Nik beti egiten dut publikoaren defentsa sutsua. Beraz, niri gustatuko litzaidake gure unibertsitatea publikoa izanik bikaina izatea, elitismorik gabe. Mundu mailan erreferentea izatea; beraz, ikerkuntzari eta nazioartekotzeari emango nioke garrantzi handia. Noski, euskalduntzeari eta gure kulturari beti ekarpen handi bat eginez, eta hor dago gure DNA. Gustatuko litzaidake unibertsitatea gure gizartearen erdian jartzea eta ikasleak erakartzea, eta gure eraikin guztiak eta gure azpiegitura guztiak punta-puntakoak izatea. Adibidez, guk ikerkuntzan aurrerapausoak ematen ditugu eta gure ikertzaileak geroz eta hobeagoak dira. Baina gure azpiegiturak ez. Beraz, zuk zenbat eta hobea zaren eremu batean, orduan eta azpiegitura hobea eskatzen dizu eta teknikariak eskatzen dizkizu azpiegitura potente horiek maneiatzeko. Hori gustatuko litzaidake.

Ez da gutxi; kar, kar, kar… Eta hori guztia gabe, ikasleak oso ondo formatuta irteten dira. Hemengo unibertsitateetako maila oso ona dela esan daiteke. Baina gero, enplegura joaten zarenean, hor ez dago proportziorik. Kontraesan bat dago hor, ezta?

Bai; nire ustez, gizarte batek aukera eman behar dio gazte kualifikatu bati bizitza proiektu bat aurrera eramateko. Horrek eskatzen du azpiegiturak egotea, administrazio publiko bat egotea, enpresa sare egoki bat egotea, eta gizarte bezala aukerak ematea gure gazteei hemen euren garapen profesionala egin dezaten. Horrek ez du esan nahi urte batzuk kanpora joan behar ez dutenik. Hori oso ona. Denok egin ditugu egonaldiak kanpoan. Baina gero, hona etorri nahi dutenek aukera hori eduki behar dute.

Rankingez aritu gara, eta PISA ezinbesteko gaia ere bada. Zer iritzi duzu PISAren inguruan? Askotan, txostena irteten denean, hor ikusten ditugu hedabideetan hainbat aditu… baina jakin gabe zer dagoen horren atzean, zer neurtzen den, egoten diren desorekak… Zer alderdi on eta txar ikusten dizkiozu? Beste modu batera egingo zenuke zure esku balego?

PISAk gaitasun zehatz batzuk neurtzen ditu eta testuinguru zehatz batean. Alde horretatik, ez dut uste PISA txarra denik, eta iruditzen zait emaitzak kontuan hartu behar ditugula. Hori esanda, argi dago korrelazio izugarria dagoela PISAn ateratzen diren kalifikazioen artean eta egoera sozioekonomikoaren artean. Hortaz, pixka bat egoera sozioekonomikoaren eragina kenduko bagenu, beste emaitza batzuk azalduko lirateke. Kontuan izan behar dugu gizartea nola aldatzen den, eta aldaketa horren testuinguruan ulertu behar dugu PISAren emaitza. Gainera, PISAtik aparte, hezkuntza eremuan beste gaitasun batzuk neurtu behar direla uste dut. Adibidez, ISEI IVEIk egiten ditu beste diagnostiko batzuk, nire ustez oso garrantzitsuak direnak eta PISAz gain beste gaitasun batzuk neurtzen dituztenak. Hortaz, esango nuke PISA baliagarria dela, baina testuinguruan kokatu behar dela, eta PISAtik kanpo beste gauza batzuk neurtu behar ditugula gure hezkuntzaren diagnostikoa benetan egiteko.

Zu datuen analisian aditua zara. Gaur egun, big data-ko ikasketak egingo zenituzke, ezta? Nola ikusten duzu big data-k eskaintzen duen guztia hezkuntza alorrean?

Esan duzun moduan, estatistika aditua edo ez dakit zer naizen; kar, kar, kar… Baina horretaz psikologiaz baino gehiago dakit, nahiz eta Psikologia ikasi nuen. Zu psikologoa zara esaten didate. Gustatuko litzaidake, baina ez naiz. Datuen analisian eta psikometrian askoz gehiago dakit eta asko lan gehiago egin dut. Niri gustatuko litzaidake big data edo data science moduko titulazioa martxan jartzea. Eta nire ikerketa taldeak zehatz-mehatz data main-en egiten dut; hau da, big data hori hezkuntzara aplikatua. Gauza positibo asko ikusten diot, ondo erabiltzen bada. Adibidez, hezkuntza eremuan klabeak ematen dizkigu jakiteko zein ikaslek duten probabilitate gehiago euren ikasketak uzteko. Beraz, zuk aurreikus dezakezu zer indikatzaile mugitu daitezkeen ikasle batzuk arrakastatsuagoak izateko. Hori adibide bat da. Populazioaren ohiturak jarraitzeko aukera ere ematen digu.

Hezkuntzan pil-pilean dabilen kontua da mugikorren kontua. Frantzia adin tarte batean debekatu dute, eta hemen ere hasi dira horretan. Debekatu behar den edo ez. Zein da zure iritzia?

Zaila da esatea debekatu behar den edo ez. Nire ustez, eskolek eta unibertsitateek eurek ezin dute lanketa hori bakarrik egin. Nik uste dut familian, gizartean gure seme-alabei erakutsi behar diegula mugikorrak nola erabili. Batez ere, arriskuak ekiditeko eta, gero, errespetuz erabiltzeko. Ondo erabiltzen baldin bada, ez diot eragozpenik ikusten. Nik ikusten dut nire alabek nola erabiltzen dituzten aplikazio asko, askotan, guk egiten ditugun aplikazioak unibertsitatean, notak ezagutzeko, modu kolaboratiboan egiteko… Beste gauza bat izango litzateke klasearen dinamika apurtuko balute mugikorrek. Horren inguruko hausnarketa bat bultzatu beharko genuke.

Euskal Herriko Unibertsitatean debekatuta daude?

Ez. Eta klasean irakasleen partetik ez dugu inoiz kexarik izan.

Pablo Casadoren, Cristina Cifuentesen eta beste hainbaten masterren gaia ere aipagarria da. Zer esfortzu dakarren master bat ateratzeak, doktoretza bat. Hor ibiltzen garenok badakigu zer suposatzen duen. Zer iritzi duzu gertatzen ari denaz eta hori ahalbideratzen duten unibertsitateez?

Tristura handiz begiratzen eta ikusten dut hau guztia. Master bat egiteak izugarrizko esfortzua eskatzen dio ikasle bati eta, gainera, nire ustez, bultzatu behar ditugu graduak egin dituzten ikasleek masterrak egin ditzaten. Gure garaian, lizentziatura batekin, ez zenuen inolako beharrik masterra egiteko. Egin ahal zenuen, noski, baina nik, adibidez, ez dut egin. Nik doktoretza egin nuen.

Eta politikariek zergatik dute grina euren curriculumetan masterrak jartzeko?

Nik ez dut inoiz ulertu. Nik ulertuko nuke gradu bat duten ikasleek master bat egitea, espezializazio horrek ematen dielako balio erantsi bateko formakuntza. Espainiako Estatuan %12k bakarrik egiten dute master bat eta Europan askoz gehiagok –%25, gutxi gorabehera–. Iruditzen zait gertatzen ari dena nahiko kezkagarria dela. Baina ez dezagun orokortu unibertsitate guztietara. Hori gertatu da unibertsitate zehatz batean eta institutu zehatz batean. Eta beste unibertsitateetan kontrol nahikoak daude. Niri galdetzen didate: “Baina 0 arriskua existitzen da?”. Bada, ez. Ez da existitzen. Beti egon daiteke pertsona bat bere lana gaizki egiten duena, eta irregulartasun horietan erortzen dena. Hori esanda, uste dut unibertsitate gehienek ondo egiten dugula gure lana, eta, batez ere, euskal sistema unibertsitarioan, hiru unibertsitateok seriotasunez lan egiten dugula uste dut. Gizartea lasai egon daiteke gure lanarekin.