Garbiñe Biurrun: “Gizonek aplikatu dituzte gizonek egindako legeak”

Emakume ahalduna, lanbidez eta irizpidez. Nabari du epailea dela, segurtasunez eman baitu epaia honetaz eta hartaz, justizia sistemaren krisiaren erdian hau eta hura gai korapilatsuak izanagatik ere. Askatasuna garrantzitsua dela dio. Aske mintzatu dela iruditu zaigu.

Hasteko, zure aipu bat: “Epailearena munduko lanbiderik ederrena da”. Nondik nora?

Hori esan nuen?

Bai.

Aspaldi?

Berriki. Sindikatu batek egin zizun elkarrizketa, haren aldizkarirako.

Udaberri honetan, bai. Momentu onean egongo nintzen. Baina berretsiko nuke esaldi hori. Egia da epaitzea zaila dela, baina, aldi berean, oso eginkizun ederra da, ondo egiten saiatzen bagara, behintzat. Beti ez dugu lortzen gure helburua; hau da, justizia. Baina uste dut legea aplikatzerakoan oraindik gauza asko egin daitezkeela justiziaren, berdintasunaren, askatasunaren alde. Horretan datza nire esaldi hori.

Haurra zinelarik handitan epailea izan nahi zenuen?

Inola ere ez. Ez nuen inoiz horretan pentsatu. Baina garbi neukan, oso gaztetxo nintzela, Zuzenbidea ikasi nahi nuela.

Langile familia batean hazi zinen.

Nire aita eta nire ama langile arruntak izan dira, lantegikoak.

Tolosan, 60ko hamarkadako giro hartan.

Garai hartan, egia esan, Tolosa bezalako herri batean, nahiz eta batzuk dendariak izan eta beste batzuk enpresariak, ez dut uste halako alderik zegoenik. Nik, behintzat, ez nuen sumatzen; batez ere, elkarrekin gindoazelako eskolara.

Nola piztu zitzaizun epaile izateko grina?

Kasualitatez. Nik ez nuen inolako asmorik. Unibertsitatean hasi nintzen, Lan Arloko departamentuan. Ez zitzaidan gehiegi gustatu hango giroa, eta Gipuzkoako udal bateko idazkaritzarako aurkeztu nuen neure burua. Ez ninduten hartu politika kontu bategatik. Hori garbi egon zen. Ni Euskadiko Ezkerra-ko kidea nintzen garai hartan. Pentsatu nuen hemen ez nuela oposiziorik aterako, eta, kasualitatez, justu handik astebetera nire lagun min batek esan zidan hasi behar zuela epaile izateko oposizioak prestatzen. Hasi nintzen harekin batera. Hark utzi egin zuen, eta nik jarraitu egin nuen. Ez nuen sinetsi ni epailea izango nintzenik, lanean hasi arte.

1987an, non hasiko epaile eta Tolosan. Nolako esperientzia izan zen herrikideekin epaile lanak egitearena?

Oso esperientzia polita. Ezagutu nahi nuen nire herriko beste aurpegi hori. Bi urte egin nituen Tolosan, eta bi urte haietan inork ez ninduen errekusatu, eta nik ez nuen abstenitu behar izan. Inpartzialtasuna mantendu nuen, eta abokatuek eta alderdiek sinetsi egin zuten benetan ni inpartziala izango nintzela, alderdikeriarik gabe jokatuko nuela. Alde horretatik, oso esperientzia ona izan zen. Eta, bestela, egia da ni pairatu behar izan nindutela. Hasiberria nintzen, eta orduan ikasi nuen asko.

Berunezko urteetan, mehatxaturik eta bizkartzainarekin bizi izan zinen. Nola oroitzen zara garai haietaz?

Momentuan gogorra izan zen. Nik, gainera, bi ume nituen. Orduan txikiak ziren. Biek oso era ezberdinean bizi izan zuten. Zaharrenak bazituen orduan 8 edo 9 urte. Oso ondo konturatzen zen gertatzen zenaz; izan ere, hildako batzuk ezagutzen zituen. Adibidez, Jose Luis Lopez de Lacalle eta Juan Mari Jauregi. Eta bizkartzaina jarri zidatenean, lasaitasun handia hartu zuen, bere ama babestuta zegoelako. Aldiz, txikiak ez zuen ulertzen, eta askatasun falta sentitu zuen. Bakoitzak bere ikuspegitik bizi du. Nik bizi izan nuen tristura handiz.

Arrastorik utzi al dizu?

Nik ez dut arrastorik… Bueno, baditut keinu batzuk. Ni ez naiz esertzen taberna batean ateari bizkarra emanda. Garai hartan, nire helburu nagusia zen horrek niregan eragin handirik ez izatea eta nire ideiak, nire oinarrizko ideologia, ez aldatzea. Eta uste dut hori lortu egin nuela. Ikusten nuen batzuek nola aldatzen zuten bat-batean, eta nik hori ez nuen ondo jasango. Beharbada, kaskagogorkeria izango zen, baina nik uste dut mantendu egin naizela nirean; beste asko bezala, noski.

Egun, berriz, ez dizute uzten Gure Esku Dago zein Foro Soziala ekimenetan parte hartzen. Nola bizi duzu debeku hori?

Lehenengoa Foro Sozialekoa izan zen. Nik, badaezpada ere, hor parte hartzeko baimena eskatu nuen. Ez nuen zertan eskatu. Ez nuen uste hori nire lanbidearekin bateraezina izango zenik. Baina eskatu nuen, eta esan zidaten ez zirela uztargarriak bi ekinbide horiek, nire inpartzialtasuna galdu nezakeelako. Ez dakit nola. Nire esparrua Lan Arloa da, eta ez du zerikusirik indarkeriarekin, bakearekin, elkarbizitzarekin. Edo badauka, baina ez zuzenean gure indarkeria horrekin. Gure Esku Dago-rekin gauza bera gertatu zen. Aldiz, ezagutu ditut beste lankide batzuk egon direnak Ermuko Foroaren berripaperen erredakzio batzordean eta antzekoetan. Eta beste hainbat taldetan. Gero, itxi ziguten, baina niri eta beste zenbait lankideri urtarril batean txostena zabaldu ziguten presoen eskubideen aldeko manifestaziora joateagatik. Eta guk egin ditugu manifestazioak era guztietakoak. Epaileak manifestatu egin gara ETAk norbait hiltzen zuenean, Justizia Jauregi aurrean. Hor badago, noski, oso ikuspegi politizatu bat.

Aldiz lehendakarigai izateko aukerari zuk zeuk egin zenion uko, Ahal Dugu-k eskaini zizularik. Zergatik?

Nik baloratu nuen zer galdu nezakeen politika profesionalean sartu orduko, eta pentsatu nuen ez nuela galdu nahi neukana, ez nien uko egin nahi neuzkan hainbat konpromiso pertsonali, eta erabaki nuena erabaki nuen. Bestalde, egun, politikoki ez nago ados %100 inorekin, ezta neure buruarekin ere. Baina Elkarrekin Ahal Dugu-k defenditzen zituen ideiekin bat nentorren. Politikan sartu berri diren Maddalen Iriarte edo Pili Zabala ikusten ditudanean, benetan miresten ditut; izan ere, arlo pertsonalean hor badago oso karga handia. Ni ez nintzen gauza izan hori egiteko.

Lehen lehendakari tolosarra izan zintezkeen. Nola da posible orain arte lehendakari tolosarrik ez izatea?

Galdera ona. Besteei aukera uzten ari gatzaizkie. Baina izango dugu. Gainera, orduan Podemos-Ahal Duguk hautagai tolosarra izan zuen, Pili Zabala. Alor guztietan dago harrobi ona Tolosan.

Epaile lanetan hasi zinelarik, apenas zegoen emakumezko epailerik…

Beno, orduan hasi zen joera aldatzen. Ordura arte ez zegoen asko, baina nire promozioan jada erdi eta erdi ginen. Kontuan hartu behar dugu epailetza debekatua genuela emakumeok 1967ra arte. 

Egun, Espainiako Estatuan, epaien %52 emakumezko epaileek ematen dituzte. Aldiz, epaileen zuzendaritza karguetan, bostetik lau gizonezkoak dira. Nola da posible?

Duela urte batzuk, ulergarria zen; kargu batzuetara iristeko, zerbitzu urte kopuru jakin bat behar da. Adibidez, Auzitegi Gorenera iristeko, 15 urte behar dira. Ez bazegoen emakumerik horrelako antzinakotasunarekin, ezinezkoa zen iristea. Baina momentu honetan, horrek ez dauka inolako esplikazio logikorik. Oraindik erresistentzia batzuk badaude. Egia da Auzitegi Gorenean oraindik falta direla. Urte judiziala hasten denean, argazkia egiten dute. Hamalau lagun izaten dira. Tartean, erregea eta Botere Judizialeko Kontseilu Nagusiko presidentea. Eta denak izaten dira gizonezkoak. Baina oinarrizko justiziak jada emakume aurpegia dauka. Egun, edozein auzitegitan, edozein epaitegitan, emakumezkoak gara hor lanean ari garenok.

“Gizarte patriarkal honetan, epaileok genero trebakuntza behar dugu betaurreko feministak jartzeko”

Zuzendaritzan ezaugarri horiek dituen justizia batek balio al dezake indarkeria matxistari aurre egiteko?

Indarkeria matxistari aurre egiteko, normalizatu egin behar da emakumeen presentzia arlo guztietan, baita botere judizialean ere, baina ez hori bakarrik. Emakumea izateak ez du bermatzen berdintasunaren alde egingo dugunik benetan. Trebakuntza eman behar digute. Gizarte patriarkal honetan, guk ere trebakuntza behar dugu, feminismoaren betaurrekoak jantzi behar ditugu. Horregatik, une honetan eskatzen ari garena da trebakuntza genero ikuspegitik. Hori derrigorrezkoa da, ezinbestekoa. Hori gabe berdin dio emakumezkoak garen edo gizonezkoak. Azkenean, guk ikasi duguna gizonezkoen ikuspegitik barneratu dugu, ez bakarrik bizitzan, baita ikasi dugun zuzenbidean ere. Legeak gizonezkoek egin dituzte, gizonezkoen interesak jasoz, eta lege horiek orain arte gizonezkoek gizonezkoen betaurrekoekin aplikatu dituzte.

Bilbon senarrak lepoa moztu zion Maguette Mbegouri. Maguettek aurretik babesa eskatu zuen, eta ukatu egin zioten. Zerk egin zuen huts?

Kasua zehazki ezagutu gabe ez dut baloratuko. Baina badaude kasuak zeinetan emakumezkoek babesa eskatzen duten, eta ukatu egiten zaien. Bitarteko gehiago behar ditugu dauzkagunak baino. Hemen badira genero indarkeriari aurre egiteko unitate integralak. Baina horiek martxan jartzeko, denbora behar da. Maguetteren kasuan, ez dakit erabakia hartu behar izan zuen epaile horrek tresna guztiak izango zituen. Ez dakit nola baloratu zuen poliziaren txostena, egin bazen. Ez dakit batzordeak zer esango zuen, baloratuko zen psikologikoki, eta abar. Ez dut uste horrelakorik egin zenik. Hori dena da beharrezkoa baloratzeko emakume baten egoera eta eskaera. Ezin dena da erabakia mesfidantzaz hartu. Eta hori da kasu askotan egiten dena. Asko mitifikatu da salaketa faltsuen kontua. Eta, egiazki, oso salaketa faltsu gutxi izaten dira: %0,2 edo 0,3 dira. Hori ez da ezer. Baina hedabideek gehiegi zabaldu dute hori eta mitoa oraindik hor dago. Eta mesfidantzaz ikusten dira emakumeek egindako salaketak. Aldiz, nik salatzen badut autoa lapurtu didatela edo autotik diru-zorroa 500 eurorekin lapurtu didatela, inork ez du, printzipioz, hasieran, behintzat, zalantzan jarriko autoa, diru-zorroa, dirua neukanik hor barruan. Hor dago neurria.

La Manada auzian horixe gertatu zen: biktima birbiktimizatu zuten, bere bertsioa kolokan jarriz.

Hain zuzen ere, delitu batzuetan, biktimari erreparatzen zaio gehiago ustezko delitu-egileei baino. Normalean, askatasun sexualaren aurkako delituetan hala gertatzen da. Normalean, beste delituetan ez zaio exijitzen biktimari azaltzeko zergatik zihoan handik, zergatik begiratu zuen ez dakit zer, zergatik atera zuen diru-zorroa diruz beteta taberna batean ez dakit zer erronda ordaintzeko. Aldiz, sexu delituetan hori eskatzen zaio, azaltzeko zergatik zegoen, zergatik joan zen, zergatik egin zuen, edo zergatik ez zuen egin. Poliziak, adibidez, zer neurri gomendatzen dizkigu lapurreta baten aurrean? Lehenbailehen diru-zorroa askatzea eta alde egitea. Inoiz ez jartzea arriskuan gure bizitza, gure osotasun fisikoa eta psikikoa. Baina sexu delituetan badirudi kontrakoa eskatzen zaigula emakumeei. Eskatzen zaigu kontra egiteko oso indarkeria fuerte bati, eta gure osotasuna arriskuan jartzeko. Nik ez dut ulertzen. Eta, gainera, zalantzan jartzen dute gure duintasuna eta gure zintzotasuna. Edo hori egiten saiatzen dira. Aipatzen duzun La Manada-ren kasu horretan hori gertatu zen. Azkenean, La Manada-ren abokatuak epaitu nahi izan zuen biktima nola bizi zen aurretik eta nola bizi zen ondoren. Halako gauzak entzun behar izan genituen. Beste delituetan ez da horrela egiten.

Zer iruditu zitzaizun epai horren aurkako mobilizazioa?

Nik oso ongi ulertu nuen jendea kalera ateratzea…

Zure lankide askok presio onartezintzat jo zuten.

Eta, gainera, agiri batzuk ere izan ziren; bat, elkarte judizial gehienek sinatutakoa. Ni Demokraziarako Epaileak taldekoa naiz, eta nireak atera zuen, ñabardura batzuk eginez, onartuz kritika zilegi dela, baina esanez kasu honetan muga batzuk gainditu zirela. Nik oso ondo ulertu nuen jendeak zer eskatzen zuen. Ez zuten eskatzen zigor handiagoa edo larriagoa, baizik eta benetan ondo baloratzea emakume haren egoera…

“Ez da abusua, baizik eta bortxaketa”. Horixe izan zen lelo nagusia.

Bai. Epaia ostegun batean ezagutu genuen. Vocento taldeak eskatuta, artikulua idatzi nuen, eta izenburua izan zen, gaztelaniaz, Hubo intimidación (Larderia izan zen). Nire ustez, hor dago genero ikuspegia. Nik epaia irakurri nuen. Oso zaila zen gertaerak zehaztea, zer gertatu zen. Lekukoen, perituen, ustezko biktimaren eta salatuen azalpenen bitartez osatu behar da egia bat. Ustez gertatutakoa. Hori zaila da, baina hori egin zen. Gainera, inork ez du epaiketa hori ikusi. Egin zen ateak itxita, nahiz eta gero, ondorioak aurkeztu zirenean, bai, orduan hedabideei baimena eman zitzaien han egoteko. Oso ondo, zehaztapen osoz daude deskribatuta gertaerak. Baina gero, gertaera horiek baloratzerakoan, nik uste dut galdu dutela emakumezkoen perspektiba. Nola liteke horrelako bost gizon puska, horrelako ezkaratz batean… Deskribapena hor dago, nik ez dut berriz egingo. Baina argi dago emakumezko baten buruan jarrita hor ezin zela besterik egin, eta hor larderia ikaragarria izan zela. Ia indarkeria ere izan zela esango nuke, baina berdin dio. Ez daukat zalantzarik: larderia garbia izan zen. Baina ez zuten horrela baloratu.

Nabarmendu duzu protestetan ez zela zigor handiagoa eskatu. Eta niri ere nabarmentzekoa iruditzen zait; izan ere, gurean, punitibismoaren poderioz, zeinen erraz esaten den Sandiari hogei urteko espetxe zigorra ezarri diotela soilik. Edo Berendiak hamar urte soilik eman dituela kartzelan.

Espetxea igarotzen den egun bakoitza oso gauza larria da. Ez da bakarrik askatasuna galtzea. Espainiako espetxeetan dauden egoera eta baldintzak ez dira txantxetakoak. Baina jendeak ez zuen hori eskatzen… Tira, nolabait, trantsitiboki, bai: azkenean, esaten baduzu eraso sexualtzat jo behar dela eta ez erasotzat, horrek beste zigor bat dauka. Baina hori ez zen nagusiki aldarrikatzen zena. Aldarrikatzen zena zen emakumearen buruan sartzea eta ulertzea zer egoera bizi izan zuen. Eta zer-nolako egoerak bizi ditugun emakumeok. Gizon bat kaletik bakarrik badoa goizaldeko hiruretan, eta atzetik pausoak entzuten baditu, ez da ikaratuko. Aldiz, emakume bat, ni neu, bai. Nik pausoak entzuten baditut, automatikoki tente-tente jartzen naiz, eta, beharbada, telefonoa eskuetan.

Espainiako espetxeak aipatu dituzu. Espainiak badu Europako preso tasarik altuenetako bat. Zergatik?

Eta, aldi berean, behin-behineko preso tasarik altuenetakoa. Hori da larriena. Epaitu aurretik daude preso gehienak. Eta hori oso larria da. Espainian gehiegi erabiltzen da behin-behineko espetxealdia, eta, beharbada, hori ere birpentsatu behar da. Hemen edozein egoerari kartzelarekin ematen zaio irtenbidea. Badira beste tresna batzuk. Gainera, jakinda espetxetik ez dela ezer onik ateratzen, ez baitu betetzen birgizarteratzeko helburua. Astakeria handia da. Askatasunik gabe bizitzeak pertsona desitxuratu egiten du, pertsonok daukagun ezaugarri nagusia askatasuna erabili ahal izatea eta erabaki ahal izatea da. Eta kartzelak hori ezabatu egiten du.

Inguruan askotan entzuten dudan gogoeta: La Manada-koak kalean, eta Altsasukoak espetxean.

Altsasuko gazteen egoera jende gutxik ulertzen du. Nik, behintzat, ez dut ulertzen. Hasieratik gertatutakoa oso gogorra izan zen. Eta Auzitegi Nazionalak esatea ez dagoela terrorismoa, eta berak epaitzea, hain zuzen ere, beren ikuspegitik. Izan ere, nire ustez, Auzitegi Nazionalean erabiltzen diren irizpide juridikoak, orokorrean, ez dira beste auzitegietan erabiltzen diren irizpideak. Horrela bideratu zuten hasieratik, eta horrela jarraituko du. Eta Auzitegi Gorenak baimenduta.

Talde terroristarik gabeko garaiotan, gero eta gehiago dira terrorismoa goresteagatik ezartzen dituzten zigorrak.

Bai, hala da. Duela gutxi, adierazpen askatasunari buruzko gogoeta bat prestatu behar izan dut hitzaldi baterako. 2010 arteko epai batzuk aztertu ditut, Soziedad Alkoholika-ren eta horrelako taldeen letrei buruzkoak. Letrak orain entzun ditugunak baino gogorragoak ziren. Eta Auzitegi Gorenak errugabe eta zigorrik gabe utzi zituen. Orain, halako epaiketak ikusten ditugu, terrorismorik ez dagoenean, edo, behintzat, ETA ez dagoenean; izan ere, beste terrorismo batzuk egon daitezke, baita Estatuarena ere, eta hori epaitu gabe dago. Mozal legea asko aipatzen da, baina Valtonycen eta Pablo Haselena bezalako kasuen oinarrian ez dago mozal legea, baizik eta Zigor Kodea. Hori ere azpimarratu behar da. Horregatik ezartzen zaie espetxe zigorra. Europan hau ez du inork ulertzen. Ikusi dugu zer gertatu den Valtonycekin eta zer gertatu zen Giza Eskubideen Auzitegian, Estrasburgon, Kataluniako herri batean erregearen argazki bat erre zutela eta. Esan zuten hori adierazpen askatasuna besterik ez zela.