Castillo Suarez: “Ongi ikusia dagoen baina gutxi saltzen duen poeta bat naiz”

Castillo Suarez (Altsasu, Nafarroa Garaia, 1976). Uztailean euskaltzain oso bihurtu zen. Otsailean plazaratu zuen Alaska bere orain arteko poema libururik arrakastatsuena izaten ari da. Gustura dago bere buruarekin, eta sumatzen zaio. Lehen, ez zitzaizkion elkarrizketak gustatzen. Orain, patxada osoz aurre egiten die. Euskalgintzaz zein literaturaz aritu zaigu, gairik mikatzenekin ere irribarre zabala galtzeke.

Zer moduz, Casti?

Hementxe nabil, Euskal Herriari buelta ematen. Aste honetan Hego Euskal Herriko lau hiriburuak egin ditut. Beraz, kilometro dezente.

“Zer moduz, Casti” esan dut, baina akaso “zer moduz, Castillo Suarez andere txit agurgarria” esan beharko nukeen, euskaltzain oso zaren honetan.

Ez dakit ba. Ni toki guztietara joaten naiz esanez Castillo izena dela. Osasun zentroetan, liburutegietan, beti tokatzen zait hori argitzea. Eta horrekin nahiko.

Hilabete batzuk joan dira uztailean sarrera-hitzaldia egin zenuenetik. Zer moduz daramazu euskaltzain oso kargua?

Ez dit denbora eman lan handirik hartzeko, egia esan. Lana eman zidan sarrera-hitzaldiak berak eta aldez aurretik Miren Agur Meaberi erantzuteak. Are gehiago, lan handiagoa eman zidan Miren Agurri erantzuna egiteak hitzaldia idazteak baino.

Tartean gin-tonic-ik izan al zen? Izan ere, sarrera-hitzaldian aipatu zenuen Meaberen lorategian badela gin-tonic-etan jartzeko oso limoi egokiak ematen dituen limoiondo bat.

Badu lorategi bat Lekeition, limoiondo batekin. Nik badakit badela jendea autogonbidatu dena baratze horretara, baina ni ez naiz joan, udan lanean aritu bainaiz.

Indartsu hasi zenuen sarrera-hitzaldia, abiatu eta berehala kilker deitu baitzenuen Patxi Zabaleta euskaltzain emeritua, Pepito Grillo.

Eta ez zegoen aurrean. Bada bere ezaugarrietako bat. Patxi Zabaletak oso barneratua dauka justiziaren zentzua. Uste dut beti akordatuko garela berak daukan sen horretaz.

Zabaletak Euskaltzaindiaz dio oso erakunde zaharkitua dela eta euskaltzain osoen artean oso emakume gutxi dagoela. Barrutik ezagututa, zuk zer diozu?

Egia da emakume gutxi garela, baina azkenaldian sartu gara Miren Agur Meabe, Itxaro Borda ni neu. [Asun] Garikano ere sartu da. Gainera, ez gara linguistak, baizik eta literaturzaleak eta itzultzaile bat. Beste kolore bat emango diogu, nik uste.

Agian, euskaltzain oso emakumezkoak zenbatzeko tenorean, Sagrario Alemani balio bikoitza eman beharko genioke. Jagon Saila hankaz gora jarri du. Hori da hori lanerako gaitasuna.

Bitxia da gidabaimenik eta autorik ez izanda zer nolako gaitasuna duen leku guztietan egoteko. Orain, behintzat, sakelakoa dauka. Lehen okerragoa zen.

Badakit zertaz ari zaren: Euskalerria Irratiko kolaboratzaile moduan gozatu –eta sufritu– dugu. Zuk ere zeure burua Jagon Sail horretan ikusten duzu, ezta?

Bai, ni corpusekoa ez naiz. Idazlea naiz, baina nire tokia Jagon Sail horretan dagoela uste dut. Azkenean ni euskalgintzatik nator.

Lanbidez euskara teknikaria baitzara.

Hori da, sustapena da nire jarduna.

Akaso horregatik, hitzaldia hasi eta berehala ofizialtasuna aipatu zenuen.

Gauzak ez baitira gehiegi aldatu. Patxi Zabaleta 1987an sartu zen Euskaltzaindian, eta niri batzuetan lantokian gertatzen zait jabetzen naizela garai haietako edo ni lanean hasi nintzeneko gauza berberak eskatzen ari garela. Ni Bortzirietan hasi nintzen lanean, eta orduan eskatzen genuen liburuzain euskaldun bat, eta auzitara joan ginen. Orain, afera berberarekin jarraitzen dute. Gezurra dirudi ze gutxi aldatu diren gauza batzuk.

“Euskaltzaindiak zerbait egin nahi baldin badu estatusaren alorrean, diru gehiago behar du”

1987tik 2023ra, ofizialtasuna eskatzen. Bistan da euskarofoboak temoso hutsak direla. Euskaltzaleok birpentsatu beharko al genuke gure jarduna eraginkorragoa izan dadin?
Badago neke orokor bat militantzia guztietan. Jaitsi gara militantzian eta baita gozamenerako diren gauzetan ere. Antzezlan batzuetan, jende gutxi ikusten duzu antzokian. Mobilizatzeko gure gaitasuna oso kamustuta dago, ez bakarrik euskalgintzan. Baina ni ez naiz oso gogoetazalea. Egiten dira kongresuak, egiten dira txostenak, egiten dira hamaika gauza. Ni gehiago naiz ekintzailea eta kudeatzailea. Ez dut gogoeta horietarako balio.

Mobilizazioak aipatu dituzu. Udaberrian, Sorionekuak ekimenak beste mobilizazio molde bat proposatu zuen, beste diskurtso batekin. Zer iruditu zitzaizun? Topagunetik ere aldaketa proposatzen ari dira diskurtso eta estrategietan.
Sorionekuak ekimenak ilusioa ekarri zuen. Azkenean, oso zentratuak egon gara salaketan, dauzkagun hutsuneetan, dauzkagun mugetan. Horiek oso ongi zedarrituta dauzkagu. Baina behar zen txute bat aurrera segitzeko. Azkenean, euskalgintzako lana oso-oso nekosoa da, eta oso desatsegina, eta oso esker txarrekoa askotan. Ilusio hori behar dugula uste dut, bizipoz txiki bat emango dizuna aurrera jarraitzeko. 

Publikoki, ez du eztabaida handirik eragin, baina Euskarabideak eta Eusko Ikaskuntzak nafar nortasunaren inguruan egin duten lanaren ondorioetako bat izan da euskararen onerako abertzaletasuna eta euskara bera bereizi behar direla. Zer iruditzen zaizu baieztapen hori?
Nik uste dut hor gauzak nahasi egin direla. Ikerketa bat egin da, ondorio batzuk izan dituena. Eta gero horiekin bat ez zetorren jendearen iritzi artikulu batzuk ere ikusi ditugu. Nik uste dut hor abiapuntua dela okerra. Alegia, ikerketa batek dauzkan emaitzak dauzka eta horiek dira. Teknika batekin egin da, eta, gustatu ala ez, hori da dagoena. Hortik atera nahi izan diren ondorioak, edo proposamenak, edo aipatzen diren ildoak ez dakit nik ikerketa egin duten horiek esan beharko lituzketen.

Oker ez banaiz, lanaren egileek atal horri Eskatu gabeko proposamenak izenburua jarri zioten.
Zuhurtziaren dohaina oso gutxi zabaldua dago.

2015ean euskaltzaleak agintera iritsi ziren Nafarroa Garaiko erakunde nagusietan, eta orduantxe eremu erdaldunetan euskararen aurkako jarrerek nabarmen egin zuten gora. Zer iruditu zitzaizun?

Ez daukat azalpenik horretarako. Iruditzen zait hizkuntza politikak ez direla hain ausartak izan eta ez dutela horrenbesteko eragina izan, areago Erriberaz edo Ager eremu horretaz ari baldin bagara. Iruditzen zait askoz kezkatuago egon beharko genukeela eremu esan dezagun mistoan edo euskaldunean, hizkuntza politikak ez direlako iraultzaileak izan. Badago nolabaiteko aitortza bat hizkuntzari, eta formak ez dira hutsalak, hori egia da. Aurrekontua handitu da, egia da, baina ez zait iruditzen politika ausarta egiten ari direnik Euskarabidean. Oso ongi dago toki guztietara joatea. Eta nik beti esango dut formak ez direla hutsalak eta balio sinbolikoa daukatela ekitaldiek, ekintzek, erakusketek. Baina urte asko pasa dira aldaketa sakonik gabe. Iruditzen zait guk egon beharko genukeela asaldatuta edo minduta. Beste horrek harritzen nau, baina ez daukat azalpenik horretarako.

Izan ere, orain PSN dago agintean, indar politiko euskaltzaleen sostenguarekin. Nola mugiaraz daiteke PSN?
PSN PSN da eta ez dago modurik mugiarazteko. PSNrekiko daukagun begirune edo esperantza hori, noizbait jarrera aldatuko duelakoan, alferrikakoa da guztiz. Aldaketa etorriko bada ez da PSNtik etorriko inoiz. Hori da nire iritzia. Eta areago [Maria] Txibitek azkenaldian egin dituen izendapenekin. Hain zuzen ere, Erriberara begira egin ditu.

UPNrekin berdin geundeke?

UPNk bazuen gauza on bat, eta zen oso argi esaten zuela zeren aurka zegoen eta zer ez zuen egingo. Orain, aldiz, Nafarroako Gobernutik ateratzen diren mezuak oso kontrajarriak dira. Batzuetan, batzuek aditzera ematen dute balitekeela legea aldatzea, baina [Felix] Taberna eta Txibite oso argi esaten ari dira ez dutela legea aldatuko. Orduan, ez dakit, uste dut arazoa gurea dela, zer espektatiba ditugun PSNrekiko. Nik ez dut federik horretan.

Euskal Autonomia Erkidegoan nola dakusazu panorama? Bazirudien askoz hobeki zeudela, baina azkenaldian oldarraldia pairatzen ari dira.
Garai batean, ziurtasun juridikoa deitzen zen zerbait genuen, baita Nafarroan ere. Hau da, guk bagenekien zer zen legezkoa, zer ez, eta noraino irits gintezkeen. Eta zerbait egiten ari baginen legetik kanpo, edo legeetan zehazten ez zena, oso kontziente ginen. Ez genuen espero onartuak zeuden eta batere ausartak ez ziren lege horien aurka ere egingo zutenik. Hor gauzak nahasten dira, eta oso delikatua da. Lanerako eskubidea, adibidez. Krisi egoera batean jendea sentiberagoa da horrekiko: nork eduki dezakeen aukera lanerako eta nork ez. Oso arriskutsua da hori. Jendeak barneratzen baldin badu ideia hori, hizkuntzaren aurka egiten ari gara. Niri ere gertatu zait. Ni Arbizun bizi naiz, eta mediku euskalduna geneukan. Eta orain erdalduna daukagu. Baina pozik gaude, gutxienez medikua daukagulako. Hizkuntzaz aparte dagoen egoera orokorra okerragoa denean, onartzen ditugu hizkuntzaren aurkako gauza batzuk bestela onartuko ez genituzkeenak.

Horren guztiaren aurrean, zer egin dezake Euskaltzaindiak?

Euskaltzaindiak badu gauza on bat, Euskal Herri osoko erakundea dela. Eta ez gaude hainbeste: Eusko Ikaskuntza, Ikastolen Elkartea, Euskaltzaindia… Euskaltzaindiak zerbait egin nahi baldin badu estatusaren alorrean, diru gehiago behar du. Corpusean badaude adituak, badago jende pilo bat lanean.

Eta zer egin dezake Euskaltzaindian poeta batek?
Galdera ona da. Ez dakit oso ongi zer egiten dudan hor. Irailean egin genituen poesia jardunaldi batzuk Lekeition, eta bada zerbait. Egin ditzakegu gauzak literaturzaletasuna sustatzeko eta abar. Hiru poeta sartu gara.

“PSN ez da inoiz aldatuko. Euskaltzaleok arazo bat dugu harekiko espektatibekin”

Ausardia, behintzat, eraman duzue Euskaltzaindira; izan ere, idazteko, ausardia behar dela diozu.

Noski. Idazteko, behatzailea eta ausarta izan behar duzu, biak batera.

Sarri esan duzu, halaber, idaztea ez dela terapeutikoa.

Niretako ez. Eta esan dut, horretaz gain, nire bizitza ez dela behar bezain interesgarria hori guztia idazteko.

Beraz, ez duzu sufrimendua gainditzeko idazten.

Tira, oso pozik zaudenean ere idaztea, beharbada, egingo zenukeen azkenengo gauza da. Idazten hasteko, niretako sufrimendua ez da inoiz abiarazle bat.

Zure bizitza idazten duzuna idazteko aski interesgarria ez dela esan berri duzu. Idatzi izan duzu poesia ez dela autofikzioa, baina…

Baina gure galbahea hor dago. Guk hautatzen ditugu hitzak, guk hautatzen ditugu irudiak. Urtetan Adolfo Araiz nire nagusia izan da. Berarengandik asko ikasi dut. Tenplea batez ere. Baina pasabideetan poeta nintzela esaten zidanean, aditzera emateko sentibera nintzela, horrek sutu egiten ninduen. Ez diot barkatuko.

Orduan ez zara hain hotza. Izan ere, Alaska liburuan oso hotz azaltzen zara: dena da elurra, hotza, neguko loreak…
Ni banaiz distantziak eta espazioak maite dituen emakume bat. Ez naiz neska irekia. Ez naiz inoiz izan.

Maitasuna ere asko aipatzen duzu liburuan.
Lehengoan maitasunari buruzko hitzaldi bat eman nuen, eta horren kontura bilaketa bat egin nuen nire testuetan: maitasuna, maite, maita… Gauza pilo bat atera ziren.

Liburu honetan bereziki. Zergatik?

Beharbada ez da hainbeste idazten maitasunari buruz, espresuki. Baina batzuetan oso modu ironikoan idazten dut maitasunari buruz. Ni berez ironikoa bainaiz. Autofikzioarena aipatu duzu: ni ironikoa baldin banaiz, autofikzioa nahi eta nahi ez aterako zait.

Sormenaz ari gara. Zure idazketa prozesua oso berezia da, izenburutik abiatzen baita. Nola egiten duzu?
Ideia bat izaten dut, eta hortik abiatzen naiz. Oso metodikoa naiz, eta kapaz naiz liburu bat bi hilabetean idazteko. Baina, horretarako, izan behar dituzu gauza asko bizita eta gauza asko irakurrita, biak.

Izan ere, destilazioa da idazteko duzun metodoa.
Bai. Ni hitz gutxikoa naiz. Nire emailek eta nire mezuek bi lerro baino gehiago baldin badituzte, gauza txarra.

“Ez ezazu idatzi aldez aurretik irakurri ez duzun poemarik”. Esaldia zurea da.

Azkenean, hori egiten dugu, ezta? Handik eta hemendik hartzen dugu, hartutakoa gure galbahetik pasatzen dugu, eta beste forma bat ematen diogu. Berriki Angel Erroren Itzulpena izeneko lana saritu dute. Jorratzen dituen gaiak betikoak dira: denboraren joana, maitasuna, maitasunik eza. Klasikoa eman dezake, baina denok idazten dugu gai horiei buruz.

Dena dela Alaska, izenburutik ez ezik, enkargu batetik abiatu zen, ezta?

Poesia orduak egiten dira Donostian urtero. Beti izan naiz ikusle. Urtero joaten naiz. Idazleen elkartetik han emanaldi bat egitea proposatu zidaten. Garbi neukan [Juantxo] Zeberiorekin zerbait egin nahi nuela. Eta horrela izan zen. Bestalde, ni askotan joaten naiz Goierrira, klasera. Gure bailara Goierrirekin mugakidea da. Eta, egun batean, [Etzegaraten] Alaska hoteleko neoiak piztuta zeudela iruditu zitzaidan. Hori izan zen abiapuntua.

Neoizko argiena egia ala autofikzioa den…

Ez dakit, baina gehiago esango dizut: liburuan aipatzen dudan Alaskahoteleko zerbitzari kaskagorriak aurrekoan idatzi egin zidan.

Beraz, existitzen da.

Bai, baina ez dut uste Orlando irakurtzen zuenik.

Liburuan aipatzen duzu zerbitzari hark lanik ez zuelarik Orlando irakurtzen zuela.
Egia esan, ez dut zerbitzaria ikusi, ez naiz berarekin egon. Elkarrizketa egin zidaten, eta mezua bidali zidan. Orduan ez zuen liburua irakurrita, beharbada orain bai. Bestela, oparitu beharko diot. Elkarrizketa egin zidatenean, atzean Alaska hotela nuen. Eta berak argazki bat atera zion telebistari, eta esan zidan: “Hau zen nire logela”. Garai hartan zerbitzari batzuek han egiten baitzuten lo.

Ze polita. Bai hori, baita halako liburu bat ia kasualitatez, enkargu bategatik sortzea ere. Poz handia ekarri dizu, oso bide polita egiten ari baita.

Nire orain arteko liburuen artean salduena da, eta medio guztietan atera naiz. Nazioartera ere joan naiz. Pentsa, orain Indiara joan behar dut. Ez dakit elurrari buruzko poemak irakurriko ditudan New Delhin. Ez dakit zer izango den hori.

Alaska hotela zure haurtzaroko leku bat da. Aitarekin joaten omen zinen. Eta orain itxita dago, hondatuta. Lekuen dolua kontzeptu ederra darabilzu horren kontura.

Maddi Barber zinemagileari hartu nion. Reyes Ilintxetak egin zion elkarrizketa Argia-rako. Barber Altzibarkoa da, Lakabekoa. Konturatu zen herria, parajeak galdu zituen jende horrek guztiak ez zuela hitz egiten horri buruz. Bere dokumentala egin zuenean eta jendeari eskatu zionean beren ametsak kontatzeko, dena atera zen. Pertsonen doluaz asko hitz egiten da. Tokien dolua ametsen bitartez egitea oso iraultzailea iruditu zitzaidan. Berak duen pertzepzioa da amets kolektiboak direla, eskualde izaera bat daukalako. Hortik atera zen: elkarrizketa irakurri, neona ikusi…

Patuaren apetak.

Autoan asko ibiltzen naiz.

Zure beste aipu bat: “Elurretan ibiltzea da bizitzea”. Hau da, bizitzea zikintzea da.

Bai, eta marka uztea. Baina aldi berean markak desagertu egiten dira. Badaukagu, nik ere bai, nolabait nirea den zerbait uzteko. 

Plazan gabiltzanok badugu betiereko kezka hori: guk egiten duguna estimatzen ote duten.
Bai, oso hedatua dago, eta zer esanik ez idazleen artean. Lehia handia dago. Ideologia handia. Gremio guztietan gertatuko da, baina idazleen artean oso nabaria da.

Zer moduz mugitzen zara, halako gremio baten erdian?

Badakizu zer gertatzen zaidan? Nik gutxi saltzen dudala baina ongi ikusia nagoela. Iruditzen zait poeta on edo on samarra naizela. Narratiba idazten hasiko banintz hasiko lirateke komeriak. Baina ez naiz lehiatuko, ez naiz sartuko niretako ez den espazio batean.

Inoiz baino patxada handiagoarekin sumatzen zaitut.

Ez dakit adina den edo zer den.

Egunotan irakurri dudan elkarrizketa zahar batean zenioen idaztea gustatzen zitzaizula, ez, ordea, elkarrizketak egitea, liburuak saltzea. Halakoetan ere oso gustura ikusten zaitut orain.

Hori ere ikasi egiten da. Bidaiek ere asko zailtzen zaituzte.