Aitziber Garmendia: “Telebista publikoan fikzioa behar dugu”

Plazetan zein aretotan, jarraitzaileek laukote gernikarraren kontzertu bakoitza azkena balitz bezala bizi dute. Emanaldiz betetako agenda izaten du Gatibuk, baina Durangoko Plateruenan Ilaski Serranoren galderei erantzuteko tarte bat hartu du taldeko abeslari Alex Sarduik.

JUAN KRUZ LAKASTA: Elkarrizketa Donostiako Antzoki Zaharrean eginen genuela esan nizularik erantzun zenidan ilusio handia egiten zizula, hauxe zela zure antzoki kuttuna, marko konparaezina…

AITZIBER GARMENDIA: Bai, dudarik gabe. Beti amestu dudan leku bat izan da. Txikitan, eta nire pausoak hasi nituenean honetan, galdetuz gero “non antzeztu nahi duzu?”, esango nukeen “Donostiako Antzoki Zaharrean”. Hemen kola asko egin ditut nik funtzio asko ikusteko.

Haatik, elkarrizketa prestatzen hasi eta berehala, googleatuz, ETBko bideo batekin egin nuen topo. Hartan zenioen, hitzez hitz, mundu osoko zure antzoki kuttuna zure herrikoa zela, Zaldibiakoa.

[Barrez] Hori gertatzen zaizu elkarrizketak horren ongi prestatzeagatik. Zaldibia nire jaioterria da, eta aktore bezala ere han jaio nintzen. Beti esango dut Zaldibiakoa dela mundu osoan errespetu gehien sentiarazten didan eszenatokia, urduritasunik handiena sorrarazten didana. Hura izan zen abiapuntua, eta hau izan da beti amestu dudan helburua. Soka bereko bi muturrak dira.

“Atsegina ematen du, baina ezagutu eta berehala a ze ziria sartu didan”. Horixe pentsatu nuen… Egiazki dirudizun bezain maitagarria al zara?

Bai, maitagarria naiz, noski. Jende askok esaten dit beti irribarretsu nagoela. Askotan, ez naiz kontziente. Baina badaukat B aldea, eta indar handikoa. Gutxitan haserretzen naiz, baina  haserretzen naizenean asko haserretzen naiz.

Horren itxura maitagarria izanda, jendea trumilka hurbilduko da zuregana. Zer moduz daramazu?

Hori beti oso polita da. Gure lanbidearen aurpegietako bat da, aurpegi publikoa, eta beti hor egon behar izatea, irribarretsu, jendea etortzen denean eskerrak emateko…

Baina espektatiba batzuekin hurbilduko dira: eragin iezaguzu barrea!

Bai: “Egin monologo bat!”. Nik eskatu al dizut pelukera zarelako “egizkidazu metxa batzuk” afaltzen ari garela? Ez naiz beti hain pailazoa. Nire intimitatean oso neska lasaia naiz.

Beste elkarrizketa batean zenioen lotsatia zarela. Ez ote den beste gezur bat, antzoki kuttunarena bezalakoa…

Lagunekin, konfiantzan nagoenean ez naiz lotsatia. Baina nire intimitatearekin oso erreserbatua naiz. Leku batean sartu eta jendea begira daukadala ikusten badut, lotsatu, kikildu egiten naiz.

Baina txikitatik izan zara barrea eragitearen zalea: lauzpabost urterekin, handitan Txiribiton izan nahi zenuen.

Txirri, Mirri eta Txiribiton ikusten nituela, Txiribitonek grazia espeziala egiten zidan, eta amari esan nion: “Handitan gizonezkoa izan nahi dut eta potoloa”. Nire ama beti oso pentsamolde zabalekoa izan da, eta hori beti pilo bat eskertu diot. Galdetu zidan: “Zergatik?”. Eta nik: “Jendeari grazia egin nahi diodalako”. Pentsa umorearen eta gizonezkoen arteko lotura hori nondik eta noraino zetorren. Gero, jada ulertu nuen umorea egiteko emakumea izateak ere balio zuela, nahiz eta aldapatsuagoa izan. Eta orduan, amari esan nion: “Lina Morgan izan nahi dut”.

Lina Morgan gogoko al duzu?

Bai, betidanik.

Antzoki honetan berean Losers antzezlana egiten ikusi zintugun, eta pasarteren batean Lina Morganen antza hartu genizun.

Mugimendua eta… Ez zara lehenengoa. Ez da kontziente egiten dudan zerbait, baina uste dut txikitan ikusi ditugun erreferente horiek uzten dutela haien kutsua.

Argi gera bedi: Lina Morgan ez nuen gogoko, eta zu bai.

Ez da harro esaten dudan zerbait… Baina, beno, berak ere lan handia egin zuen komedian, emakume bezala…

Badugu titularra: “Lina Morgan da nire erreferentea”.

Eskerrak hemengo erreferenteetan erreparatzen hasi nintzen: Elena Irureta izan zen niretzat beti nagusia.

Zaldibiako antzokia aipatu dugu. Lehen antzezlana han egin zenuen, lagun batekin…

Hamaika urterekin izango zen hori, nire lagun minarekin. Anuskak eta biok egin genuen Mari Puri eta Eusebio. Momentu horretan ez ginen kontziente zer sortu genuen: guk idatzi genuen, guk sortu genituen pertsonaiak, gu karakterizatu ginen… Egun, lana hain-hain partituta dago profesionalki…

Badaukat argazki bat egun hartakoa. Momentu horretan pentsatu nuen betirako sentitu nahi nuela sentsazio hura. Estreinaldi guztietara eramaten dut. Begiratzen diodanean umetako sentsazio horrekin konektatzen nau.

Handik gutxira, ETBn sartu zinen, Martin telesailean, Joxe Ramon Soroiz eta arestian aipatu duzun Elena Iruretarekin. A ze sarrera.

Antzerkigintza profesionalean hasi eta urtebetera. Hau gehiagotan kontatu dut: esan zidatenean Soroiz eta Irureta nire gurasoak izango zirela, gau osoa pasa nuen botaka. Nire lehen antsietate gaua. Amak esan zidan nerbioak zirela, eta ni: “Nerbioak? Nork egiten du botaka nerbioekin?”. Bada, nik neuk.

Telesailetan abiada bizian lan egiten da, egunero… A ze ikasketa prozesua.

Hasiberria zara, ez daukazu ideiarik ere, telebistak nola funtzionatzen duen, plano bat zer den. Joxe Ramon Soroiz, Elena Irureta, Mireia Gabilondo… Horiek denak inguruan izatea sekulakoa izan zen. Bai Amaia Iraundegi, nire ahizpaz egiten zuena, eta bai ni ere ogi mamitan geunden, babes-babesean, eta aldi berean asko ikasteko aukerarekin.

Telebistan, aktorearena ez ezik aurkezle lanak ere egin dituzu. Finlandia eta Batek daki saioak datozkit gogora. Sekulako saioak ziren, baina ez dakit merezi zuten oihartzuna eduki zuten.

Baliteke. Finlandia-k audientzia datu txukun samarrak eman zituen. Agian, garai haietarako ez hain txukunak. Batek daki-rekin gertatu zitzaidan zerbait orain arte inoiz gertatu ez zaidana: sekula imajinatuko ez nukeen jendeak, telebistazalea ez denak, esan zidala: “Zorionak! A ze produktu ona. Bazen garaia halako gauza duin bat ikusteko euskal telebistan”. Pertsonalki eta profesionalki sekulako oparia izan zen.

Zenbat denboraldi egin zenituzten Martin-ekin?

Zazpi.

Egungo ETBn, pentsaezina.

Irudikaezina.

ETBk euskarazko fikzioaren aldeko apustu iraunkorrik ez egiteak zein eragin du sektorean?

Aktoreon sektorean gogo falta, desilusioa. Telebista publikoa dugu, eta iruditzen zait ez bakarrik guri lana eskaintzearren, baizik eta ikusleei…

“Ez nuke nahiko limiterik umorean, baina txiste matxistekin haserretu egiten naiz”

Zuei lana eskaintzeak ere badu bere garrantzia gure kultur ekosistema txiki honetan, aktoreek ez aldegiteko beste lanbide batzuetara…

Gero, esaten digute: “Eske aktoreak kanpora joaten ari dira”. Jakina joaten ari direla. Ni ere askotan egon naiz Madrilera begira, eta uda honetan Madrilera joango naiz, antzerkira, lanera. Zergatik? Ni aktorea naizelako, eta aktore bezala hemen aukerarik eskaintzen ez bazait beste nonbaitera joan beharko dut. Eta ni pribilegiatu bat sentitzen naiz, fikzioa egiten ez badut ere nire pertsonaia fikziozkoa badelako eta horretan lan egiten dudalako eta gozatzen dudalako; zentzu horretan, kexa gisa ez dut ezer. Baina ez da posible fikziorik ez egotea, edo fikziotik horren gutxi egotea telebista publiko batean. Ahal dudan guztietan eskatzen dut, garrasika.

Madrilera joatea ere bitxia izanen da zuretzat: hemen oso ezagunazara, baina han inork ez zaitu ezagutzen. Zer moduz daramazu?

Kasu askotan, askatzailea da. Hemen ateratzen naiz eszenario batera, eta publikoak badaki zertara datorren, predisposizio bat dauka barre egiteko nirekin. Madrilen, ez. Madrilen ez dakite zein naizen, komedia egiten dudan ala ez. Lehenengo momentutik borrokatu behar izaten dut.

Orain, antzezlanak euskaraz eta gaztelaniaz egiten dituzue.

Ni hasi nintzenetik hala da, eta ahalegin ikaragarria eskatzen du.

Zenbat antzezlan egiten ari zara orain?

Bost.

Beraz, hamar antzezlan gogoan. Nola dituzu artxibatuta disko gogorrean?

Gauza bat daukat ona: matematiketan txar amorratua naiz, baina memoria ona daukat, erraz ikasten ditut testuak.

Zuzenbide ikasketak egitearen abantailak.

Ez galdetu zergatik ikasi nuen Zuzenbidea. Erantzun bakarra daukat: ez zeukalako matematikarik. Garai haietan, Arte Eszenikoa ikasten ari nintzen, eta urtebete falta zitzaidan bukatzeko. Madrilera joan aurretik esan nuen: “Bitartean, beste zerbait ikasiko dut”. Eta Zuzenbidean matrikulatu nintzen.

Beti diozu antzerkia nahiago duzula telebista edo zinema baino. Zergatik?

Telebista ikaragarri gozatzen dut, ez da esaten dudala: “Telebista egiten dut egin behar delako, dirua ematen duelako”. Ez, telebista gustatzen zait, baina antzerkiak bizia ematen dit. Telebistarekin alderatuta, antzerkian oso gutxi kobratzen da, baina bat-batekotasun bat du.

Errepika ez da nekagarria egiten?

Nire kasuan, ez dago errepikarik. Beti saiatzen naiz zerbait berria aportatzen funtzio horretara. Eta, agian, horregatik mantentzen nau hain bizirik. Beti saiatzen naiz zerbait berria ematen, funtzio bakoitzean, eta iruditzen zait publikoak ere nolabait eskertu behar duela momentuko oparitxo hori, bakarrik haientzat da, hor dauden 400 pertsona horientzat. Eta bihar beste zerbait gertatuko da.

Elkarrizketa prestatzen, zu eta Miren Gaztañagaren arteko Kulturrizketa ikusi nuen, Goiena telebistakoa. Hartan zenioten zu antzerki mainstream-a egiten ari zarela. Eta bera underground-a. Gogorik ba al duzu underground horretara hurbiltzeko?

Nik beti esaten dut antzerkigintza komertzialean aritzen naizela. Ez dut inoiz gutxietsi antzerkigintza komertziala, iruditzen zaidalako merezi duela bere ahalegina ere. Eta iruditzen zaidalako antzerkiak denei iristeko moduko zerbait izan behar duela. Baina asko gustatzen zaizkit antzerkigintza alternatiboak. Ahal dudan orotan joaten naiz halakoak ikustera. Eta bai, gogoa daukat halako zirkuitu batean ere sartzeko, iruditzen zaidalako lan egiteko beste modu bat dela, eta seguru nagoelako asko disfrutatuko dudala. Euskal Herrian denetarik egon behar du: komertzialetik, alternatibotik, sortzaile berrietatik, denetik.

Komertzial hitza aipatu duzu, diruarekin loturikoa. Euskal antzerkigintza mainstream horretan dabilen norbait ongi bizi al da?

Ni orain oso ondo bizi naiz, ez dizut gezurrik esango. Telebistak ematen dit lasaitasun ekonomikoa, eta antzerkigintzan lortu dut egonkortasun bat edukitzea. Baina hau ez da beti horrela. Nik, duela zortzi urte, urte eta erdi egin nuen langabezian. Amarekin ibili nintzen atariak garbitzen. Eta ez daukat batere lotsarik esateko. Eta badakit iritsiko dela berriz horrelako ziklo bat, hau oso lanbide ziklikoa delako.

Emakumeen kasuan, gorabeherak handiagoak al dira? Gaztañagarekin Kulturrizketa-n zenioen hiru harritzar daramatzazula gainean: sortzailea, emakumea eta euskalduna izatea.

Hiru harritzar dira. Lanbide honetan badirudi emakumea bazara gaztetasuna eta edertasuna oso lotuta dauzkazula. Zahartzea ez da berdin zigortzen emakumeetan eta gizonetan. Gorroto handia diot horri. Emakume edadetu oso ederrak ezagutzen ditut. Gizarteak zergatik ez du hori ikusten? Horren kontra nago, eta hori borrokatuko dut.

Uxue Alberdik liburua plazaratu berri du gizonezko bertsolarien pribilegioez, emakumezko bertsolarien zapalkuntzez. Beharko al litzateke halako bat euskal antzerkigintzari buruz?

Ni askoz babestuagoa sentitu naiz euskal antzerkigintzan Espainiako antzerkigintzan baino. Baina uste dut, halere, baduela oraindik bide bat jorratzeko. Niri askotan galdetzen didate oraindik Virginiaren pertsonaia egiten dudanean Gure kasa-n: “Zergatik egiten duzu halako pertsonaia itsusia eta desatsegina?”. Badago karga hori: emakume izanda beti polita atera behar duzu. Jendeak ez du ulertzen zergatik pertsonaia itsusiak maite dituzun, eta nik ikaragarri maite ditut.

Oraindik ez dugu hitz egin zure generorik gogokoenaz, komediaz. Txiribitonez gain, zein erreferente dauzkazu?

Umetatik beti izan dut Elena Irureta erreferente moduan. Duela ez asko bakarrizketa bat egin nuenean esan zidaten sekulako kutsua nuela Elena Irureta eta Mireia Gabilondorena. Niretzako sekulako lorea izan zen. Kanpora begira… Ez naiz kanpora begira ibiltzearen zalea.

Ez genuke beti Espainiara begira ibili beharko, ez. Edonola ere, han umorearen loraldia bizi dute irratian zein telebistan, stand up comedy-tik, bakarrizketetatik datozen umoregileen eskutik. Zuk ere egiten dituzu bakarrizketak…

Ez dut asko kontsumitzen hori, ez interes faltagatik, baizik eta denbora faltagatik. Halakoak aipatzen hasita, Silvia Abril asko gustatzen zait, Buenafuenteren saioan atera izan den aktorea. La niña de Shrek pertsonaia asko gustatzen zait.

Zure Virginia pertsonaiak badu hortik.

Inspirazio iturria izan da, bai. Iruditzen zait Abrilek Espainiara begira lan garrantzitsua egin duela emakumeari komedian zor zaion lekua irekitzeko. Eva Hache batek ere egin du bide hori, stand up comedy-an. Hor emakumeak falta dira. Beti gizonezkoak daude, eta emakumezkoak daudenean zergatik beti gai berberaz hitz egin behar dute? Depilazioa, nire mutil lagun ohia… Gauza asko dauzkagu esateko, beti gai berberetara jo gabe.

Pil-pilean dabil, halaber, umorearen limiteen afera. Esperientzia traumatikoa eduki zenuten Euskalduna naiz eta saioarekin, espainiartasuna umorerako gai bezala erabili zenutelarik. Euskal Herrian umorearen limiteak estuagoak dira?

Beti esan izan dut umorerako limiterik ez lukeela egon behar. Niri askotan gertatu zait: funtzio batean txiste bat egin eta baten batek esatea nire alabak hau dauka, edo nire semeak, edo nik… Nik ikuspegi hori defendatu izan dut, baina gero, txiste matxistak entzuten ditudanean haserretu egiten naiz. Badago kontraesan handia hor. Ez da erraza.

Limite politikoez zer diozu? Aurrekoan, Erlauntza antzezlana taularatu zenuten Altsasun, amaieran hango gazteen askatasuna eskatzeko kamisetekin atera zineten, eta argazkia sare sozialetan eskegi zenuen. Esan gabe doa sare sozialetan jarraitzaile asko dituzula, eta horietako hainbat Espainia aldekoak.

Hori beti gertatu zaigu eta gertatuko zaigu euskaldunoi politika kontuekin. Badakit begira dauzkagula. Nire errepresentazio agentzia Madrilgoa da, badakit irudi hori sare sozialetan jarrita arrisku horretara plazaratzen naizela. Eta zer? Inoiz ezingo dugu esan pentsatzen duguna? Beti isildu beharko dugu? Gainera, politikatik baino gehiago du gizatasunetik Altsasuko kasuak, injustizia handia delako, eta Altsasun egonda sei neskok adierazi nahi genuen hori. Oso hunkigarria izan zen unea, eta ez dut sekula ahaztuko.

Esan ohi duzu umorea terapeutikoa dela. Zuk esperientzia gogor bat izan zenuen suizidioarekin, heriotzarekin, eta, hain zuzen ere, horri buruzko komedia idazten ari zara. Zer moduz doa?

Aspaldi hasi nuen proiektua da. Orain dela 11 urte hil zen nire mutila, suizidatu egin zelako. Esan nuen: “Nik idatzi behar dut antzezlan bat horren inguruan”. Garbi neukan komedia bat izan behar zuela. Gertatzen dena da komedia izaten dela drama gehi denbora. Drama baneukan, denbora behar nuen. Eta konturatu naiz oraindik denbora gehiago behar dudala komedia hori ondo loratzeko