Galder Perez: “Bizi ditugun tragediei aurre egiteko tresnarik eraginkorrena da umorea”

Galder Perez, antzerkilaria eta kazetaria izateaz gain, lagun handia ere bada; beraz, gaurko elkarrizketa berezia da. Hiru geltoki lurrun liburua aurkeztu du, Ganbila antzerki bildumaren barruan, Susa argitaletxearekin, eta abenduan Hogeita bost gau eta bat gehiago argitaratuko du EHAZE elkartearen eskutik. Antzerkiaz eta kazetaritzaz berba egiteko tartea izango du.

Antzerkian hainbat rol bete izandakoa zara: aktorea, zuzendaria eta idazlea. Non sentitu zara gusturago?

Denetan, egia esan. Aktore, zuzendari, idazle… Antzerkian, zuk ondo dakizun moduan, gauza asko tokatzen zaigu elkarrekin egitea. Orduan, pixka bat denetik. Proiektu bakoitzean zeure burua kokatzea da kontua. Batzuetan tokatzen zaizu aktore bakarrik izatea, besteetan zuzentzea eta besteetan idaztea. Lanaren arabera, batzuetan zuzendari moduan bakarrik oso gustura aritzen zara, baduzulako, nolabait, ikuspegi global bat, eta, oso sorkuntza handia baldin bada, jende askorekin harremana eduki behar duzu, dena bideratu. Baina uste dut, aldi berean, aktoreak hori izan behar duela, eta obra idatzi duenak edo idazten ari denak ere ikuspegi bera izan behar du. Orduan, antzerkia lan kolektibo bezala ulertzen dut. Horregatik, askotan, denoi gauza asko egitea egokitzen zaigu.

Antzerkian testua bera da gakoa? Edo zuk egindako antzerki forman testuak garrantzia du? 

Bai; testutik abiatzea da nire edo gure egiteko modua. Antzerkia egiteko modu asko daude, eta testutik abiatzea horietako bat da. Testu batetik abiatzea gustuko dut. Baina gero, testu horrek oso malgua izan behar du aktoreek berregiteko, edota beste edozeinek berregiteko. Testua gauza bizia da. Estreinatzen den egunean, zerbait eskaintzen zaio publikoari, eta ematen du hor amaitzen dela sorkuntza. Baina testu biziak gustatzen zaizkit, emanaldiak egin ahala eraldatzen doazenak, nahi gabe gertatzen diren istripuak. Gero, funtzionatzen dute bertan geratzen direlako, edo aktoreek pertsonaiak hobeto ezagutzen dituztelako eta ikusleekin hartu-emanean gauza berriak deskubritzen dituztelako. Testua akzioa da, eta testuan ez daude elkarrizketak bakarrik. Testuan gauza askoz gehiago dagoela uste dut. Akzioa aipatu dugu, baina pertsonaien izaera eta pertsonaien bizitza bat dago.

Baduzu argitaratzeko dagoen testu dramatiko bat, eta duela ez asko argitaratu zenuen zure lehenengo liburua, Hiru geltoki lurrun. Nola izan da bide hori?

Liburua argitaratzearen erruduna Oier Guillan izan da. Ganbila bildumaren arduraduna da, eta askotan aipatu izan dit gure testuek merezi dutela lekutxo bat bilduma horretan. Oierren proposamena izan zen: “Aukeratu itzazu hiru testu, eta joango gara liburuari forma ematen”. Pandemia aurretik lanean hasi ginen horrekin. Esango nuke konfinamendutik ateratzen ari ginenean, orduan iritsi zela etxera liburua. Aukeraketa zaila izan zen. Urte askoren ostean, zer? Libreto asko dago, eta orduan aukeraketa bat egin behar zen. Hortxe saiatu ginen koherentzia zeukan bilduma bat egiten. Hiru testu oso ezberdin dira. Bilduma bezala edo liburu bezala jarraipenik ez dute, baina hor atzean unibertso bat agertzen da.

Hiru geltoki lurrun liburuan irakurleak hiru antzezlan topatuko ditu: Lurrun minez, Lau metrora eta Off the record. Azken hau, Gilkitxaro taldearentzat idatzitakoa.

Bai; hirurek oso bizitza ezberdina dute. Uste dut oso argi neukala hasieratik Lurrun minez antzezlana jarri nahi nuela. Ibilbide polita izan du. Saritua izan zen Cafe Bar Bilbaoko sariketan, eta horrekin irakurketa dramatizatua egin genuen. Gero, animatu ginen eta muntaia aurrera atera zen. Momentu hartan bizien zegoen testua hori zen. Morbus operandi antzezlanaren bira bukatu berritik zetorren. Zu bertan aktore zinen, gauzak diren moduan esan behar dira… Hori ere aproposa iruditu zitzaidan libururako. Gero, aipatu duzun Lau metrora antzeztu gabekoa da. Ez dakit sekula antzeztuko den ala ez. Hiruren atzean badago mina. Eta minaz berba egiten duten edo mina islatzen duten lanak bildu nahi izan ditut. Ematen du komediarekin nahiko lotuta nagoela, baina komediatik nahiko gutxi testu hauetan. Morbus operandi lanean bai, baina beste bietan komedia oso gutxi dago.

“Barrea, komedia eta umorea erabiltzea oso baliagarria da ikuslea biguntzeko“

Morbus operandi antzezlanean ere komedia gutxi. Agertzen zaizkigun pertsonaiek ere  komediatik gutxi dute, nahiz eta ikusleek edo irakurleek, kasu honetan, barre egin dezaketen momenturen batean.

Bai, duda barik. Nik esango nuke nahiko komikoa dela, baina tragedia bat kontatzen duen komedia da. Barrea, komedia eta umorea erabiltzea oso baliagarria da ikuslea biguntzeko. Eta gero, sekulako jipoia emateko. Obra horren helburua hori da; azkenean, bizitzaren pare. Baina umorea bada bizi ditugun tragediei aurre egiteko tresnarik eraginkorrena. Kasu honetan, ikusleek barre egin dezakete bi pertsonaien  patetismoarekin. Oso ezberdinak dira biak. Bata menperatzailea eta bestea menperatua. Bata goian, bestea behean. Baina ikusleak, azkenean, bietan bere burua ikus dezake. Hortxe badago ispiluarekin jolas bat, eta beste pertsonaiekin ere antzeko gauza gertatzen da.

Lau metrora antzezlana benetako gertakari baten oinarrituta dago?

Usurbilen, mozal legea salatzeko gazte batzuek tren baten pintaketak egin zituzten. Eta gazte haietako bat trenaren aurrean paratu zen, gidariari esateko gelditzeko eta trena martxan ez jartzeko, besteek pintaketa bukatu bitartean. Horrela omen da. Tren gidariek lau metrorako distantzian ez dute ikusten. Orduan, gidariak ez zuen gazte hura ikusi, trena martxan jarri zuen eta mutila aurrean eraman zuen. Sekulako mina eragin zion, noski. Gazte hari ospitaletik atera berritan egindako elkarrizketa bat irakurri nuen. Sekulakoa iruditu zitzaidan bere koherentzia, bere indarra eta nola defendatzen zuen, nolabait, egindakoa, eta nola aurre egiten zion istripuan gertatutakoari. Elkarrizketa hura irakurri nuenean, gazte haren atzean zer zegoen jakin nahi izan nuen. Hortik abiatuta idatzi nuen antzezlana. Gertakari hartan inspiratuta dago, baina hor jartzen ditut dileman tren gidaria bera, gaztearen ama, gurasoak… Gaztea beti oso presente dago, pixka bat aldendu nahi izan dudan arren. Mutila izatetik nik neska izatera pasatu nuen, hortik urrundu nahian.

Ezberdina da antzezlan bat idaztea jakinda taularatu egingo dela? Taldearentzako egiten dena?

Bestea, nolabait, neurrira egindako zerbait da. Orduan, zuk baldin badakizu ze aktorek gorpuztuko duten antzezlana, pentsatzen duzu aktore baten ahotsean, gorputzean eta bere nolakotasun guztietan; ordea, zure burutaziotik ateratzen baldin bada, askoz libreago zara. Egia da sortzaileak libre izan behar duela beti sortzeko. Azkenean, zapatak edo soinekoak ere neurrira egiten dira, ariketa hori ere ez dago gaizki; betiere, libre sentituz.

Antzerkian taularatu, emanaldia egin eta jarraian jasotzen dugu publikoaren erantzuna, txaloekin edo txalorik ezarekin…

Txaloak neurriz kanpo baloratuta daude. Ikusleek sarrera bat ordaintzen dute, eta ematen du derrigorrezkoa dela txalo egitea bukatzean. Gainera, zenbat aldiz irteten garen berriro agurtzera… Saioetan ere koreografiatzen den irteera hori… Polita da, baina ez da naturala, eta antzerkiari naturaltasuna eskatzen diogu, edo egia, benetakotasun bat. Ikusleak, ordea, behartzen ditugu txalo egitera. Egia da, orain emanaldi bat egin eta txalorik jasoko ez bagenu ere, zaplazteko ederra jasoko genuke. Beharbada, hobe halakorik ez esan.

“Gazteentzako edukia euskaraz eta paperean egitea oso zaila da”

Galdera hortik harago doa liburu bat argitaratzen denean eta liburu-dendan  dagoenean. Nola bizi izan duzu Hiru geltoki lurrun liburuarena?

Irakurleak ez daude txalo egitera behartuta. Orduan, irakurleekin erantzuna jasotzea zailagoa da, edozein momentutan eta edonon edonor egon litekeelako liburua irakurtzen eta pertsona horrek ez duelako ezer esateko beharrik. Orduan, apurka-apurka, tantaka iristen den erantzuna dago. Oso polita da, eta nik uste dut hor irrealagoa dela. Jasotzen duzunean hitz politen bat, benetakotasun gehiago aurkitzen diot horri. Orduan, lehen, askatasuna aipatu dugu, eta uste dut irakurlea askeagoa ere badela; askeago, zentzu guztietan ere, irakurtzea edozein momentutan laga dezake. Lehenengo orrialdeak irakurri ditut, ez zait gustatu, eta ez dut liburu hau berriro hartuko. Orduan, ematen du antzokietan ikusleak lotzen ditugula kate batekin, soka batekin eta sarrera batekin, baina sarrera horrek ere libre egin beharko gintuzke.

Pozik zaude liburuak egindako ibilbidearekin?

Oso pozik nago. Gainera, liburu baten ibilbidea noiz bukatuko den sekula ez dakigu. Printzipioz, hortxe dago. Gero, oso gauza polita gertatu da. Lurrun minez antzezlanaren  emanaldien ostean, hantxe liburua egoten da, eta oso polita izaten da ikusleak ateratzen direnean liburua izatea eskuragarri. Gero, liburuan idatzita dagoena eta ikusleek taula gainean ikusten dutena ezberdina da. Funtsean berdina da, baina antzerkirako Olatz Gorrotxategi zuzendariak moldaketak egin zituen. Hori ariketa polita ere bada,  ikusleak antzerki literarioa zer den ikustea, eta gero, horren muntaia.

Teatro gutxi irakurtzen da? Eta argitaratu ere, Euskal Herrian EHAZEk eta Susak argitaletxeak argitaratzen dute, baina ez da hain ohikoa…

Literatura genero bat izan bada. Eleberria da gehien irakurtzen dena, eta ematen du saiakerekin ere sekulako boom-a bizitzen ari garela azken urte hauetan. Antzerkia gutxiago irakurtzen da. Nik ere aitortu behar dut bolada batean antzerki asko irakurtzeko ohitura neukala, eta orain etortzen da boladaka, tarteka. Askotan, antzerkia irakurtzeaz ari garenean ematen du Shakespearez, Lorcaz… ari garela. Garaikide asko dago, eta pentsatzen duguna baino gehiago argitaratzen da. Baina hor geratzen da, oso liburutegi gutxitako apaletan edo liburutegietan. Oso zaila izaten da antzerki liburuak aurkitzea, eta gehienak klasikoak izaten dira.

Gilkitxaro taldea aipatu dugu. Hogeita bost urteko ibilbidea beteko du taldeak eta liburua argitaratuko duzue, Hogeita bost gau eta bat gehiago deiturikoa. Zergatik titulu hori?

Hogeita bost urte direnez, hogeita bost ipuin egiteko ideia hartu dugulako. Berez, liburuak Gilkitxaroren hogeita bost urteetako kontakizun batzuk biltzen ditu. Dena ez dugu kontatzen, ezin delako kontatu. Hiru testu ere biltzen dira, Gilkitxarok antzeztutakoak: Honolulu  leku bat, 8 begi eta Adarretatik zintzilik. Gure pasartea abiatzen da esanez musika taldea izan nahi genuela eta osatu genuela musika taldea musika instrumenturen bat sekula hartu barik eta abar. Gure hasierako urteetan gauarekin lotzen genuen asko, ez antzerki jarduerarekin. Gauarekin, gauak dakarren guztiarekin. Gaugiroa. Gertuago geunden musika emanaldietatik antzerki emanaldietatik baino.

Baina hogeita bost urte eta lanean jarraitzen duzue. Orain zer duzue esku artean?

ETAren agiri bulegoa antzezten ari gara. Durangoko Azokan antzezteko sortu genuen. San Agustin antzokiko bulegoetan egiteko antzezlana izan zen. Azokarekin harremana edukitzea zen premisetako bat. Orduan, bulego batean sortu dugu Durangoko zuhaitza, eta bertan daude idazleak, literatura dago, musikariak daude… Antzerkilariak ez ditugu sartu. Euskal artea zer izan daitekeen edo batzuek zer den uste duten bulego baten sartzen dugu. Komedia bizia da, metraileta erritmoarekin. Zuk ondo dakizu ze zaila den halako testuak ikastea eta gero natural botatzea. Eta zenbat alditan errepasatu behar duzu testua emanaldi bat egin aurretik? Gero, Identitarteak testua prestatzen ari gara. Lutxo Egiaren testua da; 2016an testu horrekin Cafe bar Bilbao saria lortu zuen. Hori prestatzen gabiltza Aitor Garcia de Bikuña musikariarekin batera, esperimentatzen eta bide berriak bilatzen gabiltza. Antzerkian beti esaten da sorkuntzan bide berriak bilatzen ari garela, eta gero, betikoa egiten dugu.

Hamar urte bete dira Aieteko Konferentziatik. Euskal gatazkaren mugarria izan zen. Antzerki bat idazteko enkargua eduki zenuen, Su txikian. Hori bai dela bestelako lan bat egitea… Antzerki dokumentala izan zen? 

Glu Glu ekoiztetxearen enkargua izan zen. Oso erronka potoloa izan zen, berez, euskal gatazka konpontzeko elkarrizketen gaineko antzerki dokumentala izan zelako. Txillarren abiatzen zen; bertan, Arnaldo Otegi, Jesus Egiguren eta Txillarreko Pello zeuden, eta zerbait piztu zen; horregatik Su txikian izena. Hantxe, baserrian, suaren ondoan biltzen zirelako, ezkutuko bilerak ziren. Gero, hortik abiatu zen Espainiako Gobernua ETArekin elkarrizketa batzuk edukitzera. Sekretupean egiten ziren, gero publiko egin badira ere, eta gero, Loiolan elkartu ziren Euskal Herriko alderdi diferenteak. Orduan, elkarrizketa horietan guztietan oinarritutako antzezlana zen, bere testuinguruan jarrita. Hau da, elkarrizketa haiek gertatzen ari ziren bitartean beste gauza asko gertatzen ari ziren Euskal Herrian. Kalean, oso-oso garai gogorrak izan ziren, eta gero, aldi berean, bazirudien argia ikusten hasi ginela. Zorionekoak izan ginen, nahiko harrera ona izan genuelako erpin guztietan. Guk ere hor gorde behar dugu, norekin egon garen, norekin ez eta abar, baina denek oso eskuzabal hartu gintuzten, kontatu zigutelako nolakoak izan ziren elkarrizketa horiek. Gero, saiatu ginen hori dena hantxe bertan taula gainean jartzen.

Hamar urte pasata, nola ikusten duzu?

Oso harro nago. Harrotasunez esango dut, baina harrokeriarik gabe. Bere momentuan ez zen hain ongietorria izan, egia kontatzen zelako alde guztietatik. Bueno, alderen batek ere esan zuen lanarekin ez zuela ezertxo ere jakin nahi, baina arrakasta izango genuela,  izan ez genuena. Eta gero, beste aldeak ez zuela balantza alde batera edo bestera ikusten. Nik uste dut momentuan ez zela ongi ulertua izan.

Hamar urtera antzerki hori ere ulergarriagoa izango litzateke?

Nonbait, han gertu bizi den inork hamargarren urteurrenerako berriz egin beharko genukeela esan du, berriro taularatu, eta asmoan bakarrik geratu zen. Nik uste dut min pixka bat ere badagoela. Azkenean, sekulako lana, sekulako apustua egin da. Gero,  txoko baten baztertuta bezala geratzen denean, horrek ere min ematen du. Beharbada, min hori sendatzeko modua izan zitekeen berriz ere taulara eramatea, baina ez da zertan urteurren borobil batekin izan behar, edonoiz momentu ona izan daiteke. Gainera, asko lagundu dezake, gaur non gauden ulertzeko, orduan zer gertatu zen jakitea.

Kazetari lanetan zabiltza Radio Euskadin, orain, kultura sailean. Nola eramaten da sortzaile izatea eta kultur kazetaria izatea?

Horren parte bat izateak, parte txikia izateak, errespetuarekin jokatzea eskatzen dit. Kazetariak errespetuz jokatu behar du, edozein gairekin. Esango nuke kultura material sentsiblea dela, oso ederra. Oso kasu gutxi egiten zaiola uste dut, oraindik kultur kazetaritza lantzeko dugun zerbait izan bada, eta niri ere tokatzen zaidala albistegia antolatzea bai Radio Euskadin, baita Euskadi Irratian ere. Erantzukizun handia da.  Kultura gauza asko dira, eta, pixkanaka-pixkanaka, horri guztiorri ere lekua eman beharko diogu. Azkenean, gauza handiek, gauza erraldoiek, gauza instituzionalek, ikusgarritasun  handiagoa dutela dirudi. Baina kultura dena da. Herri txiki batean sortzen dena, sortzaile hasiberri batek egiten duena edo sorkuntza txiki batek ere, zergatik ez, bere ikusgarritasuna merezi du, edo bere lekua, eta, are gehiago, hedabide publiko baten.

Beraz, zorte on eta eskerrik asko. Plazera izan da.