Ainara Gurrutxaga: “Espazio askeenetakoa da oholtza”

‘Zaldi urdina’ lan kolektiboa da, hiru antzerki konpainia ezberdinen artean aurrera eramaten ari direna. Antzezlan bakoitza saihestu ezinezko hitzordua bilakatzen ari da ehunka eta ehunka euskaldunon artean. Ainara Gurrutxaga aktorea antzezlan honetako zuzendariordea da.

Oraingo honetan taula gainetik gertu zaude, baina ez zaude fokuen azpian. Zenbat bider galdetu dizute: “Ez al duzu faltan igartzen fokuen azpian egotea?”.

Askotan gertatzen zait, bai. Eta bitxia da, baina une honetan ez dut faltan igartzen. Izango da hautu pertsonala izan delako. Nire bizitzak aldaketa sakona izan du, haurtxo bat eduki dudalako. Gure lanbideak baditu gauza oso zailak, baina abantailak baditu ere. Horien artean, egokitu daitekeela bizitzea tokatzen ari zaizun egoerara. Ez nuen nire burua aurkezpen bira batean ikusten, oholtza gainean, nire haurtxoarekin egon nahi nuelako.

Antzezlan batean zaudenean, zauden tokian zaudela, oso esperientzia aberasgarria da beti.

Zaldi urdina antzezlana taularatzen ari zarete Euskal Herrian barrena, udazken honetan. Artedrama, Axut eta Dejabu konpainiak elkartuta. Emanaldi ugari dituzue hurrengo hilabeteetan, eta zeu zuzendari laguntzaile zaitugu. Zure lana zertan datza?

Ez dago inon idatzita, ziur aski, zer den zuzendari laguntzailea. Are gehiago, lan egiten dugun modua kontuan hartuta. Egitasmo bakoitzean, nolabait, gure zereginak asmatu egiten ditugu.

Zuen erara egokitu duzue…

Halaxe da. Zaldi urdina antzezlanean, zuzendari laguntzaile hasi nintzenean, ez nekien oso ondo nire lana zertan gauzatuko zen. Zuzendaritza lan bat izan dela esan dezaket, eta zuzendaritza lan bati dagokion zehaztasun eta sakontasun gehienarekin lan egiten ahalegindu naizela ere bai. Zer esan nahi du horrek? Kontzeptua lantzen, istorioa lantzen, antzezleari laguntzen, pertsonaiak topatzen eta, azken batean, lengoaiarekin poetika bat topatzen aritu naizela. Landutako ideia guztiak Ximun Fuchs zuzendariaren filtrotik pasa behar izan dira. Erronka handia izan da, etengabe emankor jokatu behar izateagatik. Ariketa pertsonal handia izan da niretzat. Aberatsa izan da oso.

Hierarkia bat badagoela antzeman daiteke, baina esan daiteke zuena lan komunala dela.

Ohikoa denerako, nahiko komunala da. Hiru konpainia gaude bertan, eta bakoitzak badu bere identitate eta izaera propioa. Bakoitza bere aldetik dabilenean ezberdin egiten dugu lan. Hiru konpainiak elkartzean, beste sistema bat eraiki behar izaten dugu.

Horrez gain, hiru konpainiak oso ohituta zaudete muntaia, antzezpen lana, ekoizpena… denetik egin behar izatera. Nondik nora datorkizue joera hori?

Dejabun oso-oso gaztetan hasi ginen antzerkigintzan. Txotxongiloekin lehenik, keinu bidezko antzerkia ezagutu genuen gero… beti autogestioaren bidetik. Artistikoki, zein ekonomikoki. Baliabide askoren inguruan etengabe ikasten zoazen bide bat da. 18 urterekin asko ikasten genuen, eta oraindik ere etengabe ikasten dugu.

Egoerak bultzatuta izan zitekeen ere, euskaraz edozein sorkuntza egitea ez baita batere erraza.

Gure izaerarekin zerikusia baduela esango nuke. Antzerkiak eskaintzen dituen arlo ezberdin horietan asko gozatzen dugu. Antzezten ari naizenean horretan nago erabat, baina idazten ari naizenean ere horretan bakarrik nago. Modu horretan, tartean behin, alor bakoitzeko distantzia har dezakezu eta aurreko arlora itzultzean gogo biziz itzultzen zara.

Probatzeko, ausart jokatzeko eta aske aritzeko modua da, bide batez. Nahiz  eta batzuetan zama bat izan.

Zein ederra den idaztea, idazle izan gabe. Gauza bera, musikarekin. Norbaiti, uste dut Harkaitz Canori, entzun niola esaldi hori. Beharbada, ez diozulako zure buruari horrelako presiorik jartzen. Dejabun, adibidez, gure alde erabiltzen dugu hori. Antzezlanaren kartela egiteko, adibidez. Neu ez naiz diseinatzaile profesionala, baina “egingo dut” horrek askatasun handia ematen dizu, ez duzulako inolako presiorik. Horrela, gustuz eta nahi duzun kartela egiten duzu. Beste arlo batzuetan berdin… askatasun osoz aritzen gara.

Zure kasuan, eta hasierara itzulita, zergatik antzerkigintza?

Uf! Badira galdera batzuk bizitza honetan erantzun ahal izango diren, edo ez.

Zure bizitza osoan presente egon den zerbait al da?

Oholtza toki naturala da niretzat. Espazio oso aske modura ulertu dut beti, eta guztiz naturala da niretzat. Eta, ez pentsa, nahastu samar egon nintzen. Ausardia zen gaztetan antzerkigintzan bizi ahal izango ginela pentsatze hutsa. Aktore izan nahi nuela aitortzeak ere lotsa ematen zidan.

Bide ofizialari jarraituz, Kazetaritza ikasi eta kazetari modura aritu nintzen. Bat-batean, 27 urterekin edo, “zertan ari naiz ni?” galdera egin nion nire buruari. Txiki-txikitatik eta era naturalean antzerkia egiten badut, hori bada maite dudana… Ausardiaz jokatu eta lanpostua utzi nuen.

Gaur egun ere espazio askeenetakoa da oholtza. Oholtzan nagoenean ez dut beldurrik, aske sentitzen naiz. Amesteko, izateko, beste bat izateko… esperientzia zoragarria da.

Hiru konpainiak elkarrekin egiten dituzuen lanekin, artistikoki, langa oso goian ipini duzue. Kontziente zarete, zuen aurrekariekin, ikusmin handia piztera iritsi zaretela? Presio erantsia al da zuentzat? Horrek zaildu egiten al du sorkuntza prozesua?

Nik niregatik hitz egingo dut, zeren eta ez dakit beste taldekideek nola biziko duen… Nire kasuan, ez. Esango nuke hasierako garaian lana presio gehiagorekin bizitzen nuela, zeren eta bai iruditzen zitzaidala muga asko hausten ari ginela. “Euskaraz antzerkia?” zalantzaz beteriko galderak egiten zizkiguten, eta, gainera, profesionalak izan nahi genuen. Erronka pertsonal oso handia zegoen, zerbait demostratu nahia. Ez sekulako lana egin genezakeela, baizik eta antzerkia euskaraz egin daitekeela demostratu nahi genuen. Ausardia handia zen hasi ginenean, eta neuk pertsonalki presio handia sentitzen nuen. Lan askorekin eta laguntza askorekin gure tokitxoa egin dugula ikusita, heldutasuna izango da ere, geroz eta presio gutxiago sentitzen dut. Beharbada, maila pertsonalean lanketa handia egin dudalako izan da, zergatik egiten dudan antzerkia nire buruari galdetuz. Oso garbi daukat gozatzeko dela, nire burua geroz eta gehiago ezagutzeko.

Oholtzara igotzeko unea gozamen hutsa da, eta ikuslegoarekin komunikatzeko eta elkartzeko foro edo erritu oso berezia da. Hain garbi daukat hori, altxor modukoa da, oso lasai nagoela eta gozatzera irteten naiz.

“Antzezlanaren amaieran elkar topatze modukoa proposatzen dugu”

Donostian gaude, Keller gunean, eta parez pare dugu Victoria Eugenia antzokia. Bertan bi saio egitea ia Gasteszenako bost saioren parekoa da. Baina ez, zuek Egian nahiago…

Ez da hainbeste hautu bat. Badakizu antzerki programazioaren sistema konplexua dela, eta bere ezaugarriak ditu. Antzoki bakoitzak bere programazio lerroa dauka, eta esan genezake Gasteszenara joateko gonbidatuak izaten garela eta horra joaten garela. Gasteszena oso toki aproposa da, harmaila gorantz duten antzokiak ikaragarri gustuko ditut, zeren eta oholtzatik jendearen begirada ikus dezakezu.

Antzerkiaren errituala aipatu duzu. Gasteszenako saioetan, ilara egin eta aretoan sartzerakoan Ximun Fuchs zuzendaria bera zegoen antzezlanaren afixak banatzen eta ikusleak agurtzen. Horrelakoetan, erritualak bereizitu egiten ditu artista eta ikusleak. Bakoitza bere tokian dago. Zuen antzezlanetan, ordea, muga hori hautsi egiten da. Are gehiago, antzezlana amaituta, barraren bestaldean zerbitzatzen Ximun Fuchs bera zegoen! Ederra da gero. Zer da egun horietan ikusleen aldetik jasotzen duzuena?

Uf! Bidaia modukoa da.

Antzezlanaren bigarren zatia da.

Ia-ia antzezlanaren parte da. Elkar topatzea proposatzen dugu. Oso berezia da. Antzezlana zati bat da, baina ondorengo elkarrizketak eta sentsazioak partekatzea lanaren parte ikusten dugu. Gure izaerarekin bat doala pentsatzen dut. Denak ere kultur elkarteetan, herrigintzan ibili izan gara. Modu naturalean bizi dugu hori. Zinemaren eta telebistaren eraginez, antzerkiak hartu du glamourraren kontu hori. Helburu komertzialekin, seguru aski. Hori nahiko urrun ikusten dugu, gure errealitatetik.

Ez nuke bereizketarik egin nahi, baina antzezlanaren elementu guztien artean eszenografiarena txundigarria iruditzen zait. Oraingo honetan ere ikusten da zeuen buruari oso ariketa zaila jarri diozuela, eta nahiko airoso atera zaretela… Zenbat buelta eman behar diozue alor horri?

Panelak erabiltzen ditugu, eta gurpilak dituzte. Beraz, bai, buelta asko eman ditugu!

Buelta asko, eta izerdi gehiago.

Eszenografia proposamen artistikoaren barruan dagoela ulertzen dugu, lengoaian, eta, batez ere, kontatzen den poetikaren barruan. Guretzat ez da apaingarria. Kontakizunerako lagungarria da.

Oso gauza zehatz eta sinpleei funtzio anitz ematen dizkiezue.

Antzezpenarekin eta erabiltzen ditugun elementuekin publikoaren irudimena kilikatzen ahalegintzen gara. Ez da dena esanda ematen. Iradokitzea, horixe da gure asmoa. Eskaintzen ari garena ikusleek irudimenarekin osatzea nahiko genuke.

Txundigarria dela nioen, zeren eta aktore guztiak une oro taula gainean daude. Une batzuetan eszenan hizketan dauden aktoreak protagonista dira, eta, era berean, bigarren maila batean dauden gainerako aktoreak eszenaren parte dira. Are gehiago, eszenografiaren parte bilakatzen dira. Ez dugu gehiegi kontatuko, baina antzezlana ikusi duenak ondo ulertuko du aktoreak hizketan daudela esertzen diren une horietaz ari naizela… Ikuslea zuen proposamena ulertu eta barneratzera behartzen duzue.

Horrela egiten dugu lan. Lengoaian harago joan nahi dugu, eta antzezlanaren lehen minutuak gonbidapen modukoak dira. Sistema eta lengoaia berri horren kodeak ulertzeko baliagarria izaten da. Bidaia elkarrekin egin dezagun, horixe izaten da gure asmoa. Hasiera hori gabe, ikusleak ezer ez ulertzea gerta liteke. Hasiera batean publikoa bereganatu, eta abiatutako lur horretatik elkarrekin hegan egin genezake.

Aurreko antzezlanak berrikusten hasita, badago gugan koru tragikoaren ideia izendatu daitekeen joera bat. Antzezle guztiak oholtza gainean egoten dira, eta istorioa elkarrekin kontatzen dute.

Gure bide galduak, Zaldi urdina… badago antzezlanen artean hari modukoa. Gure iragan kolektibora begiratua egiten zaio. Droga da zuen azken antzezlanaz gehien aipatu den elementua, baina gizarte eta politika mailako testuingurua oso garrantzitsua da. Zer kontatzen duzuen, eta nola… antzerki psikoanalista egiten duzuela esan al dizue norbaitek?

Ez didate sekula horrelakorik esan, baina ulertzen dut esan nahi duzuna. Terapia modukoa izan daiteke. Pentsatzen dut, esan dizudan bezala, ez ditugula nahi ditugun antzezlanak egiten. Behar ditugun antzezlanak baizik. Amankomunean dugun lengoaiaz gain, hiru konpainien arteko lotunea hori dela esango nuke. Ditugun nahiak azaltzeko garaian pareko ibiltzen gara. Normalean, gure barrurako ariketa egiten dugu, eta hortik jaiotzen dira gure antzezlanak. Zerk kezkatzen nau? Gure bide galduak antzezlanean, esaterako, gizarte utopiko bat sortzeko nahia eta zailtasuna aipagai dugu. Oreretan trantsizio garaia oso gogor bizi izan zen, eta antzezlanean nire amaren istorioa kontatzen genuen.

Abiapuntua pertsonala izaten da, hasteko eta behin guretzat terapeutikoa eta askatzailea. Euskal Herrian estalita edo isilduta dauden gai asko borborka hasten zaizkigu, eta horri buruz hitz egiteko premia izaten dugu. Zer gertatu zen ulertu nahi izaten dugu.

Zaldi urdina antzezlanarekin antzekoa gertatu zitzaigun. Drogarena oso gai poliedrikoa da, horrek zailtasunak ekarriko zizkigula bagenekien. Taldeko hiru Oreretakoak gara eta, heroinak hain gogor jo zuenean, oso lekukotza gogorrak partekatzen ditugu. Xiringak lurrean, hildako gazteak nonahi… 

Bukatu beharra dugu eta ez dugu ibilbide oparoa duzuen antzezleei buruz hitz egingo. Zuen bidez, antzerkigintzan hain sartuta ez gaudenok, bi aktore gazte eta bikain ezagutu eta zuzenean ikusteko aukera izan dugu: Oier Zuñiga eta Edurne Azkarate. Sorpresa atsegina izan da zuekin batera ikustea. Zer-nolako esperientzia izan da zuentzat?

Oparia izan da. Gazteei buruz hitz egin nahi genuen eta aktore gazteek halabeharrez egon behar zuten. Lanerako aire freskoa eta ikuspegi ezberdina ekarri dute. Hori beti oso osasungarria da. Ekarri duten poza eta artea nabarmendu behar ditut. Oso prestatuta datoz, eta geuk ere gauza asko ikasteko ditugu. Gozamen hutsa izaten ari da.