Fernando Perez: “Kultur jarduerak programatzea sortze prozesu bat da”

Azkuna Zentroko zuzendari moduan urte eta erdi darama Fernando Perez sestaoarrak. Kultur kudeaketaren gainean eta Bilboko gizarte eta kultura garaikidearen zentroaren jardueraren inguruan mintzatu da Ane Zabala kazetariarekin, Alondegian bertan.

Kaixo, Fernando. Azkuna Zentroko zuzendaria zara, eta Alondegia oso ondo ezagutzen duzu, ateak ireki zituenetik bertan izan zarelako lanean. Euskal Filologia ikasi zenuen, baina momentu batean kultur kudeaketan hasi zinen lanean. Zerk erakarri zintuen?

Betidanik egon naiz kultura munduan sartuta. Euskal Filologia ikasten nuen bitartean, beti aisialdi taldeetan ibili izan naiz, edo auzoetako jarduerak antolatzen. Unibertsitatera sartu nintzenean, bide paraleloa egin nuen, kultur kudeaketan aritzen nintzen, modu ez profesionalean. Garai hartan, administraziora sartzeko aukera ederra izan zen eta 24 urterekin Bilboko udaletxean sartu nintzen, eta modu profesionalean musika, antzerkia eta gainontzeko jarduerak antolatzen aritu nintzen, administraziotik zuzenean.

Kultur kudeaketa ikasi zenuen. Bada ikasketarik?

Bai, bada ikasketarik. Formakuntza badago, baina aurretik grina egon behar da, desordena hori ordenatu ahal izateko. Lehenengo, begirale ikasketak daude, udalekuetako zuzendaritza edo gizarte eta kultur suspergintzaren inguruko formakuntza dago. Gero, bide horretatik jarraituz, kultur kudeaketara salto egin nuen, eta, 90eko hamarkadan, Bartzelonako unibertsitatean graduondo bat egin nuen. Ordutik aurrera, beti jarraitu izan dut ikasten, lanarekin batera profesionaltasun ona lortzeko beti formakuntzan ibili behar da eta.

Kultur kudeaketan dabilenak etengabe formakuntzan egon behar du sortzaileek bezala?

Bai; azken finean, programatzea sortze prozesu bat da. Transformazio horretan jardun nahi baduzu, formakuntza behar da, baina baita praktika ere. Ez da bakarrik prozesuetan edo emaitzak zeintzuk diren pentsatu behar, baizik eta prozesu horretan formakuntza behar da, profesionaltasuna; beraz, etengabe ibili behar duzu ikasten. Hau horrela izanik, dantza eta antzerki kudeaketaren inguruko masterra egin nuen. Arte plastikoaren inguruko formakuntza ere jaso dut, esparru hori hobeto ezagutzeko.

Kultur kudeaketan dabilenak, ezinbestean, bidelagun sortzailea izan behar du?

Beharrezkoa da. Batera lan egin behar da. Azken finean, horretarako gaude gu; bestela, gure profesioa ez zen existituko. Artistak daudenez, kultur kudeatzaileak existitzen gara. Bide paralelo batean lan egiten dugu eta elkarlan bat egoten da. Prozesu horretan eta praktika horietan artista dagoenean kultur kudeatzaile edo arte kudeatzaile bat egitea beti izaten da positiboa.

Ibilbide honetan sortzaile askorekin lan egin duzu, orain Alondegian gaude, baina, aipatu bezala, Bilboko Udaleko Kultura teknikaria izan zara, jaialdi askoren sortzaile eta zuzendari. Zer ikasi duzu bide honetan?

Ikasi dut jakin-minetik abiatuta ilusioa ez galtzen eta, batez ere, ikasi dut mundu multiplo honetan nola batzuetan teknikoki ere aritu daitekeela. Esan nahi dut, esperientziak erakusten dizu nola batzuetan arteaz ari bagara prozesuak errepikatu egiten direla, eta, batzuetan, ilusio hori eta jakin-min hori abiapuntu bezala hartzen badituzu, teknikak ere existitzen dira. Marketina, komunikazioa nola kudeatu, jarduerak, ordutegiak, baliabide ekonomikoak, giza baliabideak… Hori dena ondo uztartzen denean, aukera gehiago daude gauzak ondo ateratzeko.

Hala ere, kultur kudeatzailearen inguruan beti daude kritika asko, zerbait gustatzen ez zaigunean ematen du kultur kudeatzailearen errua izaten dela. Kritika asko jaso izan dituzu?

Kritika asko jaso izan ditut eta jasotzen ditut; eta jasoko ditut.

Nola eramaten da hori? Sortzaile asko ere kexu egoten dira kultur kudeatzaileekin?

Kultur kudeatzailea, azken finean, programatzailea da, baliabide ekonomikoen ardura dauka, denborak ere uztartu behar ditu, eta erabiltzen edo proposatzen ditu. Azken finean, elkarlan horretan, batzuetan, tira-birak egon daitezke. Sektore hauek, orokorrean, ez dute duintasun handirik izan, azkenean, programatzaileak, kultur kudeatzaileak edo arte kudeatzaileak botere txikia duelako. Botere txiki hori daukazunean, kritikak jasotzeko prest egon behar duzu. Kritikek asko erakusten dizute. Teknikoki aritzeak eta belarria ondo zabalik izateak laguntzen dizu kritikak ondo kudeatzen. Batez ere, zure lana ahalik eta ondoen egiten.

Horrenbeste urte programatzaile lanetan… Fernando nola joaten da ikuskizun bat ikustera? Ze begirekin esertzen zara aretoko besaulkian?

Zaila izaten da, oso kutsatuta gaude. Azken finean, ikuskizun bat ikustera zoazenean edo erakusketa bat edo dena delakoa, beti pentsatzen duzu nola egokitu dezakezun lan hori zure eguneroko lanari edo zure espazioari. Gero, norberak egin behar du bere ariketa pertsonala. Nik gogoratzen dut, behin, “gustatzen zait “ edo “ez zait gustatzen”  esaldiez gain, hamar laguni galdetu niela zertan fijatu ziren, zer pentsatu zuten edo zer zen positiboa edo negatiboa. Erantzun interesgarriak jaso izan ditut: batetik, objektibotasuna dago, hau da, argiztapena edo argazkia edo iraupena; eta, bestalde, kontu subjektiboak ere badaude. Gero, zure barruko lana dago. Hasi baino lehen egiten duzu irla bat, parentesi bat, zuk ere benetan modu pertsonalean ulertzeko, disfrutatzeko, gure burua irabazteko pauso horiek nola eman behar diren. Lan hori oso polita da, zaila bada ere.

“Proposamen txikien eta handien arteko orekan bizi da Azkuna zentroa”

Kultura aisialdiarekin nahasten da, baina kultura ere ikasketa da, gizartea hezteko beste modu bat, pentsarazteko, gizarte kritikoa sortzeko…

Guk lan sakona egin dugu gai horren inguruan; batez ere, aisialdiaz hausnartu dugu. 90eko hamarkadan, esaten ziguten nola banatu behar genuen gure denbora; zortzi ordu deskantsatzeko, zortzi ordu lan egiteko eta zortzi ordu aisialdirako. Gaur egun, hori gezurra dela denok dakigu. Dena nahastu da, batak besteari pisua kendu dio. Kultura, hitz potoloetan,  gauza inportanteagoa da, eguneroko bizitzan zer egin nahi dugun, zeintzuk diren gure helburuak, nola kokatu behar ditugun gure buruak eta pertsona gizartean; zerbait antolatzen dugunean, hori da pentsatu behar duguna.Esperientzia ezberdinetatik abiatuta jendartearen eskuetan jarri behar ditugu baliabideak, eurak ere kritikariak izateko, ulertu edo ez ulertzeko. Egunerokotasun horretan ere desberdintzeko ze bide hartu behar den. Aisialdia eta kultura puntu batzuetan ukigarriak dira, baina oso desberdinak dira. Gaur egun, asko desberdindu beharko genituzke. Kulturak jendearen eskuetan altxor batzuk ipintzen ditu, horiek norberak edo komunitatean kudeatzen ditu, eta aisialdia beste kontu bat da; baina entertaiment horrek ez du esan nahi kultura ez denik.

Kultur ekitaldi erraldoien aroan bizi gara. Bilbon eta Euskal Herriko hiri askotan, musika jaialdi erraldoiak… Non geratzen dira proposamen txikiak? Kezkatzen zaituzte proposamen erraldoi horiek?

Gu ere zentro erraldoi bat gara. Konplexua den neurrian, zaila da kudeatzea; beraz, galdera zaila da erantzuteko. Beste modu batean pentsatuta leku erraldoi honetatik gauza txikiak eta eguneroko gauzak proposatzen ditugu eta oso inportanteak dira. Kontu txiki horiek ikusleei beste irizpide batzuk eman ahal dizkiete. Oreka batera heldu daiteke, nazioarte mailan saltzen dizkiguten ikuskizun handi horietan gizartearen hipernormalizazio horretan, telebista, telesailak… Baina baita ere kontu txikiek, hizkuntzaren esparruan, kultura txikien esparruan eman ahal diguten edo diziplina txikien alde horretan jendeari esperientzia horretatik atera dezaketen mamia. Gure zentroa gai zen Bilbon egiten ziren beste ekitaldien osagarria izateko, gehigarri aritzeko. Gu oreka horretan bizi gara, proposamen txikien eta handien artean. Esaterako, nik gustura ikusi dezaket Berri Txarraken kontzertu erraldoi bat, baina baita hogei pertsonarekin hitzaldi bat; bi ekitaldiei etekina ateratzea da garrantzitsua, eta oreka hori bilatzea da gure lana.

Sold out aroan bizi gara? Ez badira sarrerak agortzen, ez zara existitzen?

Kar, kar, kar… Ematen du sould out mundu horretan, ematen digun poztasunarekin… Baina gauzak aldatzen ari dira eta kuantitatibotik kualitatibora pasatzen ari gara. Oraindik kontu kualitatiboetan aritzeko tarte bat badago, zerbitzu publiko bezala hor jarri behar dugu begirada.

Gaur, Azkuna Zentrora etorri gara; nola definitu dezakegu zentro hau? Bilbotar askoren buruan Alondegiko jarduna memorian dago, baina jada hamar urte dela inauguratu zen.

Datorren urtean, hamar urte beteko ditu. Nola definitu? Ni zuzendaritzan nagoenetik, hori izan da nire kezka. Ikusleak, erabiltzaileak badaki zer dagoen edo zer egiten den, baina oso garrantzitsua zen, guretzat, gure nortasuna azaltzea. Gizarte eta kultura garaikidearen zentro bat da, Bilbon kokatuta, badauka bilbotar guztiei zuzendutako zentroaren helburua, baina baita nazioarte mailan zuzenduta dagoen zentro baten bidea. Gaur egun hemen egiten denak garrantzi handia eduki dezake atzerrian eta nazioartekotze horretan. Nazioarteaz hitz egiten dugunean, ez dugu hitz egiten bakarrik atzerriaz, baizik eta guk munduari eskaini ahal diogunaz ere jarduten dugu. Horregatik, antolatzen ditugun edo proposatzen ditugun jardueretan edo programa eta zerbitzuetan beti pentsatzen dugu hemen egiten denak kanpoan ere garrantzi handia eduki dezakeela. Kanpoan egiten diren gauzek eman ahal digute beste begirada bat sortzen jarraitzeko.

Hala ere, ez da erraza, hemen jende asko elkartzen da, turistak, bilbotarrak, adin ezberdinetako pertsonak…

Oso zaila da. Ez dut esango erraza denik; pentsa, urtean hiru milioi pertsona edo erabilera sortzen dira eraikin honetan. Nola kudeatzen da hori? Erraza izan daitekeen zerbitzu gehigarri bat zail bilakatzen da. Turistak, auzotarrak, bilbotarrak, diziplina ezberdinak gustukoak dituztenak, antzerkia gustatzen zaiona, arte garaikidea gustatzen zaiona… Azken finean, pertsonen komunitate bakoitzak eskubidea du zerbitzu publiko bezala disfrutatzeko, ikasteko, ezagutzeko, eta, printzipioz, guk lotune bezala definitzen dugu gure burua. Guk programak, proiektuak, proposatu egiten ditugu eta jendeak jaso egiten ditu, disfrutatu egiten ditu, ikasi egiten du.. Oreka hori bilatzen saiatzen gara. Porroten bat egoten da. Arrakastak beste era batera neurtzen ditugu, ez beti zenbakietan. Arrakastak neurtuko dira etorkizunean, adibidez, norbaitek esaten duenean, “nik igerian Azkuna Zentroan ikasi nuen” edo “ zuk non ikusi zenuen antzerkia lehenengo emanaldia? Ba, Azkuna Zentroan”. Esperientzia horiek izango dira etorkizunean neurketa emango digutenak.

Kultura garrantzitsua da gizarte kritikoa sortzeko; gazteek kezkatzen zaituzte?

Guk bi modutan egiten dugu gure programazioa eta gure lana. Batetik, zeharka egiten dugu, jarduera guztiak izan daitezke modu batean edo bestean edozein adinetan disfrutatzeko. Beste batzuetan, saiatzen gara modu berezian adin konkretu bati zuzendutako jardunaldiak antolatzen. Adibidez, guretzat, hezkuntza programa oso garrantzitsua da. Hezkuntza programa, batez ere, gaztei zuzenduta dago, baina ez bakarrik gazteei. Kezkatzen gaitu, batez ere, nola ulertu zeintzuk diren euren kodeak eta nola hurbildu ahal gaitezkeen euren kodeetara. Zeintzuk diren gure kodeak, zeintzuk diren gure misioak eta helburuak eurei helarazteko.  Modu kautiboan eskoletara goazenean edo etortzen direnean errazagoa da, erakusten diegu nolakoa den gure zentroa. Modu libreagoan daudenean ekartzea edo erakustea gure proiektua zailagoa da. Zineman bada programa bat interesa pizten duena, gure mediateka oso erabilia izaten da.

Duela urtebete hartu zenuen Azkuna Zentroaren zuzendaritza. Sorreran izan zinen, gero Nafarroara joan eta berriro bueltan. Gizarte eta kultura garaikide zentro gisa definitu izan duzu. Ba al dakigu zer dagoen garaikide hitzaren atzean?

Jakin beharko genuke. Garai-kidetasun horrek bide asko eduki ditzake. Gaur egun bizirik dauden artistekin eta lanean aritzen diren artistekin aritzea da. Gaur egun gertatzen ari dena isla izatea. Garai-kidetasun horri beldurra kendu behar diogu; azken finean, garai-kidetasunean bizi gara. Gaur egun bizi gara eta gaur egun eta duela gutxi gaur egunera heltzeko gertatu diren bideak ere erakusteko edo ikasteko garai-kidetasunean zentratu behar dugu. Gure definizioan zer ez garen azpimarratzen dugu; gu ez gara museo bat, ez dugu bildumarik, baina arte garaikidearekin eta ikus-entzunezko arteekin lan egiten dugu. Gu ez gara antzoki bat, baina dantza garaikidea, antzerkia, performaceak programatzen ditugu. Ez gara liburutegia, baina mediateka dugu. Batez ere, garai-kidetasunaz hitz egiten dugunean, gaur egun bizi duguna erakustea eta horretan aritzea da. Erabiltzen diren formatu ezberdinak erabiltzea. Literaturaz ari bagara, ez dugu bakarrik liburua erabiliko; edo arte garaikideaz hitz egiten badugu, ez dugu bakarrik erakusketa batez hitz egingo, baizik horren inguruan sortzen dena, erresidentziak, solasaldiak, hitzaldiak. Artistarekin sormen prozesuan sortzen direnak. Eguneroko transformazio horretan gertatzen dena erakustea, hartzea eta modu batean erakustea.

Programazioa aurkeztuta, Fernandok zer ez du galduko?

Galderarik zailena da hau. Niretzat, oso zaila da gauza bat edo beste aukeratzea. Zuzendaritza artistikotik erabakitzen duzunean artista edo talde batekin lan egitea, prozesuak eta emaitzak ikustea derrigorrezkoa izaten da. Modu pertsonalean galdetzen badidazu, gainera, dena interesatzen zait. Horregatik, Artiumen nengoela, Muntadas artistari entzun nion kuriositateaz hitz egiten. Denok kuriositatea izango bagenu, gizarteak asko irabaziko luke.