Gari Garaialde: “Argazkilaritzaren aitzakiarekin muturra mila tokitan sartzeko aukera izan dut”

Gari Garaialde txikitatik hasi zen mundua argazki kamera baten zulotik ikusten. Bere ibilbide profesionalaz, fotokazetaritzaren funtzioaz eta lanbidearen argi-ilunez hitz egin dugu, besteak beste.

Gari, azkenean elkartu gara elkarrizketa hau egiteko.

Bai, halaxe da.

Galdera sakon batekin hasiko naiz. Zuretzat zer behar du argazki batek ona izateko?

Eta ni hasieratik esparrua pixka bat markatzen hasiko naiz. Ni argazkilaria naiz, baina nire burua argazkilari dokumentaltzat edo fotokazetaritzat daukat. Beraz, nik kazetaritza argazki izateko zer behar duen defendituko dut beti. Erakargarria den edozein izan daiteke argazki on bat. Baina niretzat argazki hori ikusi eta gehiago jakiteko gogoa pizten didana definituko nuke on bezala. Ikusten dudan momentu horren aurretik zer gertatu den eta horren ondoren zer gertatuko den galdetzera eramaten nauten argazkiak. Horretaz gain, teknikoki mantendu behar dituzte minimo edo muga batzuk, noski, baina, batez ere, kuriositatea sortzen didaten argazkiak dira argazki onak.

Gogoan duzu noiz hartu zenuen lehendabiziko aldiz argazki kamera bat?

Lehenengo aldiz ez. Gaur egungo gaztetxoei arraroa egingo zaie hau, baina nire etxean, ume nintzenean, argazki kamera bakarra zegoen. Nire gurasoen kamera zen eta oporretara joaten ginenean ateratzen zuten argazkiak egiteko. Niri gustatzen zitzaidan kamera hartu eta begi parean jartzea. Argazkiak egiten baino askoz lehenago hasi nintzen kamera begien aurrean jarri eta munduari zulotxotik begiratzen. Gustatzen zitzaidan nola ikusten nuen mundua zulotxo horretatik. Beste kokaleku bat, beste abiapuntu bat ematen zidan.

Eta orduz geroztik argi izan zenuen argazkilaria izan nahi zenuela?

Ez. Egia esateko, Zuzenbide ikasketak egiten ari nintzela unibertsitatean nire albora begiratu eta han ez nuela ezer egiten erabaki nuen. Nire buruari esan nion: argazkilaritza gustatzen zait; beraz, zergatik ez ahalegindu argazkilari izaten? Ibaetako ikasgela erraldoi hartan, beste 300 ikaskiderekin eserita nengoela ondora begiratu eta esan nuen, “nik hemen zer egiten dut?”.

Etxe bakoitzean kamera bat zegoen garaikoak gara. Are gehiago, argazkiak paperean errebelatzen zirenekoak ere bai.

Ingalaterrara joan nintzen atzerritarrentzat ingelesa ikasteko kurtso bat egitera, arte eta lanbide eskola baten barruan. Arratsaldeetan aukera genuen beste ikasgai batzuk aukeratzeko. Horietako bat argazkilaritza zen eta bertan eman nuen izena. Gurasoen kamera hura Ingalaterrara eraman nuen eta erabat ulertu nahi nuen nola funtzionatzen zuen. Hura izan zen laborategi batean argi gorriarekin sartu eta paper zurian argazkia ateratzen ikusi nuen lehendabiziko aldia. Ingalaterratik bueltan gurasoen etxean laborategi bat muntatu nuen, garajeko komunean. Ordu pila bat pasa nituen bertan argazkiak errebelatzen.

“Fotokazetaritza egoera oso larrian dagoen lanbidea da”

Eta aspaldi honetan errebelatu duzu argazkirik?

Ez. Digitalarekin hasi nintzenetik eskuz ez dut ezer errebelatu. Hasieran, faltan igartzen nuen, laborategira sartzen nintzenean erlaxatu egiten nintzelako. Koloretako argazkiak dendara eramaten nituen errebelatzera, baina zuri-beltzekoak nik egiten nituen. Afaldu eta gaueko bederatzietan sartzen nintzen laborategian eta goizeko hirurak edo laurak arte egoten nintzen bertan. Digitalarekin hasi nintzenean, aldiz, ordenagailuaren aurrean jartzeak urduritu egiten ninduen. Baina badira urte asko urduritasun puntu hori gainditu egin dudala eta gaur da eguna guztia digitalki egiten dudana. Noizean behin morriña pixka bat izaten dut, baina besterik gabe. Argi daukat ni askoz erosoago nabilela momentu honetan digitalarekin.

Argia-n hasi zen zure ibilbide profesionala, musikarekin lotuta.

Ni garai batean Sorotan Bele musika taldearen furgoneta gidari aritu nintzen lanean. Egoera horri zor diot nik nire argazkilaritza ikasketak ordaintzea. Lan horretan irabazitako diruarekin erosi nituen kamerak eta lehenengo argazki lanak ere beraiei egin nizkien. Baina nire lehen argazkilaritza lan bezala kontsideratzen dudana Argia-rako egin nuen erreportaje bat da. Argia-tik deitu zidaten esateko Athleticeko jokalari batzuek euskara klaseak hartzen zituztela Lezaman eta horren inguruko erreportaje bat egiteko eskatuz, eta hara joan ginen Ainhara Zuazabeitia eta biok. Hori izan zen kazetaritza ezagutu nuen lehenbiziko aldia, eta gaur arte.

Hasieratik definitu zenuen zure burua fotokazetari?

Fotokazetari, ez. Argazkilari bezala, agian, bai, ikasketak bukatu eta jarraian poliki-poliki hasi nintzelako lanean. Nire lehenengo lanak argazkilaritzan izan ziren; beraz, argazkilari kontsideratu nuen nire burua hasieratik. Argazkilaritza ikasi nuen, baina ez nekien zer nahi nuen horrekin. Baina behin Argia-n sartuta eta prentsa zer zen ikusita, hor bihurtu nintzen fotokazetari. Lanbideak oso ondo jakin gabe harrapatu ninduen eta ez dut esango ordutik maitemindu egin nintzela –pixka bat arraro geratzen delako–, baina egia da lanbideak erabat irentsi ninduela. Eta hor jarraitzen dut.

Hortik aurrera profesionalki hasi zinen hainbat komunikabideetan lanean. Zer dakar ofizio horrek?

Bi gauza daude. Alde batetik, lanbide honek berez zer dakarren: jende asko, egoera asko, mila gauza lehen eskutik ezagutzen dituzu… Nik egin dizkiot elkarrizketak jende pila bati, eta zoragarria da. Denbora pila bat egoten zara haien etxean, elkarrizketa guztia entzuten duzu –grabatu ez dena ere bai–, eta jendea hobeto ezagutzen duzu. Ez dut esango denak gogoan ditudanik –asko aspergarriak izan direlako–, baina batzuk oso interesgarriak izan dira. Argazkilaritzaren aitzakiarekin muturra mila tokitan sartzeko aukera izan dut. Hori ederra da. Eta, bestetik, alde ez hain gozoa dago. Lanbide bezala gaur egun nola dagoen eta zer-nolako gabeziak dituen. Hori ere ezagutzen dut.

Argazkilaritza eta fotokazetaritza berdinak dira?

Ez dute zertan izan. Fotokazetari bat argazkilaria da, baina argazkilaritzak esparru pila bat hartzen ditu kazetaritzarekin zerikusirik ez dutenak: publizitatea, ezkontzak… Argazkilaritza argazkiak ateratzea da eta fotokazetaritza helburu zehatz batekin argazkiak egitea da.

Zure lanbidea polita da, baina aipatu duzu badituela gabeziak.

Fotokazetaritzarena egoera oso larrian dagoen lanbidea da. Beti egoera larrian egon dela esan da. 1920 eta 1930 arteko urteak eta bi mundu gerren artekoak izan omen ziren garai loriatsuak, eta hortik aurrera beti egon omen da krisian. Baina hemen, orain, nahikoa egoera kaskarrean dago. Hau azaltzea zaila egiten zait. Ez zait iruditzen ez dela aintzat hartzen argazkilarien lana, baina lanbide bezala gutxietsita dago. Oso argazkilari gutxi dago Hego Euskal Herriko hedabideetan –Ipar Euskal herrikoa ez dut hainbeste ezagutzen–. Gehienak hedabideetatik kanpo daude/gaude autonomo moduan. Orain hartzen zaitut eta orain ez, orain ordaintzen dizut eta orain ez… Oso zaila da mantentzea eta jarraitzea.

“Argi daukat errealitatea nik ezin dudala aldatu, eta orokorrean prentsak ere ez”

Gaur egun, denok dugu patrikan argazki kamera bat. Edozein izan daiteke argazkilari edo fotokazetari?

Niri horrek ere arazo asko sortzen dizkit, eta lankideekin honetaz eztabaidatzen dut, zeren gauza batzuekin ez nago ados. Nik argi daukat edonork duela patrikan argazki kamera bat edukitzeko eskubidea. Edonork dauka argazkiak ateratzeko eskubidea. Niretzako arazoa sortzen da funtziora eta lanbidera etortzen garenean. Hedabide batek hartu dezake norbaiten argazkia, dohainik emango diolako. Baina hedabide batek kazetaritza egin behar du eta argazki hori atera duenarengan konfiantza bat izan behar du. Zuk jakin behar duzu argazki horretan kontatzen dizuna zer punturaino egia den edo fidatu zaitezkeen iturri horretaz. Beraz, merezi dizu lau sos aurrezteagatik edonoren argazkiak hartzea? Egia da profesional ez direnen lan oso interesgarri asko egon direla, eta nik hori defenditu egiten dut. Baina iruditzen zait afizionatu horiek kobratu egin beharko luketela eta hedabideek ordaindu egin beharko lieketela, bestela profesionalekiko konpetentzia desleiala dago eta. Eta beti gu aterako gara galtzen. Bestetik, nahiz eta modu amateurrean egin, pertsona horrek bere lanari balio bat eman eta kobratu egin behar duela iruditzen zait. Argazkilari profesionalak ere zaindu egin behar dira. Nik badakit lan asko egiteko ez dela behar izugarrizko ekiporik, baina, adibidez, kiroletako argazkiak ateratzeko behar izaten da. Nik ez badiot argazkilari horri soldata bat ordaintzen, argazkilari horrek ezingo du ekipo on bat eduki kirol fotokazetaritza egiteko, eta hedabide bezala bere hartzaileek faltan igarriko dute hori. Orduan, edo elkar zaintzen dugu edo, bestela, gero eta zailagoa izango da. Gero eta jende gehiago dago lanbidea uzten duena eta beste lan batzuk hartzen dituena, eta pena da.

Ez zaitut prentsaurrekoetara joaten den argazkilari modura irudikatzen.

Urte askotan egin izan dut. Prentsa goitik behera edo behetik gora jarri dezakegu zergatik eta zertarako egiten den hausnartzen, baina, azken batean, hori ere lana da. Prentsa-argazkilariak oso bitxiak gara: egiten dugu lana, eta, hortik ateratzen dugun dirua gure aisian gastatu beharrean, guk nahi ditugun lanak egiten gastatzen dugu. Nik ateratzen dut dirua lan batzuetatik, dirurik ematen ez duten beste lan batzuk egiteko. Ados, niretzat argazkilaritza ere aisia da, baina nik lanak nire diruarekin finantzatzen ditut batzuetan. Eta horretarako, hain politak ez diren lanak egin behar dira. Duela gutxi egin zidaten elkarrizketa batean atera zituzten titularrak errepikatuko dizkizut: “Lan batzuek jatekoa ematen didate, lehenengo eta bigarren platera. Eta beste lan batzuek ematen didate postrea eta poza”.

Der Spiegel-en, The Guardian-en zure argazki bat ikustean zer sentitzen duzu?

Poza. Der Spiegel-ena Bostok gure kooperatibarentzat enkargu bat izan zen, eta polita da. Urte asko neraman Argia-n, Egunkaria-n, Berria-n eta Gara-n publikatzen, eta hori oso ondo dago. Eta egun batean ikusten duzu zure argazki bat Mexikoko kirol egunkari batean eta izugarrizko poza ematen dizu. Eta segun eta zer lan den kanpoan publikatzen dena, ba, zer esanik ez!

Zure lan askotan gizarte gaiak lantzen dituzu. Errealitatea erakutsi edo aldaketa lortu, zer egin nahi duzu?

Ez bata eta ez bestea. Argi daukat errealitatea nik ezin dudala aldatu, eta orokorrean prentsak ere ez. Errealitatea aldatzen da urteen poderioz eta jendeak arazoez kontzientzia hartzen duenean. Argazki batek ez du jendea kontzientziatzen. Informazio jarraitu eta gizarte eraldaketa batzuk lortu ditzake; hau da, prentsak neurri txiki batean eragina duela ez dut ukatuko, baina guk ez dugu errealitatea aldatzen. Errealitatea erakutsi ere ez dugu egiten. Iruditzen zait hori pentsatzea handinahikeria bat dela. Nik ezin dut errealitatea erakutsi, errealitatea oso zabala delako. Nik erakusten dizuet gai horretatik niri interesatu zaidana. Gai batean sartzen naiz eta nik ezin dut objektiboa izan. Ezin dut den-dena erakutsi, eta, gainera, ez dut nahi. Ez dut esaten gauzak ezkutatu egingo ditudanik, baina zer da interesgarria? Zuretzat gauza bat izan daiteke, eta niretzat beste bat. Nire lanek ukitu soziala dute, bai. Azken urteetan asko lan egin dut, adibidez, gizonenak omen ziren esparruetan emakumeak sartu diren gaiez: kirola, Inauteriak, etorkinak. Ni Irunen etorkina naiz, Hondarribitik Irunera etorri nintzelako. Denok gara etorkinak, eta jende aldaketa horrek sortzen ditu gizartean aldaketa batzuk ere bai. Horrek arreta pizten dit eta horren inguruko lanak egin izan ditut.

Eta orain, zerk ematen dizu arreta?

Bizpahiru proiektu desberdinetan nabil. Emakumeak eta Inauteriak, emakumeak eta arrauna, eta etorkinak. Azkenaldi honetan Irungo beste elkarte batekin garai desberdinetan eta toki desberdinetatik Irunera etorritako emakumeekin lan bat egin dugu. Euskal gatazkaren gaia ere hor dago. Ematen du bukatuta dagoela, baina duela urte batzuk hasitako lan batzuk oraindik bueltaka ditugu.

Zein argazkilari miresten duzu?

Miresten ditut lehen aipatu dituzun prentsaurrekoetara joaten diren nire lankide guztiak. Miresten dut kosta ahala kosta lan honetan jarraitzen duen jende hori. Baita lanean jarraitzeko esfortzu bat egiten duen jendea, orokorrean. Bere emaitzagatik, berriz, eta uste dut gutxietsita dagoela, Clemente Bernad Iruñeko argazkilaria miresten dut. Argazkilari bezala eta maila teorikoan asko erakutsi didan pertsona da. Eta hortik kanpora milaka izan daitezke. Argazkilariak baino gehiago lanak gustatzen zaizkit, ez naiz oso mitomanoa.

Zertan aldatu da zure estiloa urte hauetan guztietan?

Oraintxe, DUT musika taldeari buruzko liburu bat atera da, eta bertan, duela 25 urte nik ateratako argazkiak daude. Argazki horiek eskaneatzen ari nintzela, hein batean beldurtu egin naiz. Ez dakit estiloa aldatu den. Orain, argi daukat orduan ahal nuena egiten nuela, eta gaur egun, hori askoz ere landuagoa daukat teknikoki edo ikuspuntu aldetik. Nik badakit zer erakutsi nahi dudan, nola erakutsi nahi dudan, zein argazki ez dudan egingo eta zein bai. Ez dakit estiloa aldatu den, aldatu dena da argazkiak ateratzeko orduan nire jarrera edo posizioa. Beharbada, estiloa zikindu egin da pixka bat.

Eta jarraitzen duzu zulotxotik begiratzen?

Beharbada txorakeria bat da elkarrizketa guztiaren ondoren hau esatea, baina niri argazkilaritza ez zait inporta, niri jendea inporta zait. Niretzat interesgarriena jende horri zulotxo horretatik begiratzea da. Gero zuei kontatzeko modua argazkien bidez izango da, baina historia horiek interesatzen zaizkit. Argazkilaritza nik ikasteko eta gero zuengana iristeko erabiltzen dut.