Ane Irazabal: “Gatazka bat kubritzera doan gizona heroia da; emakumea, zoroa”

Kazetari gutxik kontatzen dituzte albisteak Ane Irazabalek bezala. Mundua zeharkatu du gatazkak, estatu-kolpeak, inbasioak eta errefuxiatuen dramak hurbiltzeko. Ikasketak bukatu berritan alde egin zuen Arrasatetik, motxila bat hartuta, eta esperientziaz eta istorioz beteriko motxila hori zabaltzeko eskatu diogu elkarrizketa honetan. Hogei minutu labur geratu zaizkigu pasioz, jakin-minez eta ausardiaz beteriko kazetari, emakume eta lagun hau elkarrizketatzeko.

Ane Irazabal, ongi etorri TTAPera!

Eskerrik asko!

Plazera da zu gurekin egotea, baina argituko dugu ez gaudela Berlinen. Arrasaten gaude, oporraldi bat aprobetxatu dugulako elkarrizketa hau egiteko. Eta jakin nahi nuke etxera zatozenean zer den egiten duzun lehenengo gauza, edo zein den bisitatzen duzun toki berezi hori.

Ez naiz oso originala, baina izugarri gustatzen zait etxera itzultzen naizenean gosaltzera kalera atera eta patata-tortilla eta gilda bat jatea. Hori da etxera bueltatzen naizen bakoitzean daukadan tradizioa, eta asko gustatzen zait.

Mundu zabalean ez dago halakorik, ezta?

Ez, ez dago!

Ane, kontatu… zer amesten zuen Arrasateko plazan jolasten ibiltzen zen Ane txikiak?

Fantasia asko gustatu izan zait txiki-txikitatik. Alde batetik, asko gustatzen zitzaidan Historia; etxean Egiptoko piramideen inguruko liburu pila bat nituen eta beti amesten nuen arkeologiaren gaineko lanen inguruan. Eta beste alde batetik, beti izan naiz oso berriketa-zalea. Etxean albistegiak egitea gustatzen zitzaidan, eguraldiaren mapa neukan, nik egindakoa, eta gurasoak lanetik itzultzen zirenean albistegia egiten nien. Ez naiz pertsona bat txiki-txikitatik argi izan dudana zer egin nahi nuen nagusitan edo zer ikasi nahi nuen. Nik Zientzia Politikoak hasi nituen, urtebete egin nuen eta utzi egin nuen; gero, Historia ikasi nuen; eta gero, Ikus-entzunezko Komunikazioa. Beraz, bidean erabaki dut zer zen gustatzen zitzaidana.

Eta behin Ikus-entzunezko Komunikazioan sartzea erabaki zenuenean, ikasketak amaitu eta zer egin zenuen?

Ikus-entzunezko Komunikazioa amaitu nuenean, oso momentu konplikatuan amaitu nuen, ze justu 2008-2009ko krisi ekonomikoa gurera, Euskal Herrira, oso indartsu iritsi zen. Eta kazetaritzaren gaineko gogo aldartea oso triste zegoen. Jende guztiak esaten zizun: “Ez da momenturik onena…”. Eta nik Ikus-entzunezko Komunikazioa amaitu nuenean argi neukan kazetaritza munduan hasi nahi nuela, baina ez neukan kontakturik, ez nekien nola hasi. Orduan, harremanetan jarri nintzen Palestinako albiste-agentzia txiki-txiki batekin eta erabaki nuen motxila hartu eta hara joatea. Eta esan nuen: “Ez bada ateratzen, ez da ateratzen, baina, ateratzen bada, aukera polita izan daiteke”. Eta, orduan, lau hilabete egon nintzen haiekin lanean. Izugarri ikasi nuen, ze erakutsi zidaten ez bakarrik kazetaritza munduan nola mugitu, baita Palestinako gizartea ezagutzen ere. Zeintzuk diren haien kode sozialak, nola mugitu behar nuen… Ematen zidaten kamera bat eta esaten zidaten: “Joan zaitez ez dakit nongo manifestazioa kubritzera”. Eta esperientzia hura amaitu ostean, erabaki nuen freelance hastea, nire kabuz hastea.

Freelance izatea ez da erraza. Orain, imajinatzen dut ibilbide luze baten ostean errazagoa izango dela. Baina hasiera hartan, nola lortu zenuen bezeroak izatea? Nola ezagutarazi zenuen zeure burua hedabideen munduan?

Nik uste dut osagai ezberdinez osatutako errezeta bat dela: batzuetan ondo ateratzen da eta beste batzuetan ez. Nire kasuan izan zen pesada hutsa izan nintzela. Orduan, proposamenak bidaltzen nituen denbora guztian, posta elektronikoak bidaltzen nizkien euskal hedabideei eta batzuetan erantzuten zuten eta beste batzuetan ez zuten erantzuten. Eta baita ere da momentua aprobetxatzea. Ni han egon nintzenean gauza batzuk gertatu ziren, eraso batzuk, berriz ere Palestinaren auzia itzuli zen hedabideetako lerroburuetara, eta da aukera hori aprobetxatzea, olatura igotzea. Eta igotzen zarenean, mantendu egin behar duzu. Eta batzuetan hori da zailagoa, mantentzea, igotzea baino. Hasieran gorabehera emozional handiekin, zeren zu iritsi berria zara, oso gaztea, ez dakizu oso ondo industriak eta gure lanbideak nola funtzionatzen duen, ez dizkizute posta elektronikoak erantzuten, eta hasten zara esaten: “Zer egiten dut hemen, balio ote du?”. Baina justu momentu hartan gertatu zen Palestinako Aginte Nazionalak proposamena bidali zuela Nazio Batuen Erakundera Palestina nazio gisa aldarrikatzeko. Albiste pila bat hasi ziren sortzen eta harekin, lehenik, Berria-rekin hasi nintzen; gero, Argia-n; gero, EITB taldearekin… eta orduan hasi ziren kolaborazioak sendotzen.

“Palestinan hasi nintzen, eta maite duzun toki bat suntsituta ikusteak gorrotoa ere eragiten du“

Markatu egin zintuen Palestinak?

Bai. Ni han hasi nintzen, eta badago konexio emozional bat bai Palestinarekin, baita Egiptorekin ere. Ze Palestinaren ostean Egiptora joan nintzen, eta bi herrialde haiekin badaukat konexio emozional berezi bat, han hasi nintzelako. Eta oso oroitzapen onak ditudalako, eta txarrak ere bai. Baina markatu egin ninduen, bai.

Eta zer sentitzen duzu Gazan gertatzen ari den sarraskia ikusten duzunean?

Ba, ezin dela alde emozionala profesionaletik banandu. Ze lagunak ditut han. Batzuk lagunak dira eta beste batzuk dira urte hauetan arlo profesionalean ezagutu ditudan pertsonak: medikuak, kazetariak, giza eskubideen erakundeetan lan egiten duten ekintzaileak… Nik 2012ko eta 2014ko Gazako gerrak kubritu nituen Gaza barrutik, eta pertsona haietako batzuk hil egin dituzte, beste batzuek han jarraitzen dute… Eta orduan, oso konplikatua da, ze dena nahasten da. Azkenean, zuk maite duzun toki bat zeharo suntsituta ikusteak batzuetan gorrotoa ere eragiten du.

Eta imajinatzen dut besteontzat gogorra bada ikustea gertatzen ari dena zuretzat are gogorragoa dela.

Bai. Uste dut hori asko gertatzen zaiela Gazan egon diren pertsonei edo gazatarrak ezagutzen dituztenei, edo palestinarrei, orokorrean, ze Zisjordanian ere indarkeria zantzu handiak ikusten ari gara. Eta, alde horretatik, oso gogorra izaten ari da, ze, gainera, kontaktu zuzena daukagu hango lagunekin eta ezagunekin, whatsapp-ak bidaltzen dizkigute, konexioa erortzen ez zaienean edo Israelek elektrizitatea mozten ez dienean. Eguneroko kontaktua dugu haiekin, eta lehen asteetan, inkubagailuetan zeuden jaioberrien kontuarekin, oso gogorra izan zen egunero hori jarraitzea, Al-Shifako ospitaleko medikuek esaten zizuten informazio guztia jakinda.

Palestinan egon zinen; gero, Egipton; gero, Italiara joan zinen. Beste mundu bat, beste gai batzuk… Nolakoa izan zen salto hura?

Kontua da Egipton nengoenean errefuxiatuen afera gehiago jarraitzen hasi nintzela, eta errefuxiatuen kanpalekuak bisitatzen Ekialde Hurbilean. Eta gero, hasi nintzen lanean Egiptotik Italiara itsasontzian alde egiten saiatzen ziren familien istorioak biltzen eta kontatzen. Hala, Egipton 2013an estatu-kolpe bat gertatu zen, estatu-kolpe militar bat, eta errepresio olatu handia hasi zen eta geroz eta zailagoa zen Egipton lan egitea. Kamera batekin ikusten zintuzten eta poliziak gelditu egiten zintuen eta galderak egin, eta ez zuten kazetaririk nahi… Eta orduan, denbora bat pasa ostean, konturatu nintzen oso konplikatua zela Egipton lan egitea. Eta ikusita Italian errefuxiatuen aferak indar handia zeukala –bi hondoratze handi izan ziren, 900 hildako baino gehiago utzita–, bada, Italiara joan nintzen hura jarraitzera, eta esan nuen: “Begira, agian, momentua da mugitzeko eta Mediterraneoaren beste aldera bizitzera joateko, ze Egipton oso konplikatu bilakatzen ari da dena”. Azkenean, zen etapa bat ixtea eta konturatzea etapa hura ixteko momentua zela.

Eta ze oroitzapen dituzu Italiako garai haietatik?

Politak; gainera, nire mutil-laguna italiarra da. Nik uste dut Italia nire bigarren etxea bezala dela.  Nire semea erdi-italiarra da. Oso epe interesgarria izan da. Alde batetik, Italiako politikak ia-ia doktoretza bat eskatzen duelako sistema guztia ulertzeko. Niretzako Italia beti da Europaren laborategi politiko bat, ze Italian gertatzen dena gero urte batzuk geroago Europa guztira zabaltzen da. Hor daukagu faxismoaren indar hartzea Mussolinirekin, populismoaren botere hartzea Berlusconirekin; gero, 20 urte geroago ikusi ditugu politikariak, Trump, Bolsonaro… Nolabait, Berlusconiren semeak dira, testuinguru horretatik. Eta gero, tokatu zitzaidan COVID guztia, pandemia osoa.

Hori esatera nindoan. Pandemian, zu zinen erritmoa markatzen zuena. Zuk kontatzen zenuen Italia zer egiten ari zen, eta gero, bagenekien hori etorriko zela gainontzeko herrialdeetara.

Bai; pandemiarena izan zen zeharo berria, ez genuen ezer ulertzen… Han identifikatu zuten zero pazientea; gero jakin genuen ez zela hura, baina ofizialki han identifikatu zuten. Eta orduan hasi ziren itxiera guztiak, konfinamenduak, eta sentsazioa zen etorkizunetik hitz egiten ari nintzela. Eta ez ditut inoiz ahaztuko Erroman egiten genituen pasealdi guztiak; Erroma, zeharo hutsik. Ia apokaliptikoa zirudien. Eta ziur nago beste inoiz Erroma ez dudala horrela ikusiko.

Bai, New Yorken ere gauza bera gertatzen zen. New York beti zaratatsu, jendetsu eta argitsu, eta pandemiako hasierako egun haietan hutsik zegoen. Eta nola bizi izan zenuen zuk pandemia, jakinda familia urrun zeneukala? Ze, azkenean, guk kontatzen genuen ez dakit zenbat hildako zeudela eta bagenekien gure etxekoek ere arriskua zutela kutsatzeko. Nola bizi izan zenuen hura?

Nik uste dut lehen aldiz gure etxean rolak aldatu zirela eta sentitu nintzela nire gurasoen guraso. Kristoren bronkak izaten genituen. Iritsi zen momentu bat Italia zeharo itxi zutenean hau oraindik ez zegoela itxita; astebete geroago, gutxi gorabehera, konfinatu zuten. Eta, adibidez, gurasoek lagunekin bazkariak izaten bazituzten, ez nien uzten joaten. Eta lehen aldia zen norberak gurasoei esaten ziela ez joateko, ez niela uzten joaten, ez zirela kontziente zer gertatzen ari zen. Eta gogoan dut lehenengo maskarak bidali nizkiela Italiatik Arrasatera. 13 euro balio zuten musukoek, FFP2ek! Badirudi duela 20 urte izan zela, baina duela hiru urteko kontua da. Eta, bai, sentitu nuen pixka bat rolak aldatu zirela eta ni izan nintzela gurasoen aita edo ama.

Pandemia pasatu zen, kontatu genuen, eta, pandemiaren ostean, Italiako zikloa itxi eta beste bat ireki zenuen.

Bai; Berlinera joan ginen.

Beste mundu bat hura ere!

Beste mundu bat, bai. Italiarekin konparatuta, beste mundu bat. Aprobetxatuz Angela Merkelek bere 16 urteko kantzilergoa utziko zuela eta Alemania fase berri batean sartzen zela, eta kontuan izan behar genuela zer gertatzen zen Europako potentzian… Baina nolakoa da gizartea? Ze esaten dugu Europako lokomotora, potentziarik handiena, dela, baina nolakoa da gizartea? Zer gertatzen ari da? Eta, noski, hara iritsi ostean Merkelek boterea utziko zuela bai, baina ez nuen imajinatzen gero handik oso distantzia motzera gerra bat abiaraziko zela Europan. Eta, orduan, hura ere beste erronka bat izan zen.

Bai, ze zu hasierako egun haietan, inbasioaren hasierako egun haietan, Ukrainan egon zinen.

Bai. Ukrainan egon nintzen.

Gogoratzen dut, Ane, ez dakit zu gogoratuko zaren, nik CNN katean ikusi nuen inbasioa hasi zela. Ez genuen imajinatzen, bazirudien bai bazetorrela, baina inork ez zuen imajinatzen azkenean gertatuko zenik. Eta gertatu zen eta idatzi nizun: “Kontuz ibili”. Eta gogoratzen zure erantzuna? “Ai, ama, haurdun nagoela!”. Nola bizi izan zenuen momentu hura?

Oraindik oiloipurdia jartzen zait eta askotan semea ikusten dudanean esaten dut: “Ai, ama!”. Ukraina osoari eragiten zion inbasioa hasi baino lehenago, ze, klaro, Donbassen 2014tik zegoen gatazka politiko handi bat, baina hasi zirenean esaten agian herrialde guztia eraso zezaketela, gu hiru aldiz-edo joan ginen Kievera. Orduan, joaten ginen, astebete egoten ginen Kieven hango egoera kontatzen, eta gero, Berlinera itzultzen ginen. Baina azken aldi hartan, Kievera iritsi ginen eta betiko zurrumurruak entzuten genituen: “Zerbait gertatuko da”. Baina jende guztiak Kieven esaten zuen: “Hona ez da iritsiko. Saiatuko dira Donbassen esparru handiago bat eskuratzen, baina herrialde guztira ez.” Kieven denda guztiak irekita zeuden, tabernak beteta, normaltasun handia, eta, momentu batetik bestera, goizeko bostetan bat-batean hotelean hasi ginen atean hotsak entzuten, pum, pum, eta Internet ireki eta jakin genuen inbasioa hasi zela. Eta ulertu behar da, ze orain gerra oso estankatuta dago eta geografikoki esparruak ondo ulertzen dira. Baina lehen egun haietan ez zen ezer ulertzen. Ez genekien tankeak Kievera iritsiko ziren ala ez, ez genekien ze eraikin bonbardatuko zuten. Esaten zen: “Ez, Parlamentua bonbardatuko dute, Gobernuaren eraikina”. Ez genuen ezer ulertzen. Frankotiratzaileak entzuten ziren periferian. Orduan, testuinguru hartan, ni haurdun nengoen, bost hilabeteko; jada nabaritzen zen. Eta ikusten duzu jende guztia ihes egiten saiatzen ari dela, dena kolapsatuta dagoela, eta lagun kazetariek esaten zidaten: “Ane, joan egin behar duzu. Ezin zara geratu. Joan egin behar duzu”. Eta nik esaten nuen: “Bai, badakit, baina nola? Ze, dena dago kolapsatuta! Ezin naiz egon hamabost ordu autoan itxaroten mugaldea pasatzeko segurtasunik gabe”. Orduan, sentsazioa da hartzen dituzun erabaki guztiak ez direla egokiak, ze inork ez zaitu prestatzen halako momentu baterako. Eta zu ere gaizki sentitzen zara, ze esaten duzu: “Ez dut arduratsu jokatu”; hasten zara erru sentimendua izaten. Baina, beste alde batetik, esaten duzu: “Nik, behintzat, badaukat joateko aukera eta beste emakume batzuek ez”. Eta gero, esaten duzu: “Jo, nik kazetari moduan geratu nahi dut, baina ezin naiz geratu!”. Orain arte kontraesan hori ez dut inoiz bizi izan, ze gatazka bat kubritzera joan naizenean ni nintzen nire bizitzaren eta nire gorputzaren arduradun eta nik hartzen nuen arriskua, baina Ukrainan ezin nuen bakarrik nigan pentsatu. Eta kontraesan hura kudeatzea ere ez zen erraza izan.

“Pandemian Italian hasi ziren itxierak eta konfinamenduak; sentsazioa zen etorkizunetik hitz egiten ari nintzelasoak jasotzen baitituzu“

Ez, ez da erraza. Ze, azkenean, zu kazetaria zara, baina ama ere bai. Jendeak, askotan, komentario desegokiak egiten ditu, seguru zuk ere entzun dituzula. Zer esaten dizute korrespontsala eta ama izateagatik?

Gizonei ez diete galdera hori egiten! Eta gizonetan, gainera, ulertzen da gerra-korrespontsal bat joan daitekeela kanpora eta egon bizpahiru hilabete kanpoan, eta ez da ezer gertatzen. Gero, bikote bakoitzak bere oreka dauka eta hor barruan ezin gara sartu, ze bakoitzak ikusten du nola antolatzen den. Baina egia da gu hilabete kanpora joaten bagara, edo batzuetan astebete ere, hasten direla esaten: “Bueno, eta umearekin zer? Non utzi duzue? Zer gertatuko da? Zelan moldatzen zara?”. Batzuetan, ez dute gogo txarrez egiten, baina atera egiten zaie, naturala da ama bati hori galdetzea. Edo haurtzaindegiko txatean bakarrik ama jarri. Eta, zelanbait, epaituta sentitzen zara. Baina, noski, zuk esaten duzu: “Nire semeak ulertu behar du ni ez naizela bakarrik ama”.

Semeek ulertzen dute; azkenean, ingurua da galdera deseroso horiek egiten dituena. Adibidez, bidaia batean: “Eta umea?” “Ba, lasai egon, umea ondo dago, umea zainduta dago, ez dugu abandonatu”. Gauza batek ez du bestea kentzen. Eta, azkenean, gizon korrespontsal eta aita direnei ez dizkiete galdera horiek egiten.

Ez dizkiete galdera horiek egiten.

Baina gure aldarrikapena da posible dela korrespontsala eta ama izatea. Korrespontsala izateak ez zaituela ama txarragoa izatea egiten eta alderantziz ere ez.

Ez. Eta, askotan, badago puntu bat ez dizutela modu zuzenean esaten, baina ulertzera ematen dute, eta da: gizon bat gatazka bat kubritzera doanean ia-ia heroi bat da eta emakume bat joaten baldin bada zoro bat da, haren bizitza arriskuan jartzen ari den arduragabeko pertsona bat. Eta jendeak hori ulertzera ematen dizunean, ez dakit nola ez den konturatzen. Ze bata ez da heroikoa, ze gure lana ez da heroikoa; eta bestea ez da zoro bat. Lan bera egiten ari gara.

Eta zu zara horren adibide garbiena. Posible dela, eta hor gaudela emakumeak mundu zabalean gertatzen ari dena kontatzen. Zer da kontatzea egokitu zaizun gogorrena?

Uf, ez dakit, gauza asko, egia esan. Asko kostatu zitzaidan 2014ko Gazako gerran hondartzan futbolean jolasten ari ziren lehengusu batzuk, ume txiki batzuk, akabatu zituzten unea. Ze gu hondartzaren aurrean zegoen jatetxe batean geunden, kazetari guztiak han batzen ginen, eta umeak ikusi genituen han hondartzan jolasten eta misil bat erori zitzaien. Israelek justifikatu zuen garai hartan esanez inguruan Hamasko miliziano bat ikusi zuela eta miliziano horren kontrako misil bat zela. Baina misila umeei erori zitzaien. Eta orduan, korrika baten iritsi ginen hondartzara, lehenak izan ginen hara iristen, eta sarraskia ikusi genuen. Eta horrek asko markatu ninduen. Baina egia da askotan emozionalki gehiago markatzen zaituztela gauza politek tristeek baino.

Eta zer da kontatu duzun politena?

2019an dokumental bat egin genuen, Awlad izenekoa, eta ume errefuxiatuen istorioak biltzen ditu. Eta istorioetako bat da Afganistango familia batena, Greziako Samos uhartean blokeatuta dagoena, eta bost ahizpa dira. Eta oso istorio polita da, aitak esaten duelako Afganistan utzi zuela nahi zuelako alabak eskolara joatea, eta Afganistanen ezinezkoa egiten zitzaien. Eta aurrekoan jakin nuen Alemanian daudela. Alemanian bizi dira, asiloa lortu dute, denak eskolaratuta daude, eta Berlinera etorri ziren bisitan. Eta haiekin egon ginen Berlinen. Eta ikustea lau urteren ostean nola dauden eta lortu dutela eta alemana ni baino hobeto hitz egiten dutela eta eskolaratuta daudela. Eta nahi baldin badute aukera izango dute haien ikasketekin jarraitzeko. Batek dagoeneko 20 urte ditu eta gidabaimena atera du eta oso pozik esaten zidan nola lortu duen alemanez autoko gidabaimena ateratzea! Haien istorioa jarraitu izana eta nola dauden ikustea oso polita izan da. Eta Europa osoa gurutzatu dute oinez, e!

Zuri entzunda bakarrik ikusten da kazetaritzarekiko daukazun grina eta benetan maite duzula egiten duzuna. Etorkizunean mundu zabalean, munduan zehar ala Euskal Herrian?

Ez naiz planak egiteko zalea. Gustatuko litzaidake momenturen batean itzultzea, baina oraindik ez dakit noiz. Agian, sentituko dut momenturen batean garaia dela, baina, momentuz, ez.

Ba, garaia iristen denean, hementxe egongo gara zure zain. Eta, bien bitartean, jarraitu egiten duzun lana egiten, ze gozatu egiten duzu eta gozarazi ere bai. Eskerrik asko, Ane, plazera izan da.

Eskerrik asko!