Iratxe Alvarez: “Mobilizazioetan tentsioa galdu dugu”

Nafarroako mugimendu feminista aitzindaria izan da festetan, sanferminetan, indarkeria matxistaren aurkako protokoloak garatzen. Horiek zein indarkeria matxista ororen aurkako protokoloak birpentsatzen ari da Nafarroako Indarkeria Sexistaren Aurkako Emakumeen Plataforma. Talde horretako kide da Iratxe Alvarez, mugimendu feministako militante eskarmentu handikoa. Alvarezek elkarrizketan protokoloen iragana azaldu du, egun indarrean direnen indarguneak zein ahulguneak aztertu ditu, eta etorkizunekoei begira hainbat galdera formulatu ditu, erakundeak ez ezik herritarrak ere interpelatzen dituztenak. Haren irudikoz, “tentsioa galdu da”, mobilizazioak “puntu folkloriko bat hartzen hasi dira”, “arazo handiak dauzkagu erasotzaileak gure artean daudela onartzeko” eta “erakundeek dagokien ardura onartu behar dute” eta, “behingoz, zeharkako politikak egin behar dituzte”.

Zergatik egiten ari gara elkarrizketa Gazteluko Plazan?

Guretzako Gazteluko Plaza mugarri bat da. Sanferminetan, gure mobilizazioak beti Udal Plazan egiten genituen. Beraz, 2016an, talde-bortxaketa hura salatzeko protesta Udal Plazan egin genuen, baina txiki geratu zitzaigun, eta, handik aurrera, mobilizazioak Gazteluko Plaza honetan egiten ditugu. Gazteluko Plaza bera gaur egun askotan txiki geratzen zaigula esan beharra dago. Bestalde, Azaroaren 25ean, manifestazioak beti hasi eta bukatzen ditugu hemen.

2016ko talde-bortxaketaren aurkako mobilizazio arrakastatsua hainbatetan aipatzen da, baina Iruñerriko mugimendu feminista 2008ko Nagore Laffageren hilketatik zetorren; bazen ibilbide bat.

Ezagutzen ez dituztenek 2016ko sanferminetako mobilizazio haiek kasu konkretu moduan aipatzen dituzte. Badirudi onddo bat bezala atera zirela, espontaneoki. Baina guk beti erantzuten dugu hori ez dela egia, hemen mugimendu feministak ibilbide luzea eginda zuela. Aurreko urteetan hainbat mobilizazio egin genituen. Bestalde, talde-bortxaketa aipatzen dutenean, kasurik larriena izan zela esaten dute. Baina guk beti esaten dugu: zer da larritasuna? Nola neurtzen da? Hilketa batetik gentozen. Hilketa hark erabat astindu gintuen, eta hura ere uztailaren 7 batean izan zen. Elementu komun asko zeuden.

2008tik 2015era eraso sexisten aurkako protokoloak UPNren esku zeuden erakundeekin elkarlanean garatu zenituzten, aitzindariak izan zineten horretan mugimendu feministaren jarreretatik urrun zeuden agintariekin; nolako prozesua izan zen hura?

Zaila izan zen. Gu Gora Iruñea! plataformarekin batera hasi ginen gure espazioetan praktikan jartzen genuen protokoloa lantzen, baina berehala jabetu ginen ez zela nahikoa, pauso bat gehiago eman behar genuela. Euskal Herriko Mugimendu Feminista, Nafarroan batez ere, beti oso astuna izan da eskatzen erakundeei haien parte hartzea, uste dugulako hori ez dela gure arazoa soilik, instituzio publikoek badutela ardura, ardura beren bizkar hartu behar dutela eta baliabideak jarri behar dituztela. Guk ezin genituen baliabide horiek jarri. Udalarekin saiatu ginenean konpartitzen protokolo hori eta elkarlanean aritzen, lehen urtean ez zuten nahi izan. Esan ziguten horiek “gertatzen ziren gauzak” zirela, eta, gainera, ez zirela asko gertatzen. Oso bilera gogorra izan zen. Baina hurrengo urtean jada elkarlan hori gauzatzea erabaki zuten. Mesfidantza handiarekin hasi ginen lanean. Momentu hartan ez zegoen horren modan protokoloen kontua, ezta emakumeen kontrako indarkeria ere, eta uste dut horrek eman zigula nolabaiteko abantaila. Ez ziguten utzi nahi genuena egiten, baina bai nahiko libre jokatzen. Hor ibili ginen bizpahiru urte elkarlanean. Hasieran, eskatzen genuena zen orain horren famatua den eta sanferminetan Gazteluko Plaza honetan jartzen den indarkeriaren inguruko informazioa emateko gune hori. Hori lortzea guretzako sekulako garaipena izan zen. Hortik aurrera, gauzak pixkanaka-pixkanaka aurrera ateratzen joan ginen: laguntza protokoloa, polizien protokoloa…

2015era arte, UPN egon zen Iruñeko Udalean zein Nafarroako Gobernuan; handik aurrera, mugimendu feministatik gertuago dauden indarrak. Zein heinean da garrantzitsua erakundeen aldekotasuna?
Guretzako badago parte bat publikoagoa dena: erantzuna ematen denean erakundeak batera agertzea erantzun hori ematen oso garrantzitsua da gizarteari begira, halako kohesio bat ematen baitu. Askotan esan dugun bezala, hemen, Iruñean, badago hiri posizionamendu bat: hiri honek, agintariak barne, ez ditu onartzen halako jokaerak. Baina, horretaz gain, instituzioek baliabideak bermatzen dituzte. Emakumeok baliabideak eduki behar ditugu salaketak jartzeko nahi badugu, baliabideak Osasunbidean ongi artatuak izateko, psikologoak, abokatuak… Horiek guztiak instituzioek bakarrik berma ditzakete. Hori izan da gure eskakizun handiena. Horiek bermatzea, publikoak izatea eta zerbitzu ona ematea.

“Arazo handiak dauzkagu erasotzaileak gure artean daudela onartzeko“

Samara Veltek ikerketa akademiko bat egin berri du, 2016ko talde-bortxaketaren inguruan izan ziren diskurtsoen gainean. Ondorioztatu du epaileen ebazpenek eta defentsako abokatuen adierazpen gogorrek mugimendu feminista diskurtso indartsu bat lantzera behartu zutela, eta horrek identitate kolektibo indartsu bat sortu zuela.

Bai, bat nator. Horrelako gauza bortitzak gertatzen direnean, tripetatik hitz egitea ateratzen zaigu, ezer gehitzen ez duten gauzak esanez. Mugimendu feministak sekulako hausnarketa-lana egin zuen, testuingurua jartzeko gertatutakoari eta azalpen oso bat emateko emakumeen aurkako indarkeriari. Baziren eta badira diskurtsoak diotenak halakoak bakarrik batzuek egiten dituztela, zoroen gauzak direla… Mugimendu feministak behin eta berriz azaldu zuen egiturazko zerbait dela, unibertsala dela, Iruñean gertatzen dela baina baita beste leku batzuetan ere, zerikusia daukala gure kulturarekin, sistema patriarkalarekin. Guretzako, oso garrantzitsua izan zen diskurtso hori bideratzea eta ulergarri egitea, haserrea azaltzearekin batera.

Haserrea azaldu zenuten, punitibismoan erori gabe.

Eta jendeak ulertu zuen guk genioena. Zoritxarrez, guk ezagutzen genuen nola funtzionatzen zuen, eta oraindik nola funtzionatzen duen, sistema judizialak. Gogoan edukiko duzu hor arazoa izan zela abusua edo erasoa zen. Guk esan genuen berdin zitzaigula zenbat espetxe-urte ziren, guretzako inportanteena zela emakume hari aitortza egitea, eta aitortza hori egiteko behar genuela esatea eraso bat izan zela, bortxaketa bat izan zela, eta ez abusu bat. Euskal Herriko Mugimendu Feminista ez da batere punitibista, besteak beste, arazoa ez delako espetxearekin konpontzen. Horrek konponduko balu, oso erraz izango genuke.

Veltek, halaber, dio feminismoaren indartzeak aurkako erreakzio bat eragin zuela, aurkako diskurtso eta identitate bat.

Guztiok bagenekien sor zitekeela, baina, agian, ez genuen aurreikusten horren bortitza izango zenik. Hala ere, historian zehar beti gertatu da horrela. Feminismoak hainbat olatu izan ditu, eta erreakzioa beti izan da. Batzuetan, amorratu egiten gara eta hori kudeatzea zaila da, baina nahiko baikorra naiz horretan. Nire iritziz, halako erreakzio bat badago, gizartean zerbait aldatzen ari da, edo, behintzat, zerbait astindu eta mugitu dugu. Normala da pribilegioak galdu nahi ez izatea.

Zeintzuk dira egungo protokoloen indarguneak?
Protokolo asko daude, baina ezagunenak bi dira. Lehena, emakumeak erailtzen dituztenean aplikatzen duguna, emakumeen mundu martxaren protokoloaren barruan dagoena. Horrek oso irudi indartsua ematen du. Euskal Herrian emakume bat erailtzen dutenean, hiriburu guztietan ia egun eta ordu berean emakumeak erantzutera ateratzeak oso irudi indartsua ematen du, batzuetan jabetzen ez bagara ere. Oso garrantzitsua da kohesio hori lortzea eta erantzun bateratu hori ematea, ez izatea gertatzen den eta erantzunik gabe geratzen den zerbait. Bestea jaietako protokoloa da. Instituzioekin egiten den lan horrek hobekuntzak ekartzen dizkigu emakumeei, eta hori oso garrantzitsua da. Erakundeek bere egin baitute, hein batean, mugimendu feministaren diskurtsoa. Eta sozializazioa: jendeak lehen normaltzat hartzen zituen intentsitate baxuko erasoak jada ez ditu onartzen. Are gehiago, ez du itxaroten kontzentrazio bat egin arte; momentuan erantzuten du. Sanferminetan oso agerikoa da: ikusten dugunean hainbat atxiloketa izan direla intentsitate baxuko erasoengatik, badakigu udaltzainak ez daudela taberna barruan ikusten zer gertatzen den, jendeak erantzun egin duela, jendeak salatu egin duela erasoa. Hein batean, lortu dugu ez izatea emakumeon arazo bat, baizik eta guztioi gertatzen zaigun zerbait, eta guztiok ez onartzea emakumeei eraso egitea espazio publikoan.

Eta zeintzuk dira protokoloen ahulguneak?
Asko dira; gero eta gehiago. Mugimendu feminista aurrera doa, baina erreakzio hori ere aurrera doa eta eraso egiteko modu gero eta gehiago daude, askotarikoak. Adibidez, espazio birtualak hor daude; hor gauza pilo bat nahasten dira. Kaleetan gure erantzun hori normalizatu egin dugu. Azkenaldian, askotan aipatu dugu mobilizazio horiek puntu folkloriko bat hartzen hasi direla. Tentsioa galdu da. Erdi txantxetan esaten dugu bakarrik falta dela gure elkarretaratzea noiz den jaietako egitarauan azaltzea.

“Festetako mobilizazioak puntu folkloriko bat hartzen hasi dira: egitarauan azaltzea besterik ez da falta”

Ez ote garen itzultzen hasierara: erasoak gertatzen diren gauzak dira, kontzentrazioak egiten ditugu, eta festarekin aurrera segitzen dugu.

Hori da. Inork ez du planteatzen festak bertan behera uztea eraso bat izan delako. Ez dut esaten jendea ez denik haserretzen. Egia da erasoak ez ditugula onartzen eta erantzuna ematea integratu dugula, eta irudi aldetik oso esanguratsua da, baina gero zer gertatzen da horrekin? Jaiekin segitzen dugu normaltasunez, edo erdi-normaltasunez, hurrengo erasoaren zain, segun noiz izaten den lehena.

Protokoloak birpentsatzeko tenorean gakoa protokoloak zertarako nahi diren galdetzean datzala diozu.

Hori garrantzitsua da, zein den helburua. Zer nahi dugu kontzentrazio horiek egiten ditugunean? Nahi dugu jendearen haserrea kanalizatu eta hori erakutsi? Bestelako ekintza gehiago antolatu beharko genituzke, ez horren jendetsuak? Beste mota bateko interbentzioak egin beharko genituzke? Nor interpelatu nahi dugu? Hemen, Gazteluko Plazan, protestetan erakundeekin bat egiten dugu, baina erakundeek badute ardura. Ardura hori hartuko dute ala elkarretaratzea egitearekin aski da? Zer gertatzen da halako eraso bat jaietan gertatzen denean?

Erakundeek zer egin beharko lukete, eraso bat baldin badago festak bertan behera utzi?

Ez dakit bertan behera utzi behar dituzten. Uste dut hori denon artean erabaki beharreko gauza bat dela. Erakundeek ardura nagusia dute horretan, baina gizarte bezala prest gaude festak bertan behera uzteko?

Adibidez, intentsitate handiko erasoak daudenean, ostalaritza ixtera dei egin izan duzue; nork ixten du?
Ba, gureek ixten dute, guk modu horretan esaten dugu: peñek eta oso kontzientzia handia duten tabernariek. Estafeta kalean, adibidez, ez dute ixten. Eta ez dut esaten itxi egin behar dutenik. Agian, ez da itxi behar. Ez dakit; izan ere, ez ixteko ematen diguten argudio nagusian arrazoi puntu bat daukate: bai, nik itxi egingo dut, baina nola botako dut jendea tabernatik festan segitu nahi badu? Orduan, galdera da: gu jendarte bezala prest gaude zerbait gehiago egiteko? Nik eraso bat jasotzen badut, niretzako jaiak bukatu dira.

Erakundeei, protokoloez harago, indarkeria matxistaren aurkako zeharkako politikak eskatzen dizkiezue.

Gai korapilatsua da, ertz asko dituena, baina sentsazioa da askotan partxeak jartzen ari garela, edo tiritak. Horri buruz asko hitz egin dugu, badira ikerketa asko, badaukagu informazio asko, badakigu indarkeria sexista zeharkako zerbait dela, egiturazkoa eta unibertsala. Beraz, horrela landu behar dugu. Saiakerak egin dira, baina, adibidez, zer gertatu da Skolae programarekin? Aplikatzen ari da eskoletan? Ez dakigu oso ongi. Teorian bai, baina zer-nolako jarraipena egiten zaio? Eta halakoak derrigorrezko hezkuntzan bakarrik egin behar dira ala unibertsitatean ere egin beharko lirateke? Ia 100 emakume erailtzen dituzte Espainiako Estatuan urtero. Horren garrantzitsua bada gaia, ez al genituzke denok halako ikasketa feministak eduki behar? Gure lanbidea edozein dela. Hau ezin da izan berdintasunaren alorrera mugatutako zerbait. Kazetariei askotan esaten dizuegu zuek ardura handia duzuela, eta jakina baduzuela. Baina medikuek ere bai, eta atezainek, denek.

“Erasotzailea kanpokoa bada, azkar eta ongi erreakzionatzen dugu; gutakoa bada, aldiz, ez”

Erasotzaileak gure artean daudela identifikatzea asko kostatzen zaigula diozue.
Hori izan da azken urteetan izan dugun arazorik garrantzitsuenetako bat; sanferminetan, adibidez. Oso modu azkarrean eta onean erreakzionatzen dugu peña batean, adibidez, erasotzailea kanpokoa denean, ezagutzen ez dugun tipo batek emakume bati eraso egiten dionean. Baina erasoa peñako kide batek egiten duenean, horren azkar eta ongi erreakzionatzen dugu? Ez, eta izan ditugu kasuak. Peña esan dut, baina beste esparru asko izan litezke: tabernak, kuadrillak… Zenbatetan gertatzen da kuadrillako bikote bat banatzea eta emakumeak salatzea egunerokotasunean erasoak jasan izan dituela erlazio horrek iraun duen bitartean? Zenbat kuadrilla banatzen dira halakoetan? Segun eta erasotzailea zein den sinesten dugu emakumea edo ez. Beste herri batekoa bada, oso eroso onartzen dugu emakumearen kontakizuna. Hori Mari Luz Estebanek esaten du: inork ez du pentsatu nahi erasotzailea bere semea, bere aita, bere lehengusua denik, baina litekeena da izatea.

Azkenaldian, indar handia hartzen ari dira Cristina Fallarasek sare sozialetan salaketa anonimoak plazaratzeko sorturiko kontuak: @denuncias_euskalherria, @denuncias_iruñax… Zer iruditzen zaizkizu?

Horrek oso gauza garrantzitsu eta indartsu bat dauka, eta bada emakumeen kontakizunak publikoki zabaltzea. Horrek sekulako potentziala dauka, erakusten digulako erasotzailea ez dela ezezagun bat, gauez ez dakit nola hurbiltzen zaiguna. Hor ikusten ditugun lekukotzetan, erasotzailea, askotan, zure militantzia-kidea da, edo zure kuadrillakoa, laguna, senidea, aita. Alde horretatik, oso garrantzitsua da, batetik, emakume horiei zor diegun aitortza izatea, eta, bestetik, irakaspena, modu oso gordinean azaltzen direlako kontakizun horiek guztiak, emakumeok txikiak garenetik nola bizitzen ditugun erasoak. Ez dut emakumerik ezagutzen erasorik jasan ez duenik, intentsitate batekoa edo bestekoa. Nik 47 urte egingo ditut laster, eta ez dut ezagutu halakorik. Gero, zertarako diren kontu horiek, zein den helburua, haiei dagokie azaltzea. Egia da hor sekulako polemika egon daitekeela, batzuetan oso agerian geratzen delako zeintzuk diren erasotzaileak. Niri horrek ez dit inolako ardurarik sorrarazten, baina, erasotzailea identifikatu ahal baldin badugu, erasoa pairatu duen emakumea ere bai, eta hori arriskutsua izan daiteke. Hori, jada, nire hausnarketa bezala. Haiek argitu beharko dute, nahi badute. Edonola ere, ni geratzen naiz kontakizun horrekin, hori delako gure egunerokotasunean bizitzen duguna. Erasotzaileak oso tipo jatorrak dira, artistak, abeslari famatuak, militante sutsuak, oso pertsona onak. Patriarkatuaren eta militantziaren seme osasuntsuak.