Aritz Galarraga: “Telebistarekin abiatu zen aroa orain amaitzen da”
Bernardo Atxagak dio telebistak aro berri bat ekarri zuela. XXX.mendean sartuta, abiada bizian goaz eta Aritz Galarraga kontrara jarri da. Internet garaia aurrera doan heinean, atzera begira jarri da. Memoria ariketa bat Gogoan dut liburua. Ongi etorri pop literaturara.
Aritz Galarraga, Gogoan dut liburua eskuan daukat. Zorionak!
Eskerrik asko, Joni.
40 urte betetzea gertaera dramatiko bat bezala bizi izan zenuela esan zenuen liburuaren aurkezpenean. Eta liburuaren hainbat aipamen egiten dira: 33 urte seinalatu horri, urteak egiteari, adinari… Ez zenuen erreparatu ondoan Joxe Angel Irigarai zenuela. Eta zu 40 urte betetzea gertaera dramatikoa balitz bezala…
Pentsatuko zuen, zer ari da gazte hau? Halako txorakeriak-eta esaten. Bizitzaz ezer ez dakien honek zer egiten du… Baina, gero, egia da, Jose Anjel Irigarai, daukan adinarekin, seguru ni orain baino askoz hobeto dagoela. Eta askoz osasuntsuago eta buruz argiago, hori seguru. Zalantzarik ez daukat.
Zer gosaltzen duen galdetu beharko diogu.
Ahaztu egin zitzaidan galdetzea.
Liburuaren aurkezpenean adierazi zenuen pozik zeundela irakurle batzuek liburu hau irakurtzean zuk egin duzun memoria ariketa bertsua egiteko bulkada izan zutelako.
Bai; uste ez dagoela idazle batentzat gauza politagorik. Irakurleak, nolabait, liburua irakurri bitartean zerbait sentitzea eta zerbait hori baldin bada bere oroimena martxan jartzea, are eta gehiago. Eta nik uste dut, kasu honetan, oroimenaz eta memoriaz ari garela, liburu honen irakurketak aktibatu badu irakurlearengan bere memorian ere aztarrika aritzeko behar hori… Hori oso polita da. Gainera, bizi dugun garai hau ez da bereziki egokia memoria bezalako gauza bat lantzeko. Hain doa dena azkar, eta hain goaz presaka… memoriak eskatzen du denbora bat, oroitzapenek eskatzen dute beste patxada bat haien bila joateko edo haiek etortzeko zugana.
Liburua irakurrita, garrantzi handia dute zure gurasoek. Elkarrizketa bat merezi dute. Hori da niri burura etortzen zitzaidana.
Bai, eta, seguru aski, elkarrizketa hau baino hobea litzateke. Ezinbestean, iraganari begira hasten bagara, hor derrigorrez agertzen zaizkigu bai gurasoak, arrebak, aitona-amonak… gertukoenak, ezta? Behintzat, bizitzaren lehen fase horretan, haurtzaroan. Gero, adinean aurrera joan ahala, oroitzapenek harreman handiagoa dute lagunekin, eta, tira, azken batean, beste familia handixeago hori osatzen dutenekin. Azken batean, zuk aukeratzen dituzun familiako horiekin ere bai.
Liburua irakurtzen hasita, esaldi guztien hasiera berdina da: Gogoan dut, gogoan dut... Irakurtzen jarraitu ahala nahastu ditut gogoan izandakoak, gogokoa duguna… Hori gertatu zait niri, ez dakit bakarra naizen.
Seguru aski, ez. Liburua egituratu dudan hasiera anaforiko horrekin, oroitzapen bakoitzaren hasieran jarri dudan gogoan dut horrekin ia-ia mantra bat bezala edo otoitz bat bezala… Hor aukeraketa bat dago. Gogoratzea aditza, euskaraz ari garela, modu diferente batean baino gehiagotan esan dezakezu: gogoratzen naiz, edo gogoratzen dut, edo gure herrian esango genukeen bezala oroitzen naiz. Hor ere aukeraketa bat egin behar, eta jo nuen literaturara. Ea euskal idazleek zein formula erabili ohi zuten, normalean, gogoratzearen ekintza hori adierazteko. Ikusi nuen gehienek, eta, batez ere, idazle maiteenek, gogoan dut hori erabiltzen zutela euskaraz. Eta, beraz, hor zalantza guztiak argitu zitzaizkidan.
Gogoan dut hasiera horri gogoan kenduta, dut ateratzen zait. Behin baino gehiagotan entzun dizugu zure bizitzaren soinu bandan ezinbesteko taldea dela.
Bai, zalantzarik gabe. Eta arlo musikala gainditzen duena, gainera. Alde batetik, alde musikala dago, eta uste dut zalantzarik ez dagoela. Euskal Herriko musika talderik onenetako bat izan dela azken 30 urteotan. Eta gero, badago kontu pribatuagoa. Herrikideak nituen Dut bandakoak, adinkideak, baina, azken batean, horrelako talde bat hain gertu izanik, ezinbestean dago ispilu efektu bat edo zeure burua haiengan ikusi nahi izate bat. Eta orduan, askotan entzuten ditut. Idatzi izan dut haiei buruz ere, eta testu bereziki hunkigarriak atera zaizkit. Ukitzen nautelako barru-barrutik.
“Chill Mafia ez al da izan modernoen eta antimodernoen betiko kereila hori?”
Musika alde batera utzi gabe, oso lagun duzun Ibon Rodriguezekiko “fedea” duzula adierazten duzu. Fedea hitza erabili duzu…
Fedea ez dakit oso kontzeptu erlijiosoa ote den, eta konturatu naiz liburuan, oro har, erlijioak pisu dezente baduela. Nik uste nuena baino gehiago. Kultura eta heziketa erlijioso horrek badu pisua nire adineko jendearengan, eta liburuak islatzen du hori. Orduan, fedea, tira, erdi brometan, baina Iboni bai. Lagun handia izateaz gain, musikari bikaina da. Eta fedea diot, bai lagun bezala eta bai artista bezala. Egiten duen hori konparaezina iruditzen zaidalako, Euskal Herrian egiten den gauza askorekin alderatuta.
Ibon Rodriguezekin batera aurkezpen ekitaldiak egiten ari zara. Zertan datza?
Aurkezpen ofiziala egin genuen, baina, modu informalagoan eta ez hain zurrun, Iboni eskatu nion laguntza. Nik uste dut nahiko emanaldi polita geratu zaigula. Ez hainbeste nire partetik, bai gehiago haren partetik. Zeren eta liburuan agertzen diren hainbat eta hainbat abestiren bertsioak jotzen ditu berak, gitarra soilarekin. Eta baten bat benetako marabilla bat da. Youtuben jarriko balu, cover bezala, arrakasta izango luke, seguru.
Bizitza arrunt bat deskribatzen duzu liburuan, horixe azaldu zenuen liburuaren aurkezpenean. Liburuaren izenburua izan zitekeen Gizon arruntaren koplak. Kontua da Xabier Letek eta orain Chill Mafiak izen hori hartuta daukatela.
Bai, eta bertsolari sen minimo bat izango banu, koplagatik diot, agian, ere bai. Liburuan esaten dut inoiz saiatu izan naizela Xabier Lete plagiatzen. Beraz, agian, orain, Chill Mafia plagiatzea izango da kontua. Eta ez nuke batere erreparorik izango; hau da, plagioaren aldekoa ere banaiz. Ez daukat, zentzu horretan, inolako erreparorik.
Gogoan dut Deabruaren abokatua. Oraindik ere Internet sarean aurki daitekeena. Oso elkarrizketa gogoangarriak egin zenituen Argia astekariarentzat. Oso ondo pasako zenuen elkarrizketa haiek egiten.
Nik ondo pasatzen nuen, eta uste dut elkarrizketatuen ehuneko handi handi batek ere bai. Badakit badagoela jende bat ez zitzaiona bereziki gustatzen elkarrizketa formatu hori. Agian, ironia erabat menperatzen ez zuelako edo dena delakoagatik. Egia da jende bati agresiboegia iruditzen zitzaiola, benetan batere agresibotik ez zuen elkarrizketa mota bat zenean.
Deabruaren abokatu batek egingo lukeen elkarrizketa bat zen. Pertsonaia hartu eta esan dezagun pertsonaia horren inguruan egon daitezkeen usteak edo ideiak; nolabait, modu zuzen batean planteatzea. Ironia eta sarkasmoa presente zegoen, baina mundu guztiak ez zuen horrela ulertzen.
Liburura itzuliz, galera aipatzen da. Atxagak aipatzen zuen telebistaren etorrerak garai aldaketa bat ekarri zuela. 40 urtera iritsita, behintzat, erabaki duzu 40 urteen konstantzia utzi nahi zenuela. Garai berria iritsi delako.
Bai. Bai, konstantzia utzi nahi nuen, lehenik eta behin, ez dakizulako noiz arte utzi ahal izango duzun. 40 urte izateak ez du esan nahi beste 40 bizi izango dituzunik. Beraz, hobe lehenbailehen. Itxaroten ibiltzea baino. Baina egia da zuk diozuna. Liburua hartu eta irakurrita, Atxagak telebistarekin abiatzen ikusi zuen hura, seguru aski, orain bukatzen ari da. Edo azken kolpea ematen ari da. Konektibitatea, etengabe mundu birtual batean zintzilik egotea. Eta, tira, Chill Mafia aipatu duzunez, Chill Mafia zer izan da, ba? Ez al da izan modernoen eta antimodernoen betiko kereila hori? Agertu da jende berria, belaunaldi berri batekoa, eta ideia eta modu berri batzuekin. Eta, seguru aski, mundu zaharrekoak garenok ezeroso sentitu gara, ez dugulako erabat ulertzen atzetik bultzaka datorren mundu berri hori.
“Gazteentzako edukia euskaraz eta paperean egitea oso zaila da”
Adina, familia, beste konstante bat bada 30-50 urte ditugunontzat, eta hori gatazka politikoa da. Euskal auzian agertzen zara, orbitan, baina, era berean, mundu zehatz batekin konektatu gabe. Ezkertiar eta abertzalea den mugimendu horrekin.
Orbitarena uste dut oso kontzeptu interesantea dela. Ez dut uste mundu bakar batean nagoenik orain, eta egon naizenik orain arte. Eta bai mundutxo askoren bueltan. Eta, seguru aski, aipatu duzuna egia da, ez dut ia ezertan itsuki sinesten. Gatazkarena ere aipatu duzu, eta hor ezinbestean gure adineko jendeak nahi ala nahi ez bertan egote hutsagatik gatazkarekin harreman bat badugu. Zein neurritarainokoa, noraino inplikatuago edo noraino beste aldera begira egon garen gehiago… hori norberaren asuntoa da.
Kontatu gabekoak izango dira, baina liburuan kontatu duzuna askotxo da. Irigaraik biluzte ariketa bat dela esan zuen, besteok janzteko baliatu duguna.
Bai; seguru aski, gehiago da kontatu ez dudana, noski, kontatu dudana baino. Logikoa da, gogoratzen duguna gogoratzen ez duguna baino gutxiago da, ezta? Eta ahanztura, noski, oso gauza inportantea da, bestela ezin izango genuke-eta egunerokoan aurrera jarraitu. Baina kontatu dudana da momentu honetan kontatu nahi nuena. Oroitzapenak etortzen joan dira, eta hor ez naiz oso selektiboa izan. Gero, egia da selektiboagoa izan naizela liburua osatzeko orduan. Lanketa literario bat zeukan liburua egin nahi nuen, ez oroitzapen segida soila. Beraz, hor elaborazio bat egon da. Esan dezaket bakean nagoela kontatu dudanarekin. Eta kontatu badut, uste dut bakean nagoelako nire oroitzapen horiekin eta nire iragan horrekin.
Aipatzen dituzun izen-abizendun horiek guztiek zer esango dute?
Zorionez, hemendik bostehun kilometrora bizi naiz eta fisikoki ez dira iritsiko nigana. Izen-abizenekin aipatu ditudanak aipatu ditut izen-abizenekin, hain zuzen ere, badakidalako konfiantza nahikoa dagoela pertsona horiekin eta badakidalako kontatu dudan hori ez dela traizio bat. Ez dut esaten izen-abizenez aipatu ditudan guztiak guapo jarri ditudala edo ederragotu egin ditudala. Horien gaineko oroitzapen ez hain positiboak ere egon daitezke, baina ez dut uste traizionatzen duenik pertsona horren eta nire memoria. Oroitzapenak, zentzu horretan, egiatiak direla, eta, gutxienez, zintzoak.
Gurasoengana bueltatuta, beharbada, baten batek horrelako zerbait egingo luke gurasoak bizi ez direnean. Kontatzen dituzun gauza asko esfera intimoan gordetzeko ohitura daukagulako. Zuen kasuan, irakurle askok zuen familiaren xehetasun ugari ezagutuko ditu. Gurasoek zer diote?
Zorionez, ez didate gauza handirik erantzun. Zeozer begiratu dute, badakit. Oso jende diskretua da, eta, seguru aski, ez didate esango benetan pentsatzen dutena irakurri duten horri buruz. Ez ote den nire gurasoez aipatzen dudan hori, nire familiaz aipatzen dudan hori, nire lagunez aipatzen dudan hori, zeozer unibertsalagoa. Noski, hor daudenak nireak dira. Nire oroitzapenak. Nire esperientziatik pasatako gauzak dira, baina zenbateraino ez ote diren gure adinkide izan daitekeen jendearen esperientzia. Esperientzia, noski, intimoagoa, pribatua, etxe baitakoa.
“Gogoan dut amets erotikoak gustatzen zitzaizkidala”. Aditzak arazoak eman dizkizu?
Oro har, liburuan zehar bai. Oroitzapen honetan, ez hainbeste. Stefan Zweig idazleak esaten zuen bizitzaren lehen erdia, nolabait, goranzko bide bat zela. Eta bigarren erdia, beheranzkoa. Eta nik uste dut bera bizitzaz ari zela, baina beste gauza batzuk ere lehen erdian gorantz doaz eta beste batzuk, beherantz. Eta sexua ez ote den horietako bat. Beno, hemendik aurrera deskubrituko dut.
Atera dudan beste ondorio bat da osasunak, nolabait, zure bizitza baldintzatu duela. Edo urrutiegi iritsi naiz?
Ez, ez. Osasun kontuak ere presente daude. Seguru aski, ez modu bereziki dramatikoan. Nik uste dut edonoren bizitzan osasunik ezarekin harremana izan dugula guztiok. Nire kasuan, denborarekin ikusita, gauza txikiak eta tenporalak izan dira. Eta orduan, horrek ahalbidetzen du gaurko begirada ironiko hori.
Ez dakit ez ote zaren zeure buruarekin gordin samar aritu. Inpresioa dut alde handia dagoela jendaurreko Aritzen eta bere baitan biltzen den Aritzen artean.
Bai, eta, agian, ezinbestean. Beren buruarekin konplaziente diren horiek… bere burua ezagutzeaz harro dagoen jende hori, kasu! Hobe nigandik aparte samar izatea. Normala da exijentzia maila arrazoizko bat izatea norbere buruarekin. Normala da kontentagaitz uzten dizkizuten gauza horiekiko kritiko agertzea eta horiek nolabaiteko min txiki bat sortzea. Imajinatu gauza txiki horiek konpondu izan bagenitu, izango ginateke ia-ia superheroiak.
Dut musika taldea aipatu dugu, baina zurea pop liburu bat da.
Bai, bai. Definizioa hartzen dizut, gustatu zait. Kultura popularreko gauza asko eta asko daude. Atxagak esan zuen bezala, telebistaren seme-alabak gara, baina baita VHSren seme-alabak, eta kioskoan erosten genituen izozkien seme-alabak eta Sancheski patineteen seme-alabak… Ondoko kaleko bideoklubaren seme-alabak gara. Elementu popular horiek, norbere biografia osatzen duten neurrian, eta lehen aipatu dugun mundu desagertze horren parte ere badiren neurrian, ezinbestean agertu behar ziren. Alde popular hori ere badugu, nahiz eta, tarteka, aspirazio literarioak ere azaleratzen diren. Biek egiten gaituzte.
Ada Colau agertzen da liburuan. Ada Colauren aholkulari izan zinen?
Bai. Eta hori aipatzen dut, gainera, Super pop aldizkarira eskutitzak bidaltzen genituela aipatu ondoren. Liburuan dauden hainbat kontrastetako bat da. Ada Colaurena broma txiki bat da. Aholkatzera iritsi nintzen. Hain zuzen ere, bere aholkulari gertuenetako haurren eskolako guraso delako. Kanpaina egin behar izan duenean Kataluniatik kanpo, eta, batez ere, Euskal Herrira etorri denean, gizon horrek galdetu izan dizkit hainbat gauza.
Katalunian bizitzeak eragin du liburua argitaratzea? Halako herrimin bat sentitzen duzulako, edo ez?
Herrimina baino gehiago, erbeste sentimendu bat da. Eta ez hainbeste kontu fisiko batengatik, ez hainbeste Euskal Herritik, jaioterritik edo kanpo bizi naizelako. Seguru aski, Euskal Herrian biziko banintz ere, erbeste sentimendu hori izango nuke. Rolland Barthes zen esaten zuena ez dagoela haurtzarorik, ez bada herritik. Eta, seguru aski, haurtzaroa bukatzen denean, herriarekiko lehen lotura hori bukatu egiten da. Ez da hainbeste kontu fisiko bat edo urruntasun fisiko bat, baizik eta urruntasun afektibo bat haur eta gazte garaiarekiko.
Hondarribira etortzen zarenean, ezleku bat bezalakoa da zuretzat?
Hondarribiak beti izan du ezleku izateko ezaugarri asko. Hor dago, izkina batean. Errepidea bertan amaitzen da. Nire bikotekideak dio sentsazioa daukala Hondarribian mundua bukatu egiten dela. Hondarribitik atera izanak egiten du, ezinbestean, bueltatzen naizen bakoitzean halako ezleku edo lekuz kanpo egote sentsazio bat. Ez dut negatibotik ezer. Konstatazio bat da bakarrik. Nahiago dut lekuz kanpo egon, eta ez lehen aipatu dugun erdigune horretan.
Merezi duen bakarra jende atsegina dela diozu liburuan.
Hori da, azken batean, gure herria, gure aberria. Ez bada inguruan daukagun jendea atsegin hori, ez dakit zer besterik izan daitekeen. Bizitzan izan dezakezun satisfaziorik handiena da halako jendea inguruan izatea. Gauza bat da familia eta tokatzen zaizuna, eta horrekin aurrera egin beharra dago. Gero, familia zuk zeuk aukeratzen duzu: familia originala, eta gero, zuk osatzen duzun beste familia handi hori. Lagunena. Eta hori da daukagun altxorrik handiena.
Eskerrik asko, Aritz, gonbidapena onartzeagatik. Zorionak eta zorterik onena.
Eskerrik asko, eta nahi duzun arte.